Morgunblaðið - 06.12.1992, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 6. DESEMBER 1992
GUÐNI
REKTOR
Guðni rektor — Enga. mélkisuhegðun, takk! heita endurminningar Guðna Guðmundssonar rektors
Menntaskólans í Reykjavík sem Ómar Valdimarsson blaðamaður hefur skráð. Vaka-Helgafell gefur
út. Frásögnin byggist einkum á samtölum sem þeir Guðni og Ómar hafa átt en einnig var leitað í
smiðju fjölmargra samferðarmanna Guðna, vina hans og samstarfsmanna. Morgunblaðið hefur feng-
ið leyfi til að birta nokkur kaflabrot úr bókinni. Fyrst er gripið niður í kaflanum „í menntaskóla
norðan við stríð“ en þar segir frá hvernig það bar að að Guðni stundaði menntaskólanám á Akureyri.
Guðni og Katrín á leið frá Atlavík.
Sendur í sveit
Reykjavík og samfélagið allt tók
miklum breytingum á stríðsárunum
og í kjölfar stríðsins. En það breytt-
ist fleira. Móðir mín var mjög
heymardauf, hafði verið það frá
rúmlega tvítugsaldri, og því var það
að hún heyrði ekki hvað ég var að
gera þegar ég átti að vera að lesa
undir próf uppi í mínu herbergi -
þar sem ég var þess í stað að spila
á grammifón, nokkrar dægurlaga-
plötur sem Gunnar bróðir minn
leyfði mér að hlusta á úr sínu safni.
Hann átti reyndar mest klassíska
músík en ég fékk ekki að koma
nálægt því safni. Slagaramir voru
líka meira að mínu skapi á þeim
ámm.
Ég var haldinn þeirri sjálfsblekk-
ingu sem ég veit að krakkar eru
haldnir enn í dag: að halda að
maður geti lært og hlustað á tón-
list um leið — og jafnvel að þannig
læri maður betur. Það er náttúrlega
tóm blekking því auðvitað vill mað-
ur heldur vera að hlusta á tónlist-
ina en að hugsa um það sem stend-
ur í bókinni. Foreldrar mínir uggðu
ekki að sér og urðu því felmtri sleg-
in þegar kom á daginn að ég var
alls ekki að fást við það sem ég
átti að vera að gera - og hafði
ekki einkunnir til að komast inn í
Menntaskólann í Reykjavík. Sigríð-
ur systir mín, sem þá var orðin
gift kona norður á Akureyri, fór
því til Sigurðar skólameistara Guð-
mundssonar í MA og spurði hvort
þar væri pláss fyrir mig í þriðja
bekk. Þótt Sigurður ætlaði að fara
að takmarka inngöngu, féllst hann
á að taka mig næsta vetur. Ég var
því nánast sendur í sveit vegna
leti og kæmleysis í skóla hér í
Reykjavík!
Deli að sunnan
Næstu Qóra vetur var ég búsett-
ur hjá Sigríði systur minni og
manni hennar, Halldóri Halldórs-
syni prófessor, í Brekkugötunni á
Akureyri, og hafði þar herbergi
undir súð uppi á þurrklofti — en
engan grammófón. Þar sat ég og
las og las og las og þá loksins fór
ég að hafa gaman af að læra. Fyrst
var ég í herbergi sem sneri upp
að Brekkunni og deildi því með
strák austan af Bakkafírði. Það fór
vel á með okkur enda var hann
skemmtilegur félagi. Að minnsta
kosti að einu leyti var hann snið-
ugri en ég. Hann var á eilífu kven-
nafari og notaði því herbergið mjög
lítið. Næstu þrjá vetur hafði ég
minna herbergi sem sneri út að
Ráðhústorginu og þar var ég einn.
Ég hafði aldrei áður komið til
Akureyrar en líkaði strax vel og
undi mér þar hið besta. En vegna
þess að ég bjó niðri í bæ kynntist
ég Akureyringum og öðrum skóla-
félögum mínum ekki jafn mikið og
ef ég hefði búið á vistinni, þótt ég
ætti náttúrlega minn vinahóp. Það
var nokkuð langt upp á Brekku og
því sótti ég lítið í skólann eftir að
Enskukennari í MR, hættur að
reykja og farinn að taka í nefið.
Það er algengt að krakkarnir séu
að taka af manni myndir sem
eiga að sýna mann í sem fárán-
legustu ljósi, segir rektorinn.
Kaflar úr endur-
minningum
Guðna Guð-
mundssonar rekt-
ors Menntaskól-
ans í Reykjavík
eftir Ómar Valdi-
marsson.
kennslu lauk á daginn, enda spor-
latur. Auk þess var ég ekki mjög
útsláttarsamur á þessum árum, ég
kunni ágætlega við að hlusta á
útvarp, lesa og spila, sem mikið
var gert af á þessu heimili. Ég
spilaði líka talsvert við skólafélaga
mína og man að við æstum heimilis-
fólk og konur, sem bjuggu á sömu
hæð, stundum upp í að spila lander
uppá peninga. Þegar við höfðum
grætt nóg stóðum við upp og sögð-
um takk fyrir, við ætlum að
skreppa í bíó!
