Morgunblaðið - 06.12.1992, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 6, DESEMBER 1992
19
um, m.a. útgáfu póstkorta fyrir jól.
Lyfjafræðisafnið á að verða sýn-
ingarsafn og vinnusafn. íslenska
lyfjafræðisafnið var formlega stofn-
að með reglugerð 20. apríl 1985.
Stofnun þess átti sér þó nokkum
aðdraganda, sem hófst með sameig-
inlegri nefndarskipan Apótekarafé-
lags íslands og Lyfjafræðingafélag
íslands þegar á árinu 1978. Hafði
þeirri hugmynd vaxið fylgi að safna
bæri saman og varðveita þá muni
og minjar, sem enn eru til og varða
á einhvem hátt sögu íslenskar lyfja-
fræði og apóteka. Lengi höfðu eigur
safnsins verið geymdar á ýmsum
stöðum. Sumarið 1986 gafst svo
kostur á kaupum á húseign ásamt
1.000 m2 eignarlóð norðan við Nes-
stofu. Seltjarnameskaupstaður
sýndi málinu áhuga, féll frá for-
kaupsrétti sínum og gaf jafnframt
fyrirheit um niðurfellingu opinberra
gjalda af eigninni. Var gengið frá
kaupsamningi við eigendur 16. sept-
ember 1986 og stóðu að þessu félög-
in þrjú, Lyfjafræðingafélagið, Apó-
tekarafélagið og Stéttarfélag lyfja-
fræðinga. Þegar kaupverðið, 2l/i
milljón, hafði verið greitt að fullu
var leitað til Þorsteins Gunnarssonar
arkitekts, sem stjórnað hafði endur-
byggingu þess hluta Nesstofu er
þegar var verið að taka undir lækn-
ingaminjasafn.
Húseignin var gamalt fjós og
hlaða, reist 1929, og var enn í notk-
un með heyi í hlöðu og hestum í
flósi. Fjósið er sérkennileg bygging
með bogadregnum smárúðuglugg-
um úr jámi, hlaðan timburhús á
hlöðnum grunni og sneri stafni að
Neströð eins og fjósið. Á fjórða ára-
tugnum hafði hlaðan bmnnið og ný
verið reist á gmnninum úr timbri
og bámjárni, gerólík að útliti. Var
ákveðið að rífa hana en byggja við
fjósið. Fjósið var aðalbyggingin, 118
m2 að flatarmáli. Þegar farið var
að kanna burðarþol í gólfi og loft-
plötum kom í Ijós að járnabindingar
voru miklar og sverar með ólíkind-
um. Fjósgluggarnir setja sérstakt
svipmót á húsið og því þótti rétt að
gera við þá, en þeir eru í jámrömm-
um. Glugga í nýbyggingu vildi arki-
tektinn hafa öðmvísi til að auðséð
væri hvað væri nýtt. Með tilliti til
gerðar og útlits þessa gamla hluta
virtist einsýnt að þar yrði í framtíð-
inni aðalsýningarsalur safnsins, 106
m2 að flatarmáli, og einnig yrðu
sýningar á palli í tengibyggingu.
En í húsinu verður e.t.v. síðar einn-
ig rými fyrir sérsýningar. Undir því
er kjallari, gamalt haughús. Á íjós-
inu var portbyggt ris, en þar er inn-
réttaður samkomu- og fundarsalur,
þar sem má hafa myndasýningar
og fræðslufundi.
Þorsteinn Gunnarsson kom með
þá hugmynd að byggja í stað hlöð-
unnar aðra jafnstóra byggingu fjós-
inu og tengibyggingu á milli. Teikn-
aði hann hana ásamt aðstoðarmönn-
um sínum, Þorgeiri Jónssyni arki-
tekt og Helga Samúelssyni verk-
fræðingi. Er hún í stíl við fjósið.
