Morgunblaðið - 26.02.1993, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 26. FEBRÚAR 1993
13
neska lögreglan hafi ráðið örlögum
fanganna. Þrír háttsettir lögreglu-
menn mynduðu dómnefnd, sem fór
yfir sakargiftir einstakra fanga og
lagði ákvörðun sína um refsingar
þeirra fyrir yfirmann þýsku örygg-
islögreglunnar (SIPO). Undantekn-
ingarlítið var eftir þessari ákvörðun
farið.
Eðvald Hinriksson handtók t.d.
sjúkraliða úr Rauða hernum hinn
18. nóvember 1941, mann að nafni
Vassili Masteroff, 27 ára að aldri,
stríðsfanga númer 219, og lét varpa
honum í fangelsi. Hinn 24. apríl
1942, lagði hin eistneska dómnefnd
til að Masteroff yrði skotinn til
bana.
Erfitt er að átta sig á ástæðunni
að baki svo strangri refsingu, því
að dómnefndin komst jafnframt að
þeirri niðurstöðu að Masteroff væri
saklaus. Á skjalinu stendur að rann-
sóknin hafi ekki leitt í ljós að hann
væri kommúnisti að sannfæringu
eða félagi í kommúnistasamtökum
né hafi á annan hátt gerst brotleg-
ur. Hann hafði ekki borið vopn á
neinn, heldur starfað á hersjúkra-
húsum í Tallinn og gefið sig lögregl-
unni á vald af fúsum og frjálsum
vilja.
Undir ákvörðunina um dauðadóm
rituðu lögreglufulltrúarnir Alfred
Becker, Voldemar Liinve og Ervin
Viks. Nasistarnir gátu fallist á
ákvörðun Eistlendinganna, án þess
nokkru sinni að líta fangann aug-
um.
Aðeins fáeinir tugir slíkra skjala
frá dómnefndum lögreglu hafa
varðveist, en þau skiptu þúsundum
á sínum tíma. Það sést af ógrynni
dánartilkynninga til þjóðskrár, þar
sem til þessara skjala er vísað.
Ættu þessar upplýsingar að eyða
öllum hugsanlega vafa um hlutdeild
Eistlendinga í fjöldamorðunum í
heimsstyijöldinni seinni.
Vísað úr Iandi
Meira að segja áður en Eðvald
Hinriksson flúði til Svíþjóðar í lok
ársins 1944, þegar Rauði herinn
lagði undir sig Eistland öðru sinni,
hafði sænska öryggisþjónustan
fengið vitneskju um meinta stríðs-
glæpi hans. Fljótlega eftir komuna
til Svíþjóðar var hann settur í
fangabúðir og eftir ítarlega rann-
sókn var honum vísað úr landi.
Hinn sænski lögmaður Eðvalds
Hinrikssonar hét Yngve (ekki Yng-
var) Schartau og var aldrei formað-
ur sænsku lögmannasamtakanna,
eins og Eðvald heldur fram bæði í
umræddri grein sinni og æviminn-
ingum. Hann hafði verið formaður
Stokkhólmsdeildar sömu samtaka,
en það var fyrir stríð. í stríðinu var
hann lögmaður þýska nasistasendi-
ráðsins í Stokkhólmi.
Eðvald segir jafnframt að Svíar
hafi „framselt fjölda Eistlendinga
til Sovétmanna". Sænsk stjómvöld
framseldu alls sjö (7) eistneska liðs-
menn SS, sem ekki vildu kasta
nasistabúningum sínum, þegar þeir
komu til Svíþjóðar. Svíar þverneit-
uðu hins vegar að framselja
óbreytta borgara og veittu um
30.000 eistneskum flóttamönnum
hæli.
Mér dettur þó ekki í hug að veija
ákvörðun sænsku stjórnarinnar að
framselja alls 146 hermenn frá
Eystrasaltslöndunum og 2.700
þýska hermenn til Sovétríkjanna.
Ég reyni heldur ekki að veija hlið-
stæða ákvörðun bresku ríkisstjórn-
arinnar að framselja 70.000 kós-
akka og Júgóslava úr þýska hernum
og fjölskyldur margra þeirra í hend-
ur Stalíns.