Ég kom norður nálega tveimur
vikum áður en skóli hófst því að
Halldór mágur vildi kanna stöðu
mína í íslensku. Það var nú jafn-
gott, því að hún reyndist harla lít-
il. Hann djöflaði mér út í kennslu-
bók Wimmers í fomíslensku og
tókst að kenna mér það mikið í
málfræði áður en skóli hófst, að
ég varð mér ekki til skammar.
Hann kenndi mér svo íslensku allt
til stúdentsprófs, afburða kennari
sem við bekkjarsystkinin höfum öll
haldið sambandi við síðan. Það er
aldrei haldin svo afmælisveisla í
árgangnum að þeim hjónum sé
ekki boðið.
Ég verð líka að minnast á Sig-
urð L. Pálsson enskukennara, frá-
bæran kennara og skemmtilegan.
Það þurfti svolítið að læra á hann.
Eldskírn mín var þessi:
Tími var byijaður í 3. bekk A.
Geir S. Björnsson, vinur minn og
sessunautur, var eitthvað að fíkta
við jakkann minn og ég sagði
stundarhátt:
— Láttu mig vera.
— Viljið þér vera rólegur Guðni
minn, þér eruð ekki eins rólegur
og þér eruð vanur að vera, sagði
Sigurður.
— Alveg sjálfsagt, sagði ég.
Það kom mér á óvart að þetta
svar féll ekki í góðan jarðveg:
— Þér skuluð bara vera rólegur.
Við höfum ekkert að gera við ein-
hveija dela að sunnan sem gera
allt vitlaust!
— Ég skil það, sagði ég.
— Já, þér getið sko bara farið
fram á gang og staðið á haus, ef
þér getið ekki verið rólegur! æpti
Sigurður.
Þá loksins rann upp fyrir mér,
að það átti ekkert að svara. Þar
með féll allt í ljúfa löð. En mikil
lifandis ósköp lærði maður hjá hon-
um.
Næst grípum við niður í kaflan-
um „.. ., .fyrír neðan nefið" sem
fjallar um fyrstu ár Guðna í kennslu
við Menntaskólann í Reykjavík.
Skelfingu lostinn
Ég hef áður sagt frá því að ég
var skelfíngu lostinn þegar ég byij-
aði að kenna við MR. Ég kunni svo
sem alveg nóg, ég hafði ekki
áhyggjur af því, en það var annað
mál hvort mér tækist að koma
minni þekkingu almennilega til
skila. Það er kannski að sumu leyti
skýringin á því hvað ég byijaði
með miklum andskotans látum við
nemendur. Ég ætlaði ekki að láta
þá komast upp með neitt múður —
aðallega af því að ég var skíthrædd-
ur við þá.
Einn fjórði bekkurinn þennan
vetur, 1951—52, var strákabekkur
þar sem voru mjög góðir menn.
Þetta var góður máladeildarbekkur
og sumir þar afburða vel að sér í
ensku, menn eins og Hjörtur Torfa-
son hæstaréttardómari, Ásgeir Ing-
ólfsson fréttamaður, Árni Kristins-
son læknir, Sveinn Einarsson og
fleiri. Ég gæti svosem talið upp
allan bekkinn, ef ég nennti. Öðrum
máladeildarbekk kenndi ég líka
þennan vetur, þar sem einnig var
ágætt fólk, ljúft og gott í um-
gengni. Ég hugsa að fleiri kennar-
ar hafi sömu sögu að segja: Maður
man lengur eftir þeim sem maður
þarf að hafa svolítið fyrir.
Ég gaf nemendum mínum ekki
þumlung eftir og þeim þótti ég
áreiðanlega vera kolvitlaus í frekju.
Sjálfur vissi ég að ég var kannski
óþarflega stífur.
Og þó.
Uppreisnin í 4. B
Einhverntíma á útmánuðum, á
meðan haldinn var bókamarkaður
í Listamannaskálanum, kom ég inn
í tíma og þá lá lítið kver á borð-
inu, „Mannasiðir" hét það. Þegar
ég opnaði kverið sá ég að allur
bekkurinn hafði áritað það, utan
einn maður. Ég vissi ekki alveg
hvernig ég átti að bregðast við
þessu, fannst þetta ekki nema
hæfilega maklegt, hló samt svolítið.
Svo kenndi ég minn tíma, fór
síðan út og skildi kverið eftir. í
frímínútunum komu þeir til mín og
Hjörtur Torfason hafði orð fyrir
þeim.
— Þér gleymduð bókinni sem við
vorum að kaupa handa yður, kenn-
ari, sagði hann og rétti mér kverið.
