Morgunblaðið - 12.01.1993, Blaðsíða 39

39 ~
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 12. JANUAR 1993
0
Um söng og söngkennslu á Islandi
UM GAGNRÝNI
eftir Ágústu
Ágústsdóttur
(Hjáróma raddir hafa brugðist hart
við skrifum mínum um söng og söng-
kennslu á íslandi. Fram hefur komið
hið fomkveðna, að sannleikanum
verður hver sárreiðastur. Raunar er
löngu kominn tími til þess að andæfa
því viðhorfi, að tónlist á íslandi skuli
vera „eign“ einhvers ákveðins hóps
kunningja. Hingað til hafa þó fæstir
þorað það. En hver veit nema Eyjólf-
ur hressist.)
Alltaf þegar hljómlist eða söngur
heyrist, finna áheyrendur hjá sér eðli-
lega hvöt til þess að segja álit sitt á
gjömingnum. Asser erkibiskup var
svo hrifinn 'af söng Jóns Ögmunds-
sonar Hólabiskups, að hann fékk
ekki orða bundist og leit meira að
segja um öxl í kirkjunni, sem hann
hafði þó bannað klerkum sínum.
Þetta var á 12. öld. Þegar farið var
að prenta blöð hér á landi, tóku fljót-
lega að birtast greinar um tónlistar-
flutning. Þannig hélt Sigfús Einars-
son tónskáld úti „Heimi, söngmála-
blaði“ á ámnum 1923 til 1925 og
var oft æði hvassyrtur.
Meðal tónlistargagnrýnenda er
misjafn sauður í mörgu fé eins og
gengur. Oft vakna spumingar um
það, hvaða verðleikar það séu, sem
gera tónlistargagnrýnanda þess um-
kominn að setjast í dómarasæti. Og
tíðum vill það brenna við, að gagnrýn-
andann skortir átakanlega þekkingu
og kunnáttu. Þá verður og vart hlut-
drægni. Reynt er að dansa á girðing-
unni, svo tryggt sé að koma réttum
megin niður. Eins gagnrýnanda
minnist ég, sem vogaði sér að rita
bersöglar greinar um sjálfa valdhaf-
ana í íslensku tónlistarlífi, enda var
hann látinn hætta hjá einu dagblað-
inu af öðm, uns hann þagnaði alveg.
Um smekk tjóir raunar lítt að deila,
um hann geta menn einasta borið
vitni. Ég hefi oft undrast það með
sjálfri mér, hve djúp gjá reynist dög-
um oftar á milli skoðana minna á
söng og álits þeirra, sem breiða sig
yfir síður dagblaðanna sem gagnrýn-
endur. En furðu oft ber þeim svo
nákvæmlega saman, að engu er lík-
ara en þeir hafi borið saman bækur
sínar í hléi á tónleikum ellegar eftir
þá, eða að öðmm kosti tekið við fyrir-
mælum um það, þegar heim var kom-
ið, hversu skrifa skyldi.
Einhveiju sinni hélt ein þekktasta
sópransöngkona okkar tónleika með
kunnum píanóleikara erlendum. í hléi
hitti söngkona ein í bænum gagnrýn-
anda á dagblaði og kom þeim þá
saman um, að margt mætti að flutn-
ingnum finna. En viti menn: Daginn
eftir birtist í blaðinu hástemmd lof-
gjörð þessa sama gagnrýnanda um
tónleikana. Síðar var þeim útvarpað
og tók ég þá flutninginn upp á segul-
band. Nokkmm ámm seinna spilaði
ég upptökuna af gamni mínu fyrir
kennara minn, sem þá var staddur
hér á landi. Henni fannst ekki eitt
heldur allt að flutningnum. Væri jafn-
vel farið rangt með takt og texta.
Þess væntir enginn að vísu, að ís-
lenskur tónlistarflutningur upp og
ofan sé einhvers staðar í nánd við
fullkomleika. En þegar slíkt regin-
djúp er staðfest á milli álits fag-
manna og blaðaskrifa, þá hlýtur að
læðast að manni sá gmnur, að ekki
sé allt með felldu.
Vissulega er erfitt fyrir íslenskan
gagmýnanda að .skrifa af fullri ein-
lægni í fámennu kunningjaþjóðfélagi
okkar. Og sé hann í nánum tengslum
við hóp fytjenda, kynni hann að
freistast til þess að draga um of taum
síns fólks. Það er og verður stað-
reynd, að ekki em allir jafnir í augum
gagnrýnenda og get ég vart stillt
mig um að tilfæra broslega sögu
þessu til stuðnings:
Tvær listakonur héldu tónleika í
Reykjavík, önnur íslensk, hin erlend.
