Morgunblaðið - 18.12.1992, Síða 48

48
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 18. DESEMBER 1992
Forgangsröðun verkefna
heilbrigðisþj ónustunnar
Betri nýting á fjármunum til langframa
Slys
eftir Ólaf Ölafsson
Kostnaður við heilbrigðisþjónustu
er í stórum dráttum tvíþættur:
Greiðslur fyrir læknisverk og stofn-
anavistun en í öðru lagi útgjöld ríkis-
ins vegna örorku, veikinda, ótíma-
bærs dauða að ógleymdu atvinnu-
leysi o.fl.
Svo virðist sem almennt sé álitið
að eina ráðið til spamaðar í heilbrigð-
isþjónustunni sé niðurskurður á fjár-
magni til læknisverka og sjúkrahúsa-
þjónustu. Fleiri leiðir eru þó færar.
Oruggasta leiðin til þess að ná betri
nýtingu á fjármunum til heilbrigðis-
þjónustu er að koma í veg fyrir sjúk-
dóma, draga úr sjúkdómatíðni eða
afleiðingum sjúkdóma t.d. með bólu-
setningu, slysavömum, reykinga-
vömum og endurhæfíngu o.fl. Enn-
fremur að hagræða í þjónustunni.
Skynsamleg og farsæl hagstjóm sem
tryggir ömgga atvinnu og kemur
þannig í veg fyrir langvinnt atvinnu-
--^.leysi stuðlar einnig að betri heilsu
og að öllu jöfnu minni aðsókn borg-
ara að heilbrigðisþjónustu. Ég mun
í þessari grein ræða nokkur þessara
atriða og leiða rök að því að með
þessum aðgerðum, má ná fram góðri
nýtingu á fjármunum ríkisins ef til
lengri tíma er litið.
• Alvarleg mænu- og heila-
sköddun einstaklingsins hefur í för
með sér að meðaltali 7-9 mánaða
sjúkrahúslegu og ævilanga örorku.
Varlega áætlað er kostnaður 15-20
milljónir á einstakling vegna sjúkra-
hjálpar og framleiðslutaps. Með bíl-
beltanotkun hefur þessum slysum
fækkað um 50-60%.
• Alvarlegum andlitsslysum
fækkaði um 70% og augnslys vegna
framrúðubrots hafa horfið með lög-
um um skyldunotkun bílbelta.
• Framhandleggs-, herðablaða-,
og viðbeinsbrotum hefur fækkað um
60-80%.
• Fjöláverkum hefur fækkað um
50%.
í kjölfar öflugrar fræðsluaðgerðar,
sem beindist að öllum heimilum
landsins og kostaði 3-4 milljónir (án
stuðnings þess opinbera) tókst að
fækka komum bama á slysadeild
Borgarspítalans vegna slysaeitrana
um 60% á árunum 1979-1987. Að
vísu fækkaði innlögnum ekki eins
mikið. í kjölfar árlegra slysavama-
þinga Landlæknisembættisins í sam-
vinnu við lögreglu, Umferðarráð,
SVFÍ og síðan Slysavamaráð íslands
ásamt Qölmargra annarra aðila, þar
sem allar tegundir slysavarna hafa
verið ræddar hafa markvissar slysa-
varnaaðgerðir haft í för með sér að
dauðaslysum, aðallega meðal ungs
fólks, hefur í heild fækkað um helm-
ing frá 1970 og erum við nú orðnir
lægstir á Norðurlöndum en vorum
hæstir. Dauðaslysum bama og ungl-
inga hefur fækkað um 45%, þó erum
við enn hæstir miðað við Norðurlönd-
in. Mikill sparnaður í heilbrigðisþjon-
ustu hefur hlotist af þessum aðgerð-
um og lítill tilkostnaður.
Hálshnykksáverkum Ijölgaði gíf-
urlega eftir 1987, trúlega aðallega
vegna breytinga á reglum um ör-
orkubætur (Slysavamaráð íslands,
Slysadeild Borgarspítalans). Bótakr-
öfur á hendur vátryggingafélaga
vegna hálsmeiðsla skipta hundruðum
og árlegur tjónakostnaður félags-
manna vegna slíkra áverka nálgast
milljarð króna. Matsgerðum hjá
Tryggingastofnun ríkisins fjölgaði
um tæp 250% milli áranna 1987-
1990. Háar tjónabætur og mikil ör-
orka er þó ekki í hlutfalli við meiðsl-
in sem í allflestum tilfellum eru frek-
arléttvæg, þarsem aðeins 0,5% slas-
aðra þarfnast innlagnar á sjúkrahús.
Ákvörðun um breytingar á reglum
frá 1987 virðist því hafa verið van-
hugsuð og ekki byggð á læknisfræði-
legum rökum - en dýr var hún!