Smíði þeirrar byggingar ásamt
drjúgum hluta gamla hússins ann-
aðist Sigurður Þorsteinsson húsa-
smíðameistari. Var hafist handa af
miklum krafti, 4. nóv. 1988 var
byijað að grafa, 11. nóv. byrjað að
slá upp og 11. mars 1989 var reisu-
gillið. Um það bil sem bygging þessa
húss var að heíjast urðu þáttaskil
í sögu safnsins. Félögin þijú, Apó-
tekarafélagið, Lyfjafræðingafélag
íslands og Stéttarfélag lyfjafræð-
inga voru að ræða um húsakaup
fyrir skrifstofur sínar og var ákveð-
ið að þau fengju á leigu 100 m2
rými á efstu hæð og fundaraðstöðu
með safninu. Þannig fær safnið tekj-
ur og verður ekki lífvana stofnun.
Alltaf verður einhver starfsemi í
húsinu. Reyndist hægt að bæta
kjallara undir nýju bygginguna, þar
sem verða geymslur, viðgerðarverk-
stæði, skrifstofur og bókasafn. Með
þessari skipan mála má segja að
1993, þegar safnið er komið í notk-
un, hafi verið tekinn upp þráðurinn
frá 1763 þegar landlæknir flutti.
Heildargólfflötur byggingarinnar er
746 m2 og heildarrúmmál 2.383 m8.
Kostnaður er kominn upp í 48 millj-
ónir króna og er allt féð gefið af
stéttarfélögunum og einstaklingum
og aflað með íjársöfnunum. Hafa
þau verið drýgst í íjárframlögum
lyfjafræðingamir Ingibjörg Böð-
varsdóttir og Sverrir Magnússon.
Áætlaður kostnaður er 52 milljónir.
Nú er verið að taka þetta hús í
notkun. Verið að ljúka fundarsaln-
um og skrifstofuhúsnæðinu. Við það
fæst vinnuaðstaða í safninu. Marg-
búið er að flytja fram og aftur
munina sem safnað hefur verið og
fylla kjallarann, en nú verður að-
staða til að snúa sér að þeim. Verk-
svið safnsins er samkvæmt skipu-
lagsskrá söfnun og varðveisla lyija,
muna og mannvirkja er snerta sögu
og þróun lyfjafræðinnar. Skal safnið
vinna skipulega að skráningu og
varðveislu alls þess sem tengist sögu
lyfjafræðinnar. Hingað til hefur allt
verið hirt sem lyfjafræðingarnir
hafa komið höndum yfír, eins og
þeir orða það. Svo mikii bylting
hefur orðið í þessu fagi að menn
hafa ekki alltaf áttað sig fyrr en
allir hversdagshlutir voru næstum
horfnir, eins og t.d. glösin með
korktöppunum.„Hér er t.d. sú sér-
staða að margir postulíns- og kopar-
munir úr apótekunum eru komnir
inn á einkaheimili og slíka skraut-
muni vantar því helst í safnið. Eins
merktu umslögin utan um lyfseðl-
ana, sem Ingibjörg Böðvarsdóttir
er að reyna að ná í, en þau þykja
fengur í söfnum erlendis. í húsinu
verður aðstaða til að sýna sögu
lyfjafræðinnar á íslandi með áhöld-
um, bókum, skjölum og myndum
og vinnuaðstaða til rannsókna enda
verður bókasafnið þarna við hend-
ina. Eins.og er verður aðeins hægt
að setja upp litla sýningu til bráða-
birgða. En ræðst af fjármunum
hvernig gengur að Ijúka verkinu.
Miðað er að því að sýningar verði
opnaðar 16. júní í sumar, þegar sex
ár eru liðin frá því byggingamar
gömlu vom afhentar. Á hinum ár-
lega degi ly^afræðinnar, sem var í
gær, var að venju efnt til fyrirlestra
fyrir hádegi. Þema dagsins „þjón-
usta apóteka". En síðdegis kl. 5.30
var komið saman í nýja Lyfjafræði-
safninu og húsið tekið formlega í
notkun. Þaðan var svo haldið til
afmælisveislu á Hótel Sögu.