Útlendingurinn bar ættamafn, hið
sama og þekkt' tónlistarfjölskylda í
Reykjavík á ámm áður. Fornafn
hennar var auk heldur algengt kven-
mannsnafn á íslandi. Eftir tónleikana
skálmaði hnakkakerrtur gagnrýnandi
dagblaðs í Reykjavík til stúlkunnar
og spurði á íslensku: „Hverra manna
ert þú?“ Veslings stúlkan hváði, því
að hún skildi ekki íslensku, sem von-
legt var. En gaman væri að vita,
hvað gagnrýnandanum hefur gengið
til, fyrir utan venjulega forvitni ís-
lenska um ætt fólks og uppmna. Ég
er ekki í vafa um, að hann vildi hafa
vaðið fyrir neðan sig.
„Strikum yfir stóru orðin“
Kunnur bókmenntaiýnir danskur,
sem hér kom við í vetur leið, stað-
hæfði að starfsbræður hans í Dan-
mörku væm búnir að misbrúka og
ofnota svo lýsingarorð á borð við „frá-
bært“, „stórkostlegt" og „glæsilegt",
að enginn viti borinn maður tæki
mark á þeim lengur. Ég hefi oft hug-
leitt þetta sama. Þegar harðduglegir
forsvarsmenn íslensku ópemnnar
hlutu hálofleg ummæli úr pennum
aðdáenda sinna eftir fmmsýningu
fyrstu ópemnnar í Gamla Bíói, fengu
margir ekki varist þessari hugsun:
„Getur þetta verið? Væri ekki vit-
íegra að stilla hrósinu í hóf og gera
því skóna, að söngfólkinu kynni að
fara fram með fleiri verkefnum og
aukinni reynslu?" En raunin varð sú,
að kröftugur skjallyrðaflaumur varð
plagsiður gagnrýnenda eftir hveija
einustu sýningu, þótt smám saman
hafi að sama skapi dregið úr hrifn-
ingu áheyrenda, sem ekki virtust
geta tekið undir með gagnrýnendun-
um; hafa ef til vill kynnst öðm til
samanburðar og orðið upplýstari með
timanum.
Nú kynni það út af fyrir sig að
teljast góð latína hjá gagnrýnanda
að fara mildum og föðurlegum hönd-
um um byijendur í listinni, svo að
ekki daprist flugið og góðir hæfileik-
ar lendi í glatkistunni. En gagmýn-
endur mismuna ungum flytjendum.
Nýgræðingur, sem hafinn er til skýj-
anna, þótt enn eigi margt ólært, mis-
skilur lofið, hættir námi og telur sig
færan í flestan sjó. Hinir, sem ekki
eiga upp á pallborðið hjá samtryggð-
um kunningjum, fá að jafnaði stirð-
busaleg og dræm ummæli, án tillits
til frammistöðu, og er þá allt tínt til.
Ungur söngvari var um árið átalinn
harðlega fyrir þá yfirtroðslu að hafa
verið með gleraugu á nefínu þegar
hann var að syngja uppi á pallinum.
Niðurrifsskrif
Það hefur borið við, að söngvari
þyki svo hættulegur ráðandi tónlist-
arvaldhöfum, að varalið skriffinna er
kallað út. í Morgunblaðinu árið 1969
birtust harðvítug skrif um tónleika
tveggja efnilegra söngkvenna. Þær
voru báðar nemendur þeirrar söng-
konu íslenskrar, sem ein kvenna hef-
ur að marki borið hróður íslenskrar
sönglistar út fyrir landsteinana. Þó
var hún aldrei viðurkennd hér heima,
þrátt fyrir reynslu sína og meinta
heimsfrægð, og þá auðvitað ekki
heldur talin góður kennari af tónlist-
arvaldhöfunum hér. Nafnkunn söng-
kona í Reykjavík tók sig til og ritaði
níðgrein um hinar ungu kynsystur
sínar, sem þama voru að þreyta frum-
raun. Var slíkt athæfi lítt fallið til
þess að hlúa að vorgróðrinum á ís-
lenskum söngmeiði.
Mörgum árum síðar greip þessi
sami útsendari valdhafa íslenskrar
tónlistar stflvopnið öðru sinni. Þá lýsti
hún því yfir í blaðagrein, að ungur
tenórsöngvari, sem var nýbúinn að
halda tónleika í Reykjavík, yrði orðinn
raddlaus eftir svo sem þijú ár, ef
hann, héldi áfram að öskra svona!
