Morgunblaðið - 18.12.1992, Qupperneq 49

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 18. DESEMBER 1992
49
hægt að gefa móður kost á fóstur-
eyðingu. Þróuð hefur verið aðferð til
þess að greina allt að 70% þessara
bama í fósturlífi. Nú er beðið um
5-6 milljónir króna til þessara að-
gerða. Hagfræðistofnun Háskólans
vinnur nú í samvinnu við Landlækn-
isembættið að úttekt á þeim sparn-
aði er af þessu hlýst en hann er veru-
legur. Vitaskuld verður slík aðgerð
algjörlega á valdi foreldra.
Krabbamein
Leghálskrabbamein. Engin efast
nú um að regluleg skimum hefur
borið gífurlegan árangur.
Ristilkrabbamein. Ristilkrabbamein
er þriðja algengasta krabbameinið
hér á landi. Ættingjum þeirra er
fengið hafa ristilkrabbamein er
margfalt hættara við þessum sjúk-
dómi. Með reglulegri skimun er unnt
að koma í veg fyrir að svo verði.
Þesi skimun nær til 8 heilsugæslu-
stöðva, þ.e. í Hafnarfirði, Garðabæ,
Selfossi, Akureyri, Dalvík, Ólafsfírði,
Húsavík og Egilsstöðum. Starfinu
er stjómað frá St. Jósefsspítala í
Hafnarfirði, FSA, Krabbameinsfé-
lagi íslands og Landlæknisembætt-
inu.
Brjóstakrabbamein. íslendingar
voru fyrstir þjóða að hefja skimun á
þessum sjúkdómi og hefur þegar
náðst góður árangur. Niðurstöður
3ja víðtækra rannsókna í Skandin-
avíu og á Englandi eru að 5-8 árum
eftir að skimun hófst er dánartíðni
skimaðra allt að helmingi lægri en
kvenna sem ekki vom skimaðar.
Nokkuð hefur verið deilt um þá
stefnu að konur 40-50 ára séu þát-
takendur í slíkri skimun. Einnig virð-
ist dánartíðni skimaðra kvenna
40-49 ára lægri en þeirra er ekki
vom skimaðar eða um 13% en mun-
urinn var ekki tölfræðilega marktæk-
ur. Að 45 ára kona fellur ekki frá
börnum og heimili í blóma Iífsins -
svo að ekki sé rætt um þjáninguna
- hlýtur þó að mega skrá sem samfé-
lagslegan ávinning. Samkvæmt
sænsku rannsókninni lækkaði tíðni
dauðsfalla 50-69 ára skimaðra
kvenna um 30%. Neikvæðar niður-
stöður bámst úr kandadískri rann-
sókn en sú rannsókn var illa hönnuð
og koma niðurstöður ekki á óvart.
Þess hefur ekki verið nægilega vel
getið að konur greinast nú mun fyrr
en áður með bijóstakrabbamein (á
lægri stigum) og minni aðgerða er
þörf.
Hjarta- og æðasjúkdómar
Samkvæmt Monica-rannókn
Hjartavemdar hefur nýgengi og dán-
artíðni kransæðasjúkdóms lækkað
um 20% eftir 1980. Ennfremur hefur
dánartíðni vegna heilablóðfalls lækk-
að verulega. Þessi árangur hefur
aðallega náðst vegna fræðslu um
áhættuþætti, þ.e. reykingar, matar-
æði og líkamsæfingar en auk þess
kemur til bætt læknisþjónusta. Rekja
má upphaf þessarar fræðslu til stofn-
unar Hjartaverndar.
Reykinganámskeið
í samvinnu við Þorstein Blöndal
berklayfirlækni stóð Landlæknis-
embættið fyrir reykinganámskeiðum
á 15 heilsugæslustöðvum á áranum
1987-1989. Árangur var að mörgu
leyti viðunandi. Skortur á fé hefur
nokkuð hamlað frekari framgangi
málsins. Á árinu 1993 verður unnið
að víðtækari reykingavamanám-
skeiðum og óskað eftir stuðningi
Tóbaksvarnanefndar. Reynt verður
að hafa meiri samvinnu við kennara
á hinum ýmsu stöðum.