Ríkisstjórnir þessara réttarríkja
áttu vitaskuld að rækja löglega
skyldu sína og láta til þess bær
embætti innan sinna vébanda rann-
saka meinta stríðsglæpi þessa
flóttafólks, en ekki senda það út í
óvissuna.
Ég er einungis að benda á að
Eðvald Hinriksson fer með rangt
mál í veigamiklum atriðum, til þess,
að því er virðist, að hlífa sér við
alvarlegum ásökunum um stríðs-
glæpi.
Stokkhólmi, hinn 18. febrúar
1993.
Höfundur er blaðamaður í
Svíþjóð.
Hugleiðing vegna skrifa Sambands ís-
lenskra kaupskipaútgerða um „framtíð
arsýn íslenska kaupskipaflotans“
eftir Guðmund
Hallvarðsson
Orðstír deyr aldregi, hveim er
sér góðan getur
Þannig m.a. auglýsir Eimskip sitt
ágæti og segir í texta meðfylgjandi
auglýsingar: „I viðskiptum gilda enn
hin gömlu sannindi."
Enda þótt svo sé til vitnað veitir
góður orðstír manns og/eða fyrir-
tækis í viðskiptum og vinnuframlagi
einstaklings enn það brautargengi
sem áður var, og enn fyrirfinnast
einstaklingar hvar þeirra töluðu orð
standist fremur en skrifuð.
Þótt þeim eldri hætti til að undr-
ast nútímaviðhorf hinna yngri er það
sem hér á undan er skrifað ekki fall-
ið í gleymskunnar dá að öllu leyti
sem betur fer, en þó eru þar vissu-
lega undantekningar sem alltaf hafa
fylgt íslensku þjóðlífí og ber meira
á þá landanum fjölgar.
Við góðan málstað var Eimskip
stofnað
Þegar Danir höfðu í hótunum við
Alþingi 1913 vegna þess orðróms að
til stæði að stofna íslenskt skipafélag
fór sú fregn sem eldur í sinu um
landið, kveikti þrá og von í bijóstum
íslendinga að siglingar að og frá
landinu kæmust í hendur lands-
manna og þá oki Dana aflétt. Eim-
skip varð að veruleika, framkoma
Dana ýtti á hlutabréfakaup í nýju
skipafélagi, ennfremur hugur íslend-
inga til þess sem skráð var á spjöld
sögunnar, ísland ósjálfbjarga, þeir
áttu engin kaupför.
Og nú fer þeim fækkandi skipum
í siglingum að og frá landinu sem
sigla undir íslenskum fána. Sjá má
kaupskip þar sem málað er stórum
stöfum á síðuna Bacalao Islandia en
þjóðfáni sýnir að skipið er frá Pa-
nama. Ýmsir „þægindafánar“ blakta
við hún skipa Eimskipafélagsins,
Samskipa og annarra „íslenskra"
kaupskipaútgerða, en fáninn segir
þó ekki alltaf til um þjóðemi áhafn-
arinnar hvar um getur verið að ræða
alfarið íslenska sjómenn, alfarið er-
lenda eða hluta Islendinga um borð
ásamt erlendum sjómönnum.
Fréttabréf SÍK
Samband íslenskra kaupskipaút-
gerða (SÍK) sendi frá sér athyglis-
vert fréttabréf í desember sl., sem
fjallaði einkum um stöðu íslenskrar
kaupskipaútgerðar. í fréttabréfí SÍK
segir m.a.:
„Samdráttur í fjölda kaupskipa á
sl. 5 árum hefur orðið 33% og á sama
tímabili hefur orðið 62% samdráttur
í fjölda þeirra kaupskipa sem skráð
eru hérlendis.