Lyfjagrasagarður
Á yfirlitsuppdrætti sem Reynir
Vilhjálmsson, landslagsarkitekt,
hefur gert af öllu svæðinu, bæði
Þjóðminjasafninu og Lyfjafræði-
safninu, má sjá lyfjagrasagarð hand-
an Nestraðar. Em lyfjafræðingarnir
mjög ánægðir með það. Er hug-
myndin að þar verði annars vegar
ræktaðar alþjóðlegar læknisjurtir og
hins vegar íslenskar jurtir, sem áttu
eða eiga að hafa lækningamátt. Er
ein slík, sortulyng, á jólakortinu í ár.
Á þessum uppdrætti er gert ráð
fyrir aðkomu að Lækningaminja-
safninu að sunnan, þannig að ekki
þurfi að fara í gegn um íbúða-
hverfí. Liggur þá einfaldur vegur
að bílastæði nálægt nýja lækninga-
minjasafninu skammt austan við
gömlu traðirnar að Nesstofu. En
Lögð eráherslaá
að Nesstofa sé
höfuðbyggingin
og beri sem hæst.
Jarðvegur hefur í
aldanna rás
saf nastað
húsinu, svo að nú
ergengið beint
inn. En ætlunin er
að fjarlægja
þennan jarðveg,
svo að tvö þrep
verði upp að
dyrunum eins og
var þegar húsið
var byggt. Við það
mun Nesstofa
rísa og verða
veglegri.
Reynir leggur áherslu á að við varð-
veislu Nesstofu verði tengdar saman
sögulegar minjar og náttúmfar og
að Nesstofa verði ekki slitin frá fyrir-
huguðum fólkvangi með vegi milli
safnsins og Bakkatjamar. Verði
safnið þannig partur af umhverfinu
og gangur alveg óhindraður út á
Nesið.
Kristinn Magnússon, forstöðu-
maður Lækningaminjasafnsins í
Nesstofu, benti á yfírlitsuppdrættin-
um á að á þessu svæði sé lögð
áhersla á að Nesstofa sé höfuðbygg-
ingin og beri hæst. Hann sagði að
jarðvegur hefði í aldanna rás safn-
ast að húsinu, svo að nú væri geng-
ið beint inn. En ætlunin sé að fjar-
lægja þennan jarðveg, svo að tvö
þrep verði upp að dyrunum eins og
var þegar húsið var byggt. Við það
mundi Nesstofa rísa og verða veg-
legri. Hugmyndin var að nota efnið
í hól ofan við bílastæðið, til að það
tmfli ekki útsýnið frá húsinu. Á
uppdrættinum er aðeins gert ráð
fyrir tveimur bílastæðum, sínu hvoru
megin á svæðinu og göngustígum á
milli. Fólk gæti þá komið og skoðað
sig um. Gömlu traðirnar sem áður
fyrr voru aðkoman að Nesstofu
liggja beint niður að bmnni, sem
þarna er enn þótt hann sé birgður.
Yrðu þær göngustígur niður að
brunninum. Hringvegurinn sem deilt
er um milli Nesstofu og Tjarnarinnar
fellur ekki að þessari sýn.
Lækningaminjasafnið
fær nýbyggingu
Við emm stödd hjá Kristni Magnús-
syni í öðru fjósi með hlöðu, því sem
í framtíðinni á að verða aðalsýning-
arsvæði lækningaminjasafns. Lítil
sýning var opnuð í sumar í þeim
hluta Nesstofu sem Þjóðminjasafnið
hefur fengið til umráða. Ríkið keypti
vestari helming Nesstofu 1976.
Hinn hluti hússins var keyptur 1979
og land kring um öll húsin 1989.
Enn er búið í helmingi Nesstofu.
Ólöf Gunnsteinsdóttir átti helming
hússins og var það keypt með kvöð
um að hún hefði þar lífstíðarábúð.