Þessi hættulegi tenór mun nú að sínu
BREYTTU AHYGGJUM
í UPPBYGGJANDI ORKU
MARKVISS ÁHRIFARÍK
MÁLFLUTNINGUR FUNDARSTJÓRN
Sími 91-46/51
leyti vera á góðri leið með að verða
heimsstjama. En mikil var skelfingin
í herbúðum valdhafanna og mikið
reið á að slá „ógnunina" út af laginu.
Samtök sjálfumglaðra músíkvald-
hafa mega viðhafa róg og niðrandi
ummæli, sem mikið geta skemmt út
frá sér. Þeir, sem em á annarri skoð-
un, em lagðir í einelti, enda þora
fæstir þeirra upp á dekk af ótta við
ofsóknir, mannorðssviptingu og jafn-
vel atvinnumissi.
Um ábyrgð gagnrýnenda
Of sjaldan finnst mér gagnrýnend-
ur minnast þess, hve mikið mark er
tekið á skrifum þeirra. Söngnemend-
ur fylgjast grannt með því, sem úr
penna þeirra hrýtur, og bera það
saman við eigið álit og smekk. Þess-
ir nemendur, ungir og óreyndir, verða
ráðvilltir, þegar þeir sjá á prenti
hrifningu yfir rangri aðferð og lofum
það, sem þeir með alvarlegu námi
sínu em að reyna að forðast. Þeir
raglast í ríminu, þegar hrópað er
„frábært“, „stórkostlegt" og „glæsi-
legt“ án tillits til frammistöðu. Oft
verður þetta upp á teningnum, þegar
um erlenda gestasöngvara er að
ræða. Þá er gjaman gert meira úr
afrekaskrá þeirra en efni standa til
og nær undantekningarlaust fá þeir
góða dóma, enda komnir upp á land-
ið í boði tónlistarvaldhafanna sjálfra.
Gæti ég nefnt fjölmörg dæmi um
svikna vöm, sem opinberlega hefur
verið látið afar vel af, þó undan verði
fellt að sinni.
„Ósvífni" erlendra
gagnrýnenda
íslenskir gagnrýnendur em í vina-
húsi hjá þeim flytjendum tónlistar á
íslandi, er heyra tónlistarvaldhöfun-
um til. Þetta gerir það að verkum,
að þeir hvorki vilja né geta sagt sann-
leikann.
í sumar sótti ég þijú námskeið í
Þýskalandi. Tvö þeirra vora haldin á
vegum tónlistarhátíðar í Slésvík-
Holtsetalandi. í tengslum við þetta
vom haldnir um 300 tónleikar. Einn
konsert var haldinn á Derby-Park í
Hamborg að viðstöddum 15.000
áheyrendum. Flytjendur vom Sinfón-
íuhljómsveit Litháens, Þjóðarkórinn í
Kaunas, Útvarpskórinn í Rígu í Lett-
landi og Drengjakór Eistlands. Á fyrri
hluta efnisskrár var Píanókonsert í
C-dúr, KV 467, eftir W.A. Mozart,
en eftir hlé var flutt Carmina Burana
eftir Carl Orff. Píanóleikari og hljóm-
sveitarstjóri var sjálfur fmmkvöðull
hátíðarhaldanna og framkvæmda-
stjóri, Justus Frantz. Sá er tónlistar-
valdhafi mikill í Þýskalandi og hef
ég fyrir satt, að þeir muni færri þar
í landi, sem stíga á tónleikapall án
velvilja hans og samþykkis. Ekki
nenni ég að snara blaðaskrifum gagn-
rýnandans Kalle Burmeisters á Ham-
burger Abendblatt hinn 27. júlí 1992.
En svo mikið er víst, að hún var
ekki góð fyrir Justus Frantz. Sagði
Burmeister m.a., að Frantz hefði nú
fyrirgert orðstír sínum sem Mozart-
Ágústa Ágústsdóttir
píanisti og hefðu einsöngvarar átt í
hinum mestu vandræðum vegna
óstjómar hans á verki Orffs. Fyrir-
sögn greinarinnar var: „Hroðalegt
svindl".
Þama var ekki tekið á málum með
silkihönskum frændsemi eða kunn-
ingsskapar, þótt um væri að ræða
mikinn tónlistarvaldhafa.