Þessar niðurstöður koma aðildar-
útgerðum SÍK ekki á óvart, en opna
mögulega augu annarra fyrir því að
jafnt og þétt „fjarar undan“ ís-
lenskri kaupskipaútgerð, vegna að-
gerðaleysis stjórnvalda við að skapa
íslensku útgerðunum hliðstæð
rekstrarkjör við þau sem erlendir
samkeppnisaðilar útgerðanna búa
við. Vegna hárra gjalda og álagna á
íslensk kaupskip, sem og mönnun-
arkröfur stéttarfélaga sem eru iðu-
lega langt umfram það sem tíðkast
í nágrannalöndunum ásamt ósveigj-
anleika í vinnufyrirkomulagi, þá
veigra íslensku útgerðirnar sé við að
skrá skip sín hérlendis og jafnvel
færa skipin undan íslenskri skrán-
ingu og undir erlenda."
Hver þáttur stjómvalda er í máli
þessu er rétt og eðlilegt að sam-
gönguráðuneytið svari fyrir það „að-
gerðaleysi“ sem SÍK deilir á.
Um mönnunarkröfur stéttarfélaga
sjómanna er til að svara að á undan-
förnum árum hefur veruleg breyting
átt sér stað í fjölda áhafnar íslenskra
skipa. Það veit starfsmaður SÍK en
gerir ekkert úr, og er það ekkert
nýtt fyrir mér. Enda þótt slíkar full-
yrðingar séu settar fram gegn betri
vitund skal samt sem áður farið fram
á ritvöllinn með rangfærslur og bein-
línis til að ala á tortryggni í garð
stéttarfélaga sjómanna. Mönnunará-
kvæði íslenskra skipa eru mjög sam-
bærileg við skip þeirra landa sem
sigla undir „þægindafána“ og oftar
en ekki má sjá talsvert fleiri áhafnar-
menn þeirra skipa en íslenskra. Þörf-
in fyrir lágmarksfjölda í áhöfn er
nokkuð ljós með tilliti til öryggis,
verkefna skipanna, og síðast en ekki
síst þeirra öryggiskrafna sem al-
þjóðareglur kveða á um.
Vinnufyrirkomulag er títtnefnt af
starfsmanni SIK. Þar hefur einkum
verið nefnt að „alhliða" sjómaður,
þ.e. hásetinn, starfí bæði sem slíkur
og jafnframt í vél. Þar sem þetta
hefur verið reynt, t.d. á Norðurlönd-
um, hafa menn heldur fallið frá þessu
vinnufyrirkomulagi og þá til fyrra
horfs, þ.e. til þess sem er nú á ís-
lenskum kaupskipum. í athugun Sjó-
mannafélagsins meðal farmanna,
hvar þessari hugmynd var hreyft og
skrifleg atkvæðagreiðsla fór fram,
var þessu vinnufyrirkomulagi alfarið
hafnað.
Ósveigjanleiki vinnufyrirkomulags
er eitt þeirra atriða sem starfsmaður
SÍK telur ástæðu þess að nú „fjari
undan“ íslenskri kaupskipaútgerð.
Starfsmaður SÍK skrifar svo gegn
betri vitund. Farmenn hafa mætt
auknum hraða og auknu vinnuálagi
í ljósi þeirra staðreynda sem ekki
hafa farið framhjá þeim sem fylgjast
með þróun mála á sviði kaupskipaút-
gerðar, þ.e. færri en stærri skip. Um
borð í þeim skipum sem stunda áætl-
unarsiglingar hefur áhöfnin í vax-
andi mæli tekið að sér losun og lest-
un, einkum í erlendum höfnum sem
og í flestum höfnum hér innanlands.
Vegna stuttrar viðdvalar hér í
Reykjavíkurhöfn og þess hraða sem
er við losun og lestun er meginhluti
áhafnar um borð við hverskonar störf
til að vinna að framgangi stífra tíma-
settra siglinga, því ekkert má út af
bera svo áætlun raskist ekki.
Það er vissulega átakanlegt að sjá
á prenti eftir starfsmann SÍK að
„útfall" íslenskrar kaupskipaútgerð-
ar endi í „stórstraumsfjöru" og þar
sé eingöngu um að kenna stjómvöld-
um og stéttarfélögum sjómanna,
vegna ósveigjanleika í vinnufyrir-
komulagi.
