Morgunblaðið - 06.12.1992, Blaðsíða 32

32
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 6. DESEMBER 1992
Snorri í „stjórnstöóinni".
Snorri
bendir ó
verksum-
merki í
snjónum,
þarna hafði
rjúpa hafió
sig til
flugs...
eftir Guómundur Guðjónson. Myndir Ámi Sæberg
„EIN ER upp til fjalla, yÚ húsa fjær ...“ byrjar landsþekkt Ijóð, „Óhræs-
ið“, sem fjallar um smælingja einn sem rjúpa kallast og er ár hvert
bitbein veiðimanna og þeirra sem geta ekki án rjúpna verið á jólunum
annars vegar og þeirra sem eru á móti fugladrápi yfírleitt hins veg-
ar. Veradunarsinnum hefur vaxið nokkuð fískur um hrygg í vetur, þvi
það hefur verið mál manna að minna hafí verið inn ijúpu en áður og
yfírlýsingar sérfræðinga um að skotveiðar hafí ekki áhrif á stofninn
hafa ekki þótt byggðar á grunni rannsókna nema að takmörkuðu leytí.
Hvað varðar „Óhræsið" þá er fjóst að ijúpan er sannariega „yli húsa
fjær“, en ein er hún ekki á fjöllum, þvi hún er þar í félagsskap hundr-
uða skotveiðimanna. Ef til vill gefur reynsla skotveiðimanns sem elt
hefur ijúpuna svo árum skiptir bestu myndina af því hvert ástand
stofnsins er. Einn slíkur maður er Snorri bóndi Jóhannesson á Auga-
stöðum i Reykholtsdal sem hefur um árabil skotíð ijúpuna víða um
Borgarfjörðinn, ekki síst inni á Oki og á Kaldadal sem eru mikil ijúpna-
lönd frá gamalli tið. Morgunblaðið tók hús á Snorra á dögunum og
fór með honum til ijúpna eina dagstund.
Augastaðir eru efsti bær
Reykholtsdals. Menn
eru komnir vel inn í
landið á þessum slóð-
um og vetrarríki er
þar meira en neðar gerist. Engu að
síður ríkir þama engin afdala-
mennska og heimilisfólkið er vel
upplýst þó að einangrunin geti verið
meiri á vetrum en gengur og gerist
í hinum gróskumiklu dölum Borgar-
fjarðarhéraðs. „Blessaðir veriði, það
tekur því varla að fara og gá, þetta
er svo dautt. Ég er rétt búinn að
skjóta hundrað ijúpur, þar af helm-
inginn fyrsta veiðidaginn inni í Oki.
Ég var voðalega heppinn þá, var
staddur í skellóttri urð í ljósaskiptun-
um og þá fóru allt í einu ijúpur að
þeytast inn í urðina, tvær til þijár
saman, hvaðanæva að. Síðan hefur
þetta rétt verið kropp og það er svo
lítið af fugli að það er augljóslega
eitthvað í ólagi með stofninn," segir
Snorri er gengið er í bæinn.
Það má reyna það______
Næsta spumingin hlýtur að vera sú
hvort að veiðimanninum sjálfum þyki
vera ástæða til að friða fuglinn þótt
sérfræðingar Ijái ekki máls á því að
reyna það. „Þvf ekki að reyna það,“
segir Snorri og heldur áfram: „Þess-
ir fuglafræðingar okkar eru góðra
gjalda verðir og ég geri mér grein
fyrir því að þeir vinna við þrenging-
ar. Rannóknir kosta tíma og fé, en
það síðamefnda er ekki fyrir hendi.
Þeir em menntaðir erlendis og þurfa
síðan að heimfæra það nám upp á
hérlendar tegundir. Megnið af þeim
litlu rannsóknum sem hafa verið
gerðar á ijúpunni em að auki gerðar
í Hrísey, þar sem afrán er í algeru
lágmarki. Þar em ekki refir og
minkar að höggva, skörð í fuglana.
Þetta er því ekki dæmigert ijúpna-
land. Fræðingamir gefa þau rök
m.a. fyrir því að veiðar hafi ekki
áhrif á stofninn, að 80 prósent af
stofninum falli hvort eð er, en ég
get ekki fyrir mína parta séð hvaða
rök hníga að því að við skotveiði-
menn skjótum engan fugl af hinum
20 prósentunum. Þar fyrir utan, þá
er veiðiálagið orðið svo yfirgengilegt
að engu tali tekur. Það er ekki ein-
ungis að skotveiðimönnum hefur
fjölgað, heldur hefur tæknin haldið
innreið sína í veiðiskapinn og þar sem
ijúpan átti sér áður marga griðar-
staði, þar sem menn náðu ekki til
hennar, em engir lengur. Meira að
segja á Hveravöllum er fullbókað í
svefnpokaplássin allar helgar og ekki
veitir af manni í fulla vinnu að dæla
bensíni á alla jeppana og vélsleðana
að ekki sé minnst á fjórhjólin. Hvergi
er álagið meira heldur en á Suðvest-
urlandi, þar sem ijúpan hefur alla
tíð safnast einna mest fyrir."