í Nesstofu er nú opið lækninga-
tækjasafn á þriðjudögum, fimmtu-
dögum, laugardögum og sunnudög-
um kl. 12-4. En í framtíðinni verður
gamla Nesstofan eins og á dögum
Bjama Pálssonar, landlæknis 1763-
1779, og þar gerð skil þeim tíðar-
anda er fyrsti og eini læknirinn á
landinu var þar á síðari hluta 18.
aldar. Húsið er ekki stórt og hentar
ekki fyrir stórar sýningar, auk þess
sem ekki þykir hæfa að setja þar
inn nútímatæki eins og sónar o.fl.,
að því er Kristinn segir.
Áðrir sýningargripir verða í nýju
byggingunni, sem Þorsteinn Gunn-
arsson er að ljúka við að teikna.
Þar er eins og á hinum staðnum
ætlunin að fjósið haldi sér, en hlað-
an verði rifin og byggt við nýtt hús.
í fjósinu er mikið rými og eiga bás-
arnir með súlum sínum að halda sér
í safninu. Hlaðan, sem nú er
geymsla full af gömlum munum úr
sögu læknisfræðinnar, verður rifín
og byggðar í staðinn þrjár burstir
við fjósið. Segir Kristinn að Þor-
steinn leggi mikla áherslu á að það
verði lágreist bygging og skyggi
ekki á Nesstofu úr fjarlægð, enda
stendur fjósið miklu neðar. Þarna í
nýbyggingunni er fyrirhugað sýn-
ingarsvæði inn úr aðalsalnum í
gamla húsinu, þar sem yrði kynning
á lifríki útivistarsvæðisins. Einnig
verður þar lítil kaffistofa í vestan-
verðu húsinu með útsýni yfir Bakka-
tjörn og út á sjóinn. „Ég gæti trúað
að þetta yrði mjög skemmtileg kaffí-
stofa“, segir Kristinn. Þama verður
líka eldhús, salemi, fatahengi og
lítil safnbúð. í kjallara undir nýja
hlutanum verða svo geymslur.
Loft er yfir fjósinu, þar sem verð-
ur langur og mikill salur. Þar verð-
ur fundaraðstaða og þar á að koma
fyrir fræðslustofu, þar sem m.a. er
gert ráð fyrir að geta tekið á móti
skólanemendum sem sækja safnið.
Einnig koma á vorin hópar fólks til
að skoða lífríkið og fjöruna, sem er
að verða eina ósnortna ijaran á
höfuðborgarsvæðinu. „Við viljum
gefa slíkum hópum tækifæri til að
koma í safnið og skoða saman á
borðum það sem þeir hafa verið að
tína upp,“ segir Kristinn.
Þarna í gömlu hlöðunni er gífur-
lega mikið af skemmtilegum gripum
úr sögu læknisfræðinnar. Þar rekum
við augun í gríðarmikið ferðakoffort
Guðmundar Hannessonar, klætt sel-
skinni. Og annars staðar fínt stofu-
borð, sem notað var við skurðaðgerð
haustið 1887 austur á Jökuldal,
þegar læknarnir Þorgrímur Þórðar-
son í Homafírði og Fritz Zeuthen á
Eskifirði námu burt bijóst af Krist-
ínu á'Skeggjastöðum. Ekki er hér
þó rúm til að fjalla um ajla þessa
áhugaverðu sýningarmuni sem bíða
safnsins. Jón Steffensen prófessor
var búinn að safna um 4.000 gripum
til þessa læknisfræðisafns. Um
helmingurinn af þeim gripum er
kominn frá læknum og einstakling-
um. Hinn helmingurinn frá sjúkra-
húsum, rannsóknastofum og Iækna-
skólum.
Merkilegt safn á alþjóðavísu
Ríkið keypti Nesstofu 1976 og
1979, sem fýrr er sagt. Síðan arf-
leiddi prófessor Jón Steffensen
Læknafélag íslands að fé til upp-
byggingar læknisfræðisafns í Nesi.