Auka þarf mjög fé til tóbaksvarna
og tengja starfsemina meira þeim
aðilum er fylgjast með sjúkdómatíðni
í landinu. Ómælt fé fer nú til með-
ferðar vegna reykingarsjúkdóma og
örorku vegna þessara sjúkdóma. Það
er góð fjárfesting til lengri tíma að
veita fé í reykingavarnanámskeið.
Endurhæfing
Að hjálpa fólki til sjálfshjálpar
Það er rangt að skera niður fé til
endurhæfíngar. Góð endurhæfing
dregur úr leit fólks til heilbrigðisþjón-
ustunnar. Fólk kemur fyrr til starfa,
einnig dregur endurhæfing úr þörf
fyrir aðstoð og örorku sem er dýr-
keypt oe kostar bióðfélacrið milljarða
á ári hveiju. Athyglisvert er að við
athugun á ferli kransæðasjúklinga
er leituðu til Rannsóknarstöðvar
Hjartaverndar á ámnum 1974-1976
kom í Ijós að yfir 75% þeirra starfa
lengur en 40 klukkustundir eða leng-
ur á viku í aðalvinnu. Félagar þeirra
í nágrannalöndum komast ekki með
tæmar þar sem þessir menn hafa
hælana. Þetta er ágætt svar til þeirra
er hamra á því að þessir „fyrrver-
andi“ sjúklingar liggi í hægu fleti á
kostnað þess opinbera! Hveijum skal
hjálpað til sjálfshjálpar ef ekki þess-
um aðilum? Vitaskuld á að efla sem
mest endurhæfmgu og koma upp
góðum endurhæfingarstöðvum úti
um allt land. Ég hef ítrekað við
stærstu heilsugæslustöðvarnar úti á
landi að svo verði gert. Kristneshæli
hefur verið mikið í fréttum. Það er
þversögn að draga úr endurhæfíng-
arstarfsemi þar. En vissulega má
hkgræða rekstrinum. Það á að breyta
reglum um örorkuvottorð á þann veg
að læknum sé jafnframt skylt að
leggja fram áætlun um endurhæf-
ingu. Undirritaður hefur ítrekað
skrifað Tryggingastofnun ríkisins
um þetta mál. Hvers vegna er fleira
ungt fólk örorkuþegar hér á landi en
í nágrannalöndunum? Er kominn tími
til að velja fólk með kunnáttu í endur-
hæfíngu, til þess að sjá um þessi mál.
Reglulegar íþrótta- og
líkamsæfingar
Rannsóknastöð Hjartaverndar hóf
starfsemi sína 1967. Samfara starfí
Hjartavemdar hófst mikill fræðsluá-
róður gegn áhættuþáttum hjarta- og
æðasjúkdóma en trimmherferðir ÍSI
hófust' 1970. Samkvæmt niðurstöð-
um hóprannsókna Hjartavemdar
jókst tíðni reglulegra líkamsæfinga
yfír 50% meðal karla og kvenna á
tímabilinu 1967-1984 (marktæk
aukning).
Heimahjálp og heimahjúkrun
Núverandi heilbrigðisráðherra er
fyrstur til að skilja þýðingu þess að
við íslendingar emm aðeins hálf-
drættingar á við nágrannaþjóðir
varðandi heimaaðstoð við aldraða.
Fullyrða má að í dag er vemlegur
hópur eldra fólks á stofnunum vegna
þess að heimaaðstoð hefur ekki verið
valkostur. Verra er öryggisleysi
gamals fólks í heimahúsum hrekur
það inn á stofnanir. Þar af leiðandi
fá jafnvel hjúkmnarsjúklingar ekki
pláss eftir þörfum. Enn er því málum
þannig háttað að veríð er að reisa
öldrunarstofnanir þó að t.d. íReykja-
vík séu 100 rúm auð á deildaskiptum
sjúkrahúsum. Jafnvel þó að við höf-
um á að skipa til muna fleiri stofn-
anaplássum en nágrannaþjóðirnar.
Að öllu jöfnu kostar heimaaðstoð
‘A á einstakling af því sem stofnana-
þjónusta kostar. Hér er hægt að
hagræða án niðurskurðar. Sjálfsagt
þarf að auka gæði heimaþjónustunn-
ar.