Snorri segist auk þessa vera orð-
inn leiður mjög á öllu pexinu um það
hvar megi veiða og hvar ekki. „Við
emm að tala um afrétti, almenninga
og heimalönd, margir bændur vilja
ekki skyttur á jarðir sínar og hafa
þar allan rétt. Aðrir leyfa það og það
færist meira að segja í vöxt að hóp-
ar veiðimanna taki á leigu einstakar
jarðir og greiði bændum fyrir. Ég
get ekki séð að það sé of mikið mál
að það verði tekið saman einu sinni
fyrir allt, til dæmis með þeim hætti
að gefið yrði út veiðikort sem skytt-
ur gætu nálgast í veiðiverslunum. Á
kortunum væri litmerkt hvar mætti
veiða og hvar ekki, hvar væri selt,
hvar væm almenningar, hvar afrétt-
ir og allt það. Fá þetta á hreint einu
sinni fyrir allt og koma í veg fyrir
það endalausa þvarg sem fram fer á
hveiju einasta ári og endar í sumum
tilfellum með hreinum illindum." Það
var og.
Út að leita...
Nú var komið vel fram yfir hádegi
og ljóst að dagsbirta myndi ekki
vara nema í svo sem tvær til þijár
klukkustundir til viðbótar. Menn öxl-
uðu því sín skinn og héldu til ijúpna.
Nokkru fyrir innan Augastaði em
kjarrivaxnar hlíðar og sagði Snorri
þær hið besta ijúpnaland, „alveg
sérstaklega í svona veðri, sunnan-
og suðvestanátt með éljum, þá kem-
ur hún héma í skógaijaðarinn“, sagði
skyttan. Jeppinn festist og varð ekki
losaður. Ekki einu sinni með dráttar-
vél í kvöldrökkrinu. Snorri hélt nú
að það væri í lagi, bílinn færi ekkert
og stæði nú undir nafninu „fast-
eign“. Göngutúrinn varð því til muna
lengri en til stóð og færi var afleitt.
Göngumenn hröpuðu stöðugt niður
Morgunblaðió
kannar rjúpna-
löndin en sér eng-
an fugl!
úr sköflum, í allt að beltisstað og
vom að bijótast upp úr pyttunum.
Það gekk á með dimmum éljum, en
skyggni var nokkuð gott engu að
síður.
Það var gengið og gengið, en það
var engin ijúpa og Snorri ítrekaði
stöðugt að þetta væri ekki einleikið.
Samferðarmenn hans, undirritaðir,
sögðu honum af atvinnuskyttu einni
sem er búin að skjóta meira en upp
í stórar pantanir og hefur verið að
fá 15 til 25 fugla í hverri ferð. Sá
segist reyndar „alltaf vera heppinn",
en það hafi engu að síður komið sér
á óvart hve mikið væri af fugli mið-
að við það sem heyrðist alls staðar
frá. „Það er líka hægt að gera 80
til 100 ijúpna túr í bílastæðið við
Leifsstöð!" var svar Snorra.
Á tveimur stöðum fann hinn
harðsnúni flokkur ijúpuspor í snjón-
um. Til samanburðar má geta þess
að á fjórum stöðum komum við að
tófusporum. Á öðmm staðnum hafði
ijúpan greinilega hafið sig til flugs.
Ummerkin í snjónum minntu á er
bömin em að búa til engla í nýfölln-
um snjó. En það er sama hvort stað-
ið er í skotveiðum eða stangveiðum,
það er haft fyrir satt að þvi minni
sem veiðin er, því fleiri veiðisögur
em dregnar upp. Hér em nokkur
sýnishom af því sem fleygt var:
Kempa ein veiddi um allan Borg-
arfjörð fyrr á öldinni. Eftir því sem
elstu menn muna var margfalt meira
af ijúpu á landi hér en í þá gömlu
góðu daga. Kempa þessi er nefnd
Kristófer og sagt er að hann hafí
dag einn verið að veiða á Holtavörðu-
heiði og gengið alveg þokkalega. í
ljósaskiptunum kom hann að ijúpna-
hóp sem taldi einhvers staðar á milli
200 og 300 fugla. Kristófer fór yfir
búnað sinn og sá sér til skelfingar
að hann átti aðeins eitt skot eftir í
byssunni. í sömu andránni var hann
að hugsa um það hvað það væri
gaman ef hann gæti náð öllum þess-
um ijúpum. Og þar sem Kristófer
kallaði ekki allt ömmu sína sá hann
að ekki var öll nótt úti þótt hann
hefði aðeins eitt skot í fómm sínum,
en ijúpumar teldu nærri 300. Haft
er eftir Kristófer sjálfum að hann
hefði gert sér lítið fyrir og laumast
inn í miðjan hópinn, tekið sér stöðu
og um leið og hann hleypti af veif-
aði hann byssunni í allar áttir. „Ég
drap þær allar,“ sagði kempan.