Og nú er verið að fullteikna bygg-
ingamar. í framhaldi af opnun Nes-
stofusafns 10. júlí sl. var skipuð
bygginganefnd. Hana skipa Gunn-
laugur Snædal læknir, sem er for-
maður, en hann tók við formennsku
í Félagi áhugamanna um sögu lækn-
isfræðinnar af Jóni Steffensen,
Kristinn Magnússon fornleifafræð-
ingur frá Þjóðminjasafni, Ema Ni-
elsen bæjarfulltrúi á Seltjamamesi
og Friðrik Friðjónsson, fulltrúi
menntamálaráðuneytis. Er mikill
hugur í mönnum að byrja fljótlega
að byggja. Sá er þó hængur á, að
safnið er á óskipulögðu svæði, svo
að til þess þarf annað hvort að fá
skipulag eða undanþágu til að byija
án þess.
„Við emm í góðri samvinnu við
bæjarstjómina á Seltjamarnesi og
ég hefi fulla trú á að hún leysi far-
sællega þessi mál. Við emm nú að
sækja um að fá að byija á bygging-
unni þótt skipulag sé ekki fullgert,"
sagði Gunnlaugur Snædal þegar
hann var spurður um hvenær nýja
safnbyggingin gæti komið í gagn-
ið..Við emm að miða við að teikn-
ingum verði lokið í febrúarlok. Síðan
munum við semja við byggingarað-
ila, þannig að byggingarfram-
kvæmdir geti hafist í vor. Við von-
umst til að geta lokið byggingu á
hálfu öðm til tveimur ámm. Gjöf
Jóns Steffensens fyllir okkur bjart-
sýni um að geta haldið áfram. Þá
verður Læknafélag íslands 75 ára
á næsta ári og hefur lofað stuðn-
ingi. Stendur til að hluti hátíðahald-
anna í tilefni afmælisins verði
tengdur Nesstofu. Þetta em óskir
okkar og hugmyndir um gang
mála.“
Lækningasafnið hefur alla mögu-
leika til að verða mjög merkilegt
safn. Til er mikið af merkismunum,
bæði gömlum allt frá lokum 18. ald-
ar og nýrri munum. Christa
Habrich, formaður Sambands
læknaminjasafna í Evrópu kom
hingað í sumar og lýsti undmn sinni
á því hve fjölskrúðugt þetta safn
væri. í Evrópulöndum væm lækn-
ingaminjasöfn yfirleitt bundin við
heimalandið, mest af þýskum tækj-
um í þýskum söfnum o.s.frv. En hún
sagði augljóst að hér hefðu menn
farið víða og haft á hveijum tíma
með sér heim það besta fáanlega.
Gripimir séu góðir og vandaðir á
síns tíma mælikvarða. Hún taldi að
hér væm því möguleikar á að byggja
upp gott safn um sögu læknisfræð-
innar. Erlendis væm slík söfn oftast
byggð í minningu og í kring um
frægan mann, sem hefði unnið afrek
í læknisfræðinni. En Bjarni Pálsson,
þótt merkur sé, var hinn almenni
læknir. Taldi hún að hér ætti að
byggja upp safn, sem byggði á
hversdagslegum störfum læknisins.
Slíkt safn mundi vekja athygli langt
út fyrir ísland, að því er ,Kristinn
hafði eftir henni.
Og allt svæðið með nýju Lyija-
fræðisafni og Lækningaminjasafni
með Nesstofu sem miðpunkti mun
áreiðanlega eiga eftir að draga að
margan gestinn í framtíðinni.
Hús lyfjafræðisafnsins var tekið formlega í gagnið í gær, á 60 ára afmæli Lyfjafræðingafélags íslands.
Gamla fjósið til hægri og nýbyggingin til vinstri. Stjórn Lyfjafræðisafnsins fyrir faman bygginguna:
Kristín Einarsdóttir, Áslaug Hafliðadóttir, Ingibjörg Böðvarsdóttir, Erling Edwald og Axel Sigurðsson.