Tryggingastofnun ríkisins og trygg-
ingafélögum hefur verið bent á þetta
misræmi.
Nú hafa verið lagðar fram tillögur
frá landlækni, Slysavarnaráði ís-
lands og Umferðarráði um hjálma-
notkun bama og unglinga við reið-
hjólaakstur sem fækka mun alvar-
legum höfuð- og heilaáverkum um
60-70% og enn fremur voru lagðar
fram tillögur um heimild ráðherra
til þess að setja reglugerð um loftp-
úðanotkun í bifreiðum frá árinu
1995. Þessar aðgerðir gætu dregið
úr alvarlegum slysum ökumanna um
20-30% (bandarískar niðurstöður).
í fmmvarpi til umferðarlaga em
framangreind atriði felld burt með
þeim rökum að Danir hafi hafnað
slíkum óskum! Án efa höfum við
lært margt hagnýtt af Dönum en í
slysavömum líkt og varðandi bólu-
setningar og alhliða skimanir læram
við lítið af þeim því að þeir búa við
hæstu dánartíðni vegna umferð-
arslysa á Norðurlöndum og eru yfir-
leitt eftirbátar annarra Norðurlanda-
þjóða í heilsuvemd. Vonandi hefst
hér ekki 10 ára þóf líkt og þegar
baráttan stóð um gildistöku bílbelta.
Framlög til Slysavarnaráðs Is-
lands og landlæknis vegna slysa-
vama hafa verið skorin niður.
Bólusetningar
Flestir þekkja afleiðingar heila-
himnubólgu, meðal annars dauða og
alvarlegar heilaskemmdir. Svo virðist
sem við séum á góðri leið með að
útrýma sjúkdómnum. Einni tegund
heilahimnubólgu (Hib) héfur verið
útrýmt og vom íslendingar þar fyrst-
ir í flokki vestrænna þjóða. Allur
undirbúningur var kostaður af Land-
læknisembættinu. Þennan góða
árangur má þakka góðri skipulagn-
ingu á heilsugæslustöðvum. í tvi-
gang hefur faraldur Meningococc C
verið stöðvaður með bólusetningu,
þ.e. í Vestmannaeyjum og á Austur-
landi.
Fyrir tilstilli Alþjóða heilbrigðis-
málastofnunarinnar og bandarísku
farsóttanefndarinnar er unnið að
bólusetningartilraunum varðandi
Meningococc B heilahimnubólgu hér
á landi. Ef vel tekst til verður unnt
að koma í veg fyrir heilahimnu-
bólgufaraldur í framtíðinni. Kostnað-
ur hins opinbera vegna eins heil-
askaddaðs bams er talinn vera um
100 milljónir króna. Tilraunakostn-
aður var greiddur af WHO og Land-
læknisembættinu en síðan hefur
bóluefni verið keypt fyrir opinbert fé.
Lungnabólgubólusetning sem get-
ur veitt 60-70% vemd gegn lungna-
bólgu er hafin á öllum heilsugæslu-
stöðvum. Allur undirbúningur var
kostnaður af Landlæknisembættinu.
Nú þegar er búið að bólusetja milli
20-30% fólks 60 ára og eldra en
kostnaður hvers einstaklings er
700-800 krónur og er það nokkur
fjárhæð fyrir ellilífeyrisþega.
Lungnabólga veldur oft innlögnum á
sjúkrahús og er ein algengasta dán-
arorsök eldra fólks en framleiðslutap
er ómælt. Ekkert fé hefur fengist til
þessara aðgerða. Erlendir aðilar vilja
leggja fé til þessara aðgerða.
Fjölónæmir lungnabólgusýklar. Á
örfáum árum hefur tíðni fjölónæmra
lungnabólgusýkla í innsendum sýn-
um fjölgað úr 1% í 20%. Þetta þýðir
að nú þarf að leggja börn inn á
sjúkrahús vegna þessara sýkingar
og getur meðferðin með „3ja kyn-
slóða“ dýrum sýklalyfjum kostað allt
að 100.000 kr. fyrir utan sjúkrahús-
legu en hver dagur kostar 25.000
kr. Sé ekki er rétt við bmgðist nú
þegar, mun kostnaður vegna inn-
lagna á sjúkrahús aukast verulega á
næstu árum og lungnabólgumeðferð
gæti farið í svipað horf og fyrir hálfri
öld.
Nú er óskað eftir 1 Vi milljón króna
til þess að prófa nýtt bóluefni í sam-
vinnu við bandarísku heilsufræði-
stofnunina. Þetta bóluefni gæti, ef
vel tekst til, komið í veg fyrir þessa
sýkingu. Þakkir em færðar heilbrigð-
ismálaráðherra fyrir að veita fé í
þessa tilraun.