Menn ráða hvort þeir .trúa svona
tröllasögum, en það er alltjént gaman
að þeim. Sönn saga er þó til um
skyttu sem veiðir mikið á okkar dög-
um og hefur skotið 11 ijúpur í einu
skoti. Sá kom að ijúpnahópi þar sem
fuglamir gengu í einfaldri röð með-
fram barði. Hann laumaðist út til
hliðar þannig að hagladrífan dreifðist
yfir breitt svæði og ellefu lágu í valn-
um!
Svo var það sagan um veiðifélag-
ana sem gengu alltaf saman til
ijúpna og höfðu þann háttinn á, að
annar gekk á undan hinum og sá
aftari sá um að skjóta en sá fremri
um að bera aflann. Og þeir höfðu
það þannig að sá með byssuna skaut
ekki nema fuglinn flygi yfir félaga
sinn. Þeir vildu nefnilega helst hafa
það þannig að ijúpan dytti beint ofan
í töskuna á baki félagans.
- Og svo var það karlinn á Kjalar-
nesinu sem komst ekki til ijúpna
vegna veðurs og það styttist til jóla.
Loks rofaði til í bylnum og karlinn
arkaði af stað. Er hann var kominn
nokkuð frá bústað sínum skall enn
á glórulaus éljagangur og nú var um
að gera að tapa ekki áttum. Með
lagni fann hann rafmagnsstaur og
þá vissi hann hvert hann átti að
halda. Hann fylgdi staurunum til síns
heima á ný og þurfti ekki að hafa
áhyggjur af ijúpnaskorti, því þó hann
hefði engan fugl séð meðan ratljóst
var, þá tíndi hann upp 18 ijúpur sem
höfðu flogið á raflínuna í bylnum!
Og þannig var haldið áfram, ekki
síst yfir vöflum og ijúkandi kaffi er
Snorri bóndi ó Augastöðum.
í hús var komið. Snorri segir okkur
að hann hafi séð snæuglu að vetrar-
lagi síðasta ár. Fuglinn hefði komið
fljúgandi utan úr auðninni og sest á
girðingarstaur. „Ég hljóp inn í hús
til að sækja myndavél, en er ég kom
aftur út var uglan horfln. Þetta var
tignarleg sjón. Og haustið þar áður
flaug ein lengi á undan okkur í leit-
unum. settist alltaf á hóla og gaf
okkur gætur," segir Snorri og það
styttist í kveðjustundina.
Á leiðinni til dyra verður okkur
þó starsýnt inn í opið herbergi og
Snorri tekur við sér og leiðir okkur
þangað. Það berst lágvær niður úr
herberginu og þegar inn er komið
kastar tólfunum. Það er eins og kom-
ið sé beint inn í James Bond kvik-
mynd, inn í stjómstöð erkibófa sem
skipuleggur heimsyfirráð. Það eru
tölvur og móðurtölvur og síritar upp
um alla veggi og undarlegir sjónauk-
ar og linsur auk skjalasafna á borð-
um. Við horfum í spum á þennan
tækjakost. Það væri ekkert tiltöku-
mál að sjá slíkt samsafn á einhverri
rannasóknarstofunni, en á afskekkt-
um sveitabæ nærTellt inni á öræfum?
í ljós kemur að nokkrir japanskir
visindamenn hafa síðustu árin verið
að mæla breytingar á segulsviði jarð-
ar m.a. með athugunum á norðurljós-
um. Á Augastöðum er ein þriggja
stöðva á íslandi, hinar eru á Mánár-
bakka og í Æðey. Síðan eru þijár
stöðvar á Suðurskautinu. Þetta byrj-
aði fyrir milligöngu Rannsóknar-
stofnunar Háskólans og átti í fyrstu
að standa í þijú ár, en Japanirnir
voru svo ánægðir með gang mála
að það hefur stfellt verið bætt við
árum og nú eru þau orðin sjö. Á
haustin koma þeir japönsku og dvelja
nokkra daga á Augastöðum, sofa á
daginn, en stunda mælingar og rann-
sóknir á nóttunni.
Þetta er nú orðið meira en gott
og við kveðjum í sömu mund og
dagsbirtan svíkur endanlega.