Morgunblaðið - 06.12.1992, Blaðsíða 10

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 6. DESEMBER 1992
10
Hvernig er tekið
á afbrotum
unglinga sem eru
ósakhæfir vegna
aldurs? Er bðrf
fyrir unglinga-
domstol eða næg-
ir núgildandi
skipan mála?
eftir Guðna Einarsson
TALSVERT fleiri ungmenni hafa komið við sögu inn-
brota í Reykjavík það sem af er þessu ári en allt árið
I fyrra. Kærum vegna búðahnupls ungmenna hef-
ur einnig fjölgað undanfarin ár, aukin árvekni kaup-
manna kann að skýra hluta þeirrar þróunar. Ungmenni
eru ósakhæf til 15 ára aldurs og því „stikkfrí“ í dóms-
kerfinu, barnaverndarnefndir hafa afskipti af
málum þeirra til 16 ára aldurs. Afbrot þessa aldurs-
hóps eru því tekin öðrum tökum en hinna eldri.
Ýmsir, þeirra á meðal foreldrar afbrotaunglinga, telja
þörf á unglingadómstóli sem hefði lögsögu í mál-
efnum barna og unglinga. Aðrir álíta málin í góðum
farvegi, einungis þurfi að efla þá starfsemi sem fyrir
er með auknum fjármunum og fleiri úrræðum.
Allir eru sammála um nauðsyn þess að tekið sé á æsku-
glöpum og afbrotum unglinga þannig að afbrota-
ferillinn taki skjótan enda - strax í upphafi.
Hún er fjögurra barna móðir
og nær ráðþrota. Eitt bam-
ið, 14 ára drengur, á
ti/eggja ára afbrotaferil að
baki og fjölskyldan hefur
gert allt sem í hennar valdi stendur.
Þau eru ekki „vandamálafólk", hafa
örugga atvinnu, búa í eigin húsnæði
og engin vandræði með hin börnin.
Afbrotalisti sonarins lengist sífellt,
búðahnupl, ávisanafals og innbrot.
Móðir drengsins telur brýnt að stofn-
aður verði unglingadómstóll hér á
landi. Hún segir slíka dómstóla til í
mörgum löndum og hafi þeir víða
reynst vel. Dómamir eru kveðnir upp
svo fljótt sem auðið er og kveða á
um „refsingar“ af ýmsu tagi. Þar
má nefna samfélagsþjónustu, þátt-
töku í viðgerðum eftir skemmdarverk
eða að hinn brotlegi er dæmdur til
að sækja ráðgjöf eða fara á upptöku-
heimili. „Flestir foreldrar afbrota-
unglinga gefast upp að lokum. Það
er svo erfítt að standa í þessu. Hér
er um líf og vejferð ungra einstakl-
inga að tefla. Ég er orðin þreytt á
baráttunni, en vil halda henni áfram
þar til ég sé einhveija glætu,“ segir
móðir afbrotaunglingsins. Eins og
málum er háttað í dag hefur hún það
ráð að fylgjast sífellt með drengnum,
hvort sem hann er viðloðandi heimil-
ið eða á unglingaheimili. „Þá er von
um að maður geti gripið inn í ef eitt-
hvað er í undirbúningi."
Sumar þjóðir hafa mætt afbrotum
unglinga með stofnun sérstakra
unglingadómstóla. í Morgunblaðinu
birtist hinn 12. 11. grein,. Afbrot
unglinga, sem sagði frá ráðstöfunum
sem gerðar voru í bæjarfélagi í
Bandaríkjunum til að draga úr af-
brotum unglinga. Á tíu árum tókst
að fækka unglingaafbrotum niður í
fímmtung þess sem þau voru í upp-
hafi. Settur var á stofn unglingadóm-
stóll sem fjallaði um mál afbrota-
manna undir tvítugsaldri. Safnaði
dómarinn um sig fjölda sérfræðinga,
flestum úr hópi kennara. Dómarinn
lagði áherslu á að taka á fyrsta broti
af festu, því hann taldi það yfírleitt
vera ákall eftir hjálp. Dómari þessi
heldur því fram að flestum ungling-
um megi hjálpa ef tekið er á málum
nógu snemma.
Gangur mála hér á landi
Afbrot unglinga eru tekin sömu
tökum og önnur afbrot að því er lýt-
ur að rannsókn máls og uppljóstrun
þess, að sögn Jóns Arnar Guðmunds-
sonar hjá forvarnardeild Lögreglunn-
ar í Reykjavík. „Þegar um búða-
hnupl ungmenna er að ræða kemur
lögreglan í verslunina, tekur skýrslu
og fær nafn og heimilisfang þess
brotlega. Haft er samband við for-
eldrana, þetta er skráð sem lögreglu-
mál, en engin frekari refsing fylgir.