Nauðsyn opinskárrar umræðu
Okkur íslendinga vantar drengi-
legri gagnrýni með uppeldissjónarmið
í huga. En til þess að svo geti orðið
þarf gagnrýnin að losna úr herfjötr-
um klíkuskapar og kunningjapots.
Og umræðu um listir má ekki drepa
á dreif af ótta við að einhveijir missi
spón úr aski sínum. Sem betur fer
fínna menn sig knúna til þess, annað
veifið, að hreyfa hreinskilnum um-
ræðum um þessi mál. Minnist ég í
því sambandi merkilegs viðtals við
Knút Bmun, sem útvarpað var á
dögunum. Bar þar m.a. á góma gríð-
arlega fjölgun svonefnds myndlistar-
fólks og síversnandi smekk almenn-
ings á því sviði.
I bók Andrésar Kristjánssonar um
Ásgeir Bjamþórsson listmálara (Af
lífí og sál, Kvöldvökuútgáfan, Akra-
nesi 1973) segir Ásgeir á bls. 200:
„Þegar ég var að hefja minn málara-
feril, virtist hægt að treysta gagnrýni
blaða í Evrópu. En nú er aðeins spurt:
„Hvað viltu borga?“ Leigupennar
vaða uppi og með afli síaukinnar
áróðurstækni í fjölmiðlum verður
meðalmennskan og heimskan æ
meira ráðandi. Óráðvandir menn nota
gáfur sínar og tæknina til þess að
villa um fyrir fólki, leiða meðalmann-
inn afvega og æsa upp heimskuna."
Það er varlegt að treysta gagnrýn-
inni á íslandi núna. Bæði gagnrýn-
endur og tónleikagestir bera ríka
ábyrgð. Henni má ekki bregðast með
því að lofa einungis vini og samstarfs-
menn, en lasta eða þegja yfir því, sem
aðrir gera vel. Þegar lokað er á eðli-
lega samkeppni kann það ekki góðri
lukku að stýra. En því miður hefur
þessi aðferð vaðið uppi í landinu ára-
tugum saman. Af þessu hlýst ekki
annað en það, sem orðið er: Meðal-
mennsku er hampað til einskis gagns
fyrir land og þjóð.
Höfundur er söngkona.
HEILSUSKOLI
0
NATTURULÆKNINGAFELAGS
ÍSLANDS
GuAmundur Sólveig Árný
Bjömuon Eir<k»ddttlr Holgodóttir
Yfiri. Heileu- Matmiöela Kraftganga
haali NLFf

KJORÞYNGDARNAMSKE3Ð
skólans hafa borið góðan árangur
og vcrða þvícnduriekin á vorönn
scm nú cr að hcfjasl. Námskeiðin
byggjaá fræðslu um samsetningu
fæðunnar, meltingarstarfsemi
líkamans og hrcinsikerfi.Einnig
vcrður kynnt ávaxtaneysla með
nýju sniði.
Matrciðslukcnnsl a cr cinn þáttur
námskciðsins auk kraftgöngu úti
í náttúrunni, mannlegum
samskiptum og kynningu á
Kripalujóga. Þctta er kjörið
námskcið fyrir þá sem lang-
þrcyttir cm á mcgrunarkúrum
og óska þcss að finna varanlega
lausn á aukakfióum, sleni og
þrcytu. Þátttakcndur mseta
þrisvar í viku og cm námskeiðin
haldin í vistlcgum húsakynnum
NLFÍ á Laugavcgi 20b og á
matstofunni A Nœstu Grösum á
samastað.
HEILSUSKÓLI PiÁTTÚKULÆKNiriGAFÉLAGS ÍSLANDS
LAUGAVEGI 20b. SÍNl: 14742 og 16371
Halga
Moganaan
Jdga
Ingibjorg
Alaxandra
Kjurugaj
Tjáning
Námskeið
STANGAVEIÐIFÉLAGIÐ LAXÁ
THE ANGLING CLUB LAXA
Laxveiðimenn athugið
Úthlutun veiðileyfa í Laxá í Kjós er hafin. ^
Stórlækkað verð frá síðastliðnu sumri.
Tryggið ykkur leyfi í tíma.
Dæmi um verð:
12.-15. júní 1992 kr. 26.800,- 1993 kr. 15.800,-
15.-18. júlí 1992 kr. 57.000,- 1993 kr. 48.800,-
25.-28. ágúst 1992 kr. 26.600,- 1993 kr. 15.800,-
Stangaveiðifélagið Laxá hf.,
sími 44604, fax 45833.