Morgunblaðið - 26.02.1993, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 26. FEBRÚAR 1993
31
Eitt atriði úr Hrakfallabálknum.
Hrakfallabálkurinn
sýnd í Laugarásbíói
LAUGARÁSBÍÓ hefur hafíð sýn-
ingar á myndinni Hrakfalla-
bálknum. Með aðalhlutverk fara
Matthew Broderick, Jeffrey Jon-
es og Heidi Kling. Leikstjóri er
Francis Veber.
Bill Cambell er ungur maður á
uppleið, ungur maður sem veit hvað
hann vill. Marci, litla systir, býr
með móður hans í nærliggjandi
borg og þegar hún hringir til hans
og biður um hjálp verður hann að
fresta öllu og koma henni til bjarg-
ar. Á leiðinni til litlu systur hittir
hann Saily, sem rænir hann stolt-
inu, bflnum og buxunum en í þeim
var miði með símanúmeri sem er
160 milljóna króna virði. Bill er síð-
an skilinn eftir á afskekktum sveita-
vegi.
Uppeldismálaþing KÍ
UPPELDISMÁLAÞING Kennarasambands íslands 1993 verður hald-
ið laugardaginn 27. febrúar nk. í Borgartúni 6, Reykjavík kl. 9.30-16.
Viðfangsefni þingsins er Alhliða menntun í dreifbýlu landi og leitað
verður svara við spurningunni: Er skólinn á tímamótum?
Fjallað verður um framkomnar
tillögur um að grunnskólinn flytjist
til sveitarfélaga. Áleitnum spurn-
ingum verður varpað fram. Er
flutningur grunnskóla til sveitarfé-
laga auðnuspor eða öfugþróun?
Hvaða áhrif hefði slíkur flutningur
á skólastarfið? Hver eru viðhorf
sveitarfélaganna?
Þróun á skólastarfi verður til
umfjöllunar eftir hádegi. Heiti er-
indanna endurspegla skólamálaum-
ræðuna: Mat sem fastur þáttur í
skólastarfi, listuppeldi ogyerkþekk-
ing í grunnskóla, starfsmenntun,
námsferill í framhaldsskóla og
tækifæri til íjölbreyttrar framhalds-
menntunar.
Uppeldismálaþing á Akureyri
verður haldið laugardaginn 6. mars
í Verkmenntaskólanum.
Uppeldismálaþing er opið öllum
kennurum og áhugamönnum um
skóamál. (Fréttatilkynning)
Dansbarinn
Gestasöngvari með Pónik
Söngkonan Guðrún Gunnars-
dóttir kemur fram sem gesta-
söngvari með hljómsveitinni
Pónik á Dansbarnum við Grens-
ásveg nú um helgina, á föstu-
dags- og laugardagskvöld.
Guðrún Gunnarsdóttir hefur að
undanförnu átt vaxandi velgengni
að fagna sem skemmtikraftur og
söngkona og má þar nefna að hún
söng sigurlagið, ásamt Pálma
Gunnarssyni, í Landslagskeppni
Stöðvar 2 síðastliðið haust og um
þessar mundir syngur hún í söng-
0skemmtun Geir-
mundar Valtýs-
sonar á Hótel ís-
landi. Guðrún hef-
ur einnig komið
fram á hljómplöt-
um með ýmsum
listamönnum og
Guðrún G. lék hún meðal
annars stórt hlut-
verk á nýjustu
plötu Egils Ólafssonar, „Blátt,
blátt" sem út kom fyrir síðust jól.
(Úr fréttatilkynningu.)
Aðalfundur Fagráðs
í upplýsingatækni
HINN 26. febrúar klukkan 11 verður haldinn fyrsti aðalfundur
Fagráðs í uppiýsingatækni. Fagráðið, sem starfar á vegum Staðlar-
áðs íslands, var stofnað 26. ágúst sl. og hafa nú 30 stofnanir, fé-
lög og fyrirtæki gerst aðilar að því. Aðild er opin öllum hagsmuna-
aðilum á sviði upplýsingatækni.