„Eimskip vill vera burðarás í
atvinnulífinu"
Þannig mælir forstjóri Eimskips í
blaðaviðtali í desember 1988, ég hef
ekki orðið var við stefnubreytingu
hjá því fyrirtæki. Ekki eru mörg ár
liðin síðan stéttarfélög farmanna og
Eimskip voru samstiga í baráttu
gegn bandarísku skipafélagi sem
ætlaði alfarið að taka að sér flutn-
inga fyrir varnarliðið. Stéttarfélög
farmanna eru enn þeirrar skoðunar
að íslendingar eigi að sjá sjálfir um
flutninga að og frá landinu og alls
ekki að vera upp á aðra komnir þar
um.
En starfsmaður SÍK virðist vera
á annarri skoðun en Eimskip, stóri
aðilinn í þeim samtökum sem hann
er í vinnu hjá, og því umhugsunar-
efni hverra skoðanir hann er hér að
túlka þegar hann ritar eftirfarandi:
„33% samdráttur hefur orðið í at-
vinnutækifærum farmanna á flota
íslensku útgerðanna síðan í maí,
1988. Atvinnutækifæri íslenskra far-
manna hafa dregist enn meira saman
á umræddu tímabili, eða um 42%. Á
Guðmundur Hallvarðsson
„Og nú feí þeim fækk-
andi skipum í siglingum
að og frá landinu sem
sigla undir íslenskum
fána. Sjá má kaupskip
þar sem málað er stór-
um stöfum á síðuna
Bacalao Islandia en
þjóðfáni sýnir að skipið
er frá Panama.“
sama tíma hefur útlendingum sem
þjóna á flotanum fjölgað um 23%,
en sú aukning orðið mest 53%. Um-
ræddar niðurstöður sanna að að
gerðir einstakra stéttarfélaga far-
manna við að hamla gegn þátttöku
útlendinga í störfum á skipum í flota
íslensku útgerðanna hafa ekki skilað
tilætluðum árangri."
Það má lesa nokkra sjálfsánægju
starfsmanns SÍK yfir að ekki hafi
betur tekist til hjá stéttarfélögum
farmanna. En hver hefði þróunin
orðið ef ekkert hefði verið aðhafst
af þeirra hálfu? Það má hveijum og
einum vera ljóst — sé starfsmaður
SÍK að túlka stefnu íslenskra kaup-
skipaútgerða.
Og starfsmaður SÍK heldur áfram:
„Utlendingum á flotanum hefur
að vísu fjölgað nokkuð, en árangur
aðgerða stéttarfélaga, eða e.t.v.
fremur aðgerðaleysi þeirra og stjóm-
valda, hafa fyrst og fremst leitt til
þess að flýta þróun „hagkvæmni
stærðarinnar" í flotanum (þ.e. færri
en stærri skip) og ekki síður að gera
kaupskipaútgerð hérlendis minna
aðlaðandi en ella, með tilheyrandi
samdrætti."
Ekki fæ ég séð hvernig aðgerða-
leysi stéttarfélaga farmanna hafi
flýtt þróun „hagkvæmni stærðarinn-
ar“. Þetta er sú stefna sem boðuð
var a.m.k. af hálfu Eimskips fyrir
mörgum árum og er „þróun“ sem
almennt má sjá, þá litið er út fyrir
landsteina, og er enginn nýr boð-
skapur starfsmanns SIK. Fullyrðing
um að það sé stéttarfélögum far-
manna að þakka eða kenna er hrein
fásinna.
Endir þessa bréfs starfsmanns
SÍK er þess efnis að frekari skýringa
er þörf:
„Miðað við óbreytt ástand má fast-
lega búast við frekari samdrætti í
atvinnutækifærum íslenskra far-
manna á næstu misserum. Vitað er
þegar um nokkur skip í kaupskipa-
flotanum sem eru til sölu, án þess
að gert sé ráð fyrir að ný skip komi
í þeirra stað. Ef ekki kemur til breyt-
inga á kröfum íslenskra farmanna
um vinnufyrirkomulag, mönnun og
þátttöku erlendra farmanna í rekstri
skipanna og jöfnunaraðgerða stjórn-
valda, verður engin nýsköpun í ís-
lenskri kaupskipaútgerð um fyrir-
séða framtíð og útgerðimar munu
leita á „fjarlægari mið“ um slíka
nýsköpun. íslenski fáninn á kaup-
skipum mun því innan tíðar heyra
sögunni til.“
„Eimskip fyrir framtíðina"
Þannig auglýsir þetta ágæta
skipafélag í heilsíðu dagblaða nú að
undanfömu og segir þar jafnframt:
„Stöðugleiki og fagmennska er und-
irstaða trausts i viðskiptum."