— Takk fyrir, sagði ég.
Þetta var á föstudegi og ég hafði
það fyrir reglu að hafa stíl hjá
þeim á mánudögum. Um helgina
leitaði ég í smiðju til Halldórs mágs
míns, sem þá var fluttur hingað
suður, og spurði hann hvemig hann
myndi bregðast við.
— Já, það er einmitt það, sagði
Halldór. Það er einmitt það. Af
hvetju læturðu þá ekki gera stfl
upp úr bókinni?
Ég settist niður og bjó til stíl
upp úr kverinu, níðangurslega
þungan, og lagði fyrir bekkinn á
mánudagsmorgninum. Daginn eftir
skilaði ég stílnum. Niðurstaðan
varð sú að Hjörtur fékk þijá, Ás-
geir fékk tvo, Árni einn og restin
núll. Svo fleygði ég í þá stílunum
og sagði:
— Það er greinilegt að þið kunn-
ið ekki mannasiði, drengir.
Það fór ákaflega vel á með okk-
ur eftir þetta og við kveðjumst með
miklum kærleikum þegar ég hitti
þessa stráka. Ég neita því ekki að
mér sárnaði svolítið en ég lét það
ekki grafa um sig, ég hef alltaf
verið fljótur að gleyma.
Viðurnefnið
— Gæti veríð að frægt viður-
nefni þitt — eða uppnefni réttara
sagt, Guðni —kjaftur", eigi rætur
sínar að rekja til þessa atviks?
— Hvort það er beinlínis þetta
atvik veit ég ekki en mér þykir
ekki ólíklegt að ég hafi fengið þetta
helvítis viðurnefni, sem síðan hefur
loðað við mig, mjög fljótlega eftir
að ég býijaði að kenna þótt ég
hafi ekki orðið var við það fyrr en
seinna.
Og hvernig líkaði þér?
— Alveg djöfullega, það verð ég
að segja. Sérstaklega varð mér illa
við þegar ég heyrði það fyrst, aðal-
lega vegna pabba og mömmu sem
voru friðsemdarfólk og hefúr sjálf-
sagt ekki þótt gott að heyra þetta.
Konan mín? Við höfum aldrei rætt
þetta heima hjá mér né annars
staðar. Hún hefur aldrei beinlínis
kvartað — kannski hefur henni
þótt ég eiga þetta skilið! Auðvitað
líkar mér þetta ekki allskostar enn
— en það hefur ekki haldið fyrir
mér vöku þótt við mig hafí fest
viðurnefni sem gæti verið kurteis-
legra.
Enga mélkisuhegðun, takk
Ég ætti kannski að segja þér frá
vetrinum þegar ég kenndi með
handafli. Það hefur sennilega verið
1952 eða ’53, að Ármann sálugi
Halldórsson, sem ég hafði kennt
hjá í Miðbæjarskólanum, en var nú
orðinn námsstjóri í Reykjavík,
hringdi til mín í lok september og
spurði hvort ég ætti lausan tímann
klukkan átta á morgnana — það
vantaði enskukennara i einn bekk
í Gagnfræðaskóla verknáms, sem
þá var nýstofnaður. Ég átti tímann
lausan og lofaði að gera þetta.
Fyrsta morguninn tók ég stræt-
isvagn vestur í Selsvör, þar sem
þessum bekk var kennt í húsi Jóns
Loftssonar. Magnús Jónsson skóla-
stjóri beið eftir mér á kennarastof-
unni en hafði annars aðsetur ann-
ars staðar. Hann fylgdi mér inn í
bekkinn, hélt smátölu yfír piltunum
og tilkynnti þeim að hér væri kom-
inn kennari sem væri þekktur að
því að halda aga. Ef þetta gengi
ekki núna, sagði Magnús, þá væri
augljóst að þetta væri þeim að
kenna. Það fór svolítið um mig við
þessi orð Magnúsar því að ég vissi
ekki alveg hvað þetta „þetta“
þýddi.
Ég komst fljótlega að því. Þessir
náungar töldu það ekki vera í
verkahring nemenda í verknáms-
skóla að lesa bækur og voru nán-
ast búnir að „drepa af sér“ einn
kennara á fyrsta mánuðinum. Ég
þóttist fljótt sjá að þama leyndist
sums staðar geta undir stífninni
og hortugheitunum en gerði mér
fljótlega ljóst að munnlegar um-
vandanir mundu hafa lítið að segja.
Mælirinn fylltist þegar einhverju
var kastað aftan á hálsinn á mér.
Ég lokaði Bogabók, sem ég var
með í hendinni úti á miðju gólfí,
sneri mér snöggt við og lét hana
vaða í kjammann á næsta manni,
svo að spjöldin brotnuðu.
Daginn eftir kom pilturinn til
mín og baðst afsökunar á að hafa
kastað í mig — ég hafði sumsé
hitt þann rétta!
Þegar ég var búinn að fleygja