Rauðhundabólusetning. Fyrir 28
ámm fæddust 37 heyrnarskert börn
vegna rauðhundasýkinga. Bólusetn-
ing hófst 1975. Síðan hafa ekki fæðst
rauðhundasködduð böm. Ómældur
er sá spamaður sem af þessari að-
gerð hefur hlotist.
Mislinga- og hettusóttabólusetn-
ing. Langt er komið útrýmingar
þessara sjúkdóma eftir að bólsetn-
ingar hófust.
Eyðni og aðrir kynsjúkdómar.
Mikil áhersla hefur verið lögð á að
taka upp fræðslu um eyðni og aðra
kynsjúkdóma í efstu bekkjum skyldu-
náms allt frá árinu 1985. Reglulega
em gefnir út fræðslubæklingar sem
sendir era í skóla og á heilsugæslu-
stöðvar. Allar heilsugæslustöðvar
hafa verið heimsóttar, flestar tvisvar
til þrisvar á tímabilinu og meðal
annars rætt um eyðnivamir. Sam-
kvæmt niðurstöðum embættisins er
nú haldið uppi 2ja til 3ja klukku-
stunda fræðslu á ári í 9. og 10. bekk
m* fh lía
Fjórir hamborgarar
r r
á
995,-hrónur
{LiAJ
Www* }
Jarlinn
Sprengisandi - Kringlunni

Höfðar til
.fólks í öllum
starfsgreinum!
Ólafur Ólafsson
„Með vel rekinni heilsu-
vernd er hægt að koma
í veg fyrir marga alvar-
lega sjúkdóma og draga
úr tíðni og afleiðingum
alvarlegra algengra sjúk-
dóma. Það er því hag-
kvæmt bæði fyrir ein-
staklinga og þjóðfélagið.
Hingað til hafa allir haft
jafnan rétt til þessarar
þjónustu og er það mikil-
vægt. Við megum ekki
hverfa frá þeirri stefnu.“
(83%). Um fræðsluna sjá kennarar,
skólahjúkrunarfræðingar og læknar.
Fræðslu til annarra aldurshópa hefur
einnig verið haldið uppi. Á tímabilinu
1970-1980 jókst tíðni lekanda um
^100% en sýfilis um 400% á 100.000
íbúa. Eftir 1985 hefur tíðni lekanda
lækkað um 75% en tíðni sýfilis stað-
ið að mestu í stað. Sjálfsagt má rekja
hæga útbreiðslu alnæmis á íslandi,
í samanburði við önnur lönd í Evr-
ópu, að verulegu leyti til þessarar
starfsemi. Góðar fjárveitingar hafa
fengist frá Alþingi til eyðnivarna.
Breytingar á berklaprófum og
sýfilisprófum. í samvinnu við
berklayfírlækni hefur berklaprófum
skólabama verið fækkað vemlega.
Enn fremur lögð niður sýfilispróf á
blóðgjöfum. Nokkur sparnaður hefur
hlotist af þessum aðgerðum.
Meðfæddur vanskapnaður
Árið 1981 var haldinn samráðs-
fundur með heilbrigðisstarfsfólki. Þá
var mælt með því að gefa þunguðum
konum á 17.-18. viku og 36. viku
kost á ómskoðun. Síðan kom í ljós
að ísland var fyrst af Norðurlöndun-
um til þess að taka upp þessa skoð-
un. Við athugun hefur komið í ljós
að börnum með heilaleysu og hrygg-
rauf (klofín máena) hefur fækkað um
helming á ámnum 1977-1981 og
1982-1986.
Fóstureyðingar
Með reglulegu millibili frá 1976
hefur Landlæknisembættið gefíð út
fræðslubæklinga um getnaðarvarnir.
Athyglisvert er að heildartíðni fóst-
ureyðinga á 1.000 fæðingar hefur
fækkað allt frá 1980-1985 ogmeðan
15-19 ára frá 1987.
Fóstureyðingarpillan RU 486.
Landlæknir gerði tillögu til Kvenna-
deildar Landspítalans um að taka
upp notkun þessa lyfs. Vemlegur
spamaður getur hlotist af, þvl að
aðeins 10% af konum er gangast
undir fóstureyðingu með notkun pill-
unnar þurfa á innlögn á sjúkrahús
að halda. Deildin mun taka upp þessa
aðferð eftir áramótin 1992-1993.
Glákublinda
Fyrir um 40 ámm var tíðni gláku-
blindu einna hæst á íslandi miðað
við Evrópulönd. Nú er tíðnin lægst
á íslandi. Vel skipulögð augnlækna-
þjónusta og skimun fyrir háum augn-
þrýstingi eem hófst með stofnun
Hjartavemdar hefur borið ríkulegan
árangur varðandi fækkun örorku
vegna blindu.
Erfðaráðgjöf við mongolisma
Nú er unnt að greina um 30%
þessara barna í fósturlífí og þvi