Upprani skipafélagsins er um
margt merkilegur eins og ég gat hér
um í upphafí þessarar greinar. Fag-
mennska og þekking íslenskra far-
manna er óumdeild. Okkur íslending-
um er öðram þjóðum fremur nauðsyn
á að eiga öflugan og góðan kaup-
skipaflota með íslenskar áhafnir.
Þau tilskrif sem ég hef hér vitnað
til eftir starfsmann Sambands ís-
lenskra kaupskipaútgerða, Einar
Hermannsson, era þess eðlis að gera
verður kröfu til kaupskipaútgerða
hér á landi að þær gefi það út opin-
berlega, hvort með þeirra vitund og
samþykki bréf það, sem hér hefur
verið um getið, var sent. Og þá ekki
hvað sist fyrir það að aðeins er sam-
rit sent til Eimskips en annarra kaup-
skipaútgerða ekki getið.
I því atvinnuástandi sem hefur
skapast hér á landi má ætla að ís-
lendingar legðust nú á eitt um að
snúa vöm í sókn til að halda í og
frekar að auka atvinnutækifærin
með öllum tiltækum ráðum.
Það orðalag starfsmanns SÍK í
bréfi sínu, hvar hann getur þess að
kaupskipaútgerðir muni leita á „fjar-
lægari mið“ og að íslenski fáninn á
kaupskipum mun innan tíðar heyra
sögunni til, er svo alvarlegs eðlis að
ekki verður við unað. Þar verða allir
að leggjast á eitt, því málið varðar
ekki bara farmannastéttina heldur
þjóðina alla. í Mbl. 16. febr. birtist
enn ein heilsíðuauglýsing frá Eim-
skip þar sem auglýst er með afger-
andi hætti ágæti skipafélagsins. Þar
stendur m.a. eftirfarandi:
„Vel unnin störf um 800 starfs-
manna Eimskips og dótturfélaga
þess er lykillinn að farsælum rekstri
fyrirtækisins á undanförnum áram.“
„Á síðasta ári námu launagreiðsl-
ur til starfsmanna um 1.500 milljón-
um króna.
Tinna, 9 ára, einn af 14.100 hlut-
höfum Eimskips, fékk í fyrra 4.642
kr. í arð af hlutabréfi sem langafí
hennar keypti árið 1914.“
„Öflug íslensk fyrirtæki treysta
samfélagið.“
„Eimskip — Fyrir íslenskt efna-
hagslíf."
Lái mér hver sem vill eftir slíkan
lestur þótt ég dragi í efa öll tilskrif
starfsmanns SÍK.
Höfundur er alþingismaður og
formaður Sjómannafélags
Reykjavíkur.
Viðtalstími borgarfulltrúa
Sjúlfstæöisflokícsins í Reykjavík
Breiðholtshverfin
Laugardaginn 27. febrúar 1993 kl. 10-1.1
verða til viðtals í menningarmiðstöðinr i larðubergi
Guðrún Zoega, formaður félagsmálaráó.;, í stjórn veitustofnana.
Páll Gíslason, 1. varaforseti borgarstj :m.,r, formaður stjórnar veitu-
stofnana, formaður bygginganefndar sf.'raðra.
Ólafur F. Magnússon, í stjórn Heilsu/c.m l.irstöðvar Reykjavíkur og
heilsugæsluumdæmis Vesturbæjar.
Sigríður Sigurðardóttir, í stjórn dagvi >c: r barna, skólamálaráði.
Tekið er á móti hvers kyns fyrirspurnum og ábendingum.
Öllum borgarbúum er boðið að notfær i rr viðtalstíma þessa.