Rekstur spítala og annarra
sjúkrastofnana
Fimm daga deildir virðast hafa
gjörbreytt afkastagetu sjúkrahúsa.
Þesar deildir em nú loksins reknar
á allflestum deildaskiptum sjúkra-
húsum þó að læknar hafí bmgðist
nokkuð seint við og nú saxast mjög
á biðlista. Flestar minniháttar að-
gerðir hafa flust út fyrir sjúkrahús-
veggina. Legutími vegna gall-,
nýrnasteina- og blöðmhálskirtlaað-
gerða hefur styst um vikur vegna
nýtískulegra aðferða. Magasársað-
gerðum, sem áður vom einna algeng-
ustu aðgerðimar, hefur fækkað gíf-
urlega vegna bættrar lyfjameðferð-
ar. I nágrannalöndunum hafa svipað-
ar aðgerðir meðal annars valdið því
að 20-30% rúm á deildaskiptum
sjúkrahúsum standa auð og að kostn-
aður við sjúkrahúsrekstur hefur
lækkað um 10-15%. Betri nýting á
fjármunum hefur náðst með hagræð-
ingu en án niðurskurðar. Trúlega
verður sama þróunin hér.
Ofnotkun róandi-, svefn- og
eftirritunarskyldra lyfja
Á árunum 1968-1975 vargífurleg
notkun eftirritunarskyldra lyfja. A
skrá Landlæknisembættisins vom
t.d. yfir 2.000 manns er neyttu af-
metamíns í meira eða minna mæli.
Eftir hertar aðgerðir, m.a. með út-
gáfu „sérstaks leyfís" 1976, fækkaði
neytendum svo að nú neyta aðeins
um 30 einstaklingar afmetamíns en
30 narolepsi börn fá þetta lyf. Me-
bunalnatri töflur voru mikið notaðar
en era nú að mestu horfnar. Neysla
róandi- og svefnlyfja var mikil og
mest á Norðurlöndum eða um 116
dagskammtar á 100 íbúa árið 1976.
Með fræðslu og öðmm aðgerðum
hefur neyslan minnkað um 25% þrátt
fyrir að streita hafí aukist meðal
fólks (Hóprannsókn Hjartavemdar).
Trúlega hefur af þessu hlotist
nokkur samfélagslegur spamaður.
Kostnaður vegna
heilbrigðisþjónustu sem
hlutfall af landsframleiðslu fer
lækkandi
Utgjöld hins opinbera virðast
hafa náð hámarki 1988, þ.e. 7,47%
af vergri landsframleiðslu en síðan
hefur kostnaður farið lækkandi og
er nú 7,14% (staðvirt útgjöld).
Kostnaður við sjúkrahús var
4,36% 1988 en er nú 3,79% af vergri
landsframleiðslu. Lægri hefur kostn-
aðurinn ekki verið síðan 1985.
Lyf og hjálpartæki. Lyfjakostn-
aður var 1990 0,91% en 1991 0,84%.
Kostnaður við heilsugæsluþjón-
ustu, öldmnarlækningar og endur-
hæfíngu hefur aukist (sjá töflu).
Stjórnunarkostnaður er 0,35%.
Upplýsingar frá Jóhanni Bjorgvinssyni,
Þjóðhagsstofnun.
Vissulega hefur því náðst góður árangur varð-
andi betri nýtingu Qármuna og koma þar til
verulegar framfarir í læknisfræði, betra skipu-
lag og aukið aðhald.
Lokaorð
Með vel rekinni heilsuvemd er
hægt að koma íveg fyrir marga al-
varlega sjúkdóma og draga úr tíðni
og afleiðingum alvarlegra algengra
sjúkdóma. Það er því hagkvæmt
bæði fyrir einstaklinga og þjóðfélag-
ið. Hingað til hafa allir haft jafnan
rétt til þessarar þjónustu og er það
mikilvægt. Við megum ekki hverfa
frá þeirri stefnu.
Höfundur er landlæknir.
Kymiing á Bosch heimilistœkjurw í Has.tzuum^^mglunnr
Hjjf laugardaginn 19. og sunnuuaginn 20. aesemtxe
gœöi úrval þjónusta

■ 1
6Í
JjM já