Þegar unglingurinn hefur náð 15 ára
aldri fara afbrotin hugsanlega að
hafa áhrif á dóma, ef afbrotaferlinum
linnir ekki.“ Jón segir foreldra yfír-
leitt vilja fá að vita af því ef börn
þeirra eru staðin að hnupli. Sam-
kvæmt barnavemdarlögum ber að
tilkynna bamavemdarnefnd um yfír-
heyrslu yfir bafni eða ungmenni und-
ir 16 ára aldri. Fulltrúi barnarvemd-
araðila á að vera viðstaddur yfir-
heyrsluna til að gæta hagsmuna
barnsins. Snjólaug Stefánsdóttir, yf-
irmaður Unglingadeildar Félags-
málastofnunar Reykjavíkur, segir að
því miður hafí oft orðið misbrestur
á að fulltrúar bamaverndaraðila
væru við yfirheyrslur. í haust voru
gerðar skipulagsbreytingar til að
tryggja að ekki stæði upp á bama-
verndaryfirvöld í Reykjavík að mæta.
„Við höfum falið Utideild að sinna
þessu verkefni, enda auðveldara fyr-
ir starfsmenn hennar að mæta við
yfirheyrslur með skömmum fyrir-
vara, heldur en okkur sem erum
meira og minna bókuð allan daginn.
Ef um kynferðisafbrot eða vímuefna-
mál er að ræða eru starfsmenn Ungl-
ingadeildar viðstaddir yfirheyrsluna.
Ég tel að viðvera okkar hafí verið
til góðs fyrir framgang mála. Að
yfirheyrslu lokinni reynum við að
fylgja krökkunum heim og tala við
foreldra þeirra.“
Lögreglan skráir öll afbrot og
nýjar skýrslur eru bomar saman við
afbrotaskrána. „Við athugum hvort
unglingurinn hefur komið við sögu
afbrota áður og þá hversu oft,“ seg-
ir Jón Amar. Hann segir að stundum
megi lesa á milli línanna að ungling-
urinn sé að vekja á sér athygli og
beinlínis kalla eftir hjálp. „Ég tel vel
athugandi að fjölga þeim úrræðum
sem barnavemdarnefndir gætu Iátið
unglingana hlíta. Það þarf líka að
grípa fyrr inn í málin.“ Skýrslur um
mál unglinga undir 15 ára aldri eru
sendar til barnaverndamefndar,
frumrit af afbrotaskýrslu unglinga á
16. ári er sent til Ríkissaksóknara
og afrit til bamaverndarnefndar.
Grétar Sæmundsson rannsóknar-
lögreglumaður, sem meðal annars
fæst við rannsókn ávísanamála þar
sem unglingar koma við sögu, telur
þörf á að efla fræðslu í skólum í því
skyni að forða börnum frá að leiðast
út í afbrot. Hann telur að einelti
geti rekið unglinga inn á ógæfu-
brautir. Þannig hefjist oft vítahring-
ur neikvæðra samskipta sem reynist
erfitt að rjúfa. „Það þarf ekki mikið
að gerast til að krakka sé útskúfað
úr vinahópi. Það vill enginn þekkja
þann sem misstígur sig. Við vitum
að allir múkkarnir ráðast á þann
vængbrotna. Þarna þarf að fræða
unglingana um mikiivægi þess að
félögunum sé fyrirgefið og að þeir
fái að vera áfram í hópnum.“
Urræði barnaverndaraðila
Unglingadeild Félagsmálastofn-
unar fer yfír lögregluskýrslur sem
henni berast og þegar um endurtekin
brot er að ræða, eða brot þykja mjög
alvarleg, er forráðamönnum ungl-
ingsins skrifað bréf og þeir boðaðir
í viðtal ásamt unglingnum.' „Við byij-
um hugsanlega með minniháttar
stuðning í samvinnu við skóla ungl-
ingsins," segir Snjólaug Stefánsdótt-
ir. „Ef það skilar ekki árangri er
skipaður tilsjónarmaður, einhver full-
orðinn sem hittir unglinginn tvisvar
í viku og á að vera honum og fjöl-
skyldunni til stuðnings. Tilsjónar-
maðurinn reynir að gera eitthvað
uppbyggilegt með unglingnum og
kynna honum heilbrigða tómstunda-
iðju. Þessir krakkar hafa oft fá og
lítil áhugamál, eru komin í gengi þar
sem andfélagsleg hegðun er mest
áberandi. Þetta hefur oft skilað
ágætis árangri. Unglingaathvörf eru
notuð fyrir félagslega einangruð
böm. í unglingaheimilinu í Efsta-
sundi getur lögreglan vistað krakka
í sólarhring og þar fer einnig fram
fjögurra vikna rannsóknarvistun. Þá
er reynt að rannsaka unglinginn og
aðstæður hans í kjölinn. Ef aðstæður
krefjast getum við sent unglinginn í
15 daga vistun í Efstasundi. Sumir