Meginástæðan fyrir stofnun
þessa fagráðs var aukið umfang
upplýsingatæknistöðlunar, sem
gerði nauðsynlegt að stofna breið-
fylkingu um þessi mál.
Frá stofnun ráðsins hefur verið
unnið að því að móta starfsemi
þess, annars vegar verkefnavalið
og hins vegar heildarskipulagið í
L samhengi við nýskipan Staðlaráðs
íslands, en ný lög um staðla tóku
gildi 1. janúar sl.
Tekist hefur að afla fjár til
nokkurra verkefna á vegum ráðs-
ins og gerir starfsáætlun ársins
ráð fyrir 5 innlendum verkefnum,
umsjón með Evrópunefnd um
stafatækni og þátttöku í erlendum
stýrihópum um upplýsingatækni-
stöðlun.
Eins og áður hefur komið fram
í fréttum, var ákveðið að íslend-
ingar tækju að sér umsjón með
nýrri Evrópunefnd um stafatækni,
f framhaldi af „Tyrkjaráninu" svo-
kallað'a, sem snerist um bestu
sætin í alheimsstafatöflu fyrir
tölvur. Evrópunefndin hefur nú
hafið störf og er með 11 stöðlunar-
verkefni í gangi.
Formaður Fagráðs í upplýsinga-
tækni er Jóhann Gunnarsson og
leggur fráfarandi stjórn til að
varaformaðurinn, Friðrik Sigurðs-
son, taki við formennskunni. Einn-
ig er lagt til að breytingar á starfs-
reglum verði teknar fyrir á fram-
haldsaðalfundi síðar í vor, þegar
nýtt Staðlaráð íslands hefur verið
Stofnað. (Fréttatilkynning)
Níræðisafmæli
B. L. van der Waerden
í síðustu viku, 2. febrúar, varð
níræður einn af helztu stærðfræð- ■
ingum heimsins, Bartel L. van dr
Waerden. Hann er af ætt ágætra
hollenzkra fræðimanna og skálda,
var fæddur í Amsterdam og hlaut
menntun sína í háskólunum í Amst-
erdam, Göttingen og Hamborg.
Meðal kennara hans voru Courant,
Kneser, Artin og Emmy Nöther. I
íjölskyldu hans virðist rætast sú
alkunna regla að stærðfærðigáfa
erfíst til tengdasona. Kona hans
Camilla Rellich er af kunnri ætt
stærðfræðinga. Tengdasonur hans
er prófessor í stærðfræði í Basel.
Sonur hans er hins vegar sagnfræð-
ingur og kippir því í kyn húmanist-
erískra ættmenna.
Van der Wearden naut mjög
ungur mikillar virðingar í heimi
stærðfræði. Hann varð „ordinarius“
26 ára gamall við háskólann í Gron-
ingen, og þrem árum síðar forstjóri
stærðfræðistofnunar háskólans í
Leipzig. Um sama leyti varð annar
ungur maður forstjóri eðlisfræði-
stofnunar sama háskóla, Wemer
Heisenberg. Meðal þessara manna
tókst mikil vinátta á örlagaríkum
tímum. Eftir styrjöldina starfaði
van der Waerden um hríð við hol-
lenzkan stóriðnað í Groningen, fór
í fyrirlestrarferðir um Bandaríkin,
en varð svo aftur prófessor við há-
skólann í Amsterdam. Árið 1951
var van der Waerden kjörinn pró-
fessor við háskólann í Ziirich í Sviss
og forstjóri stærðfræðistofnunar
skólans, en þessum embættum hélt
hann þar til hann varð „professor
emeritus" árið 1972.
Um þessar mundir hafði van der
Waerden lokið við að gefa út um
200 veigamiklar ritgerðir og 12
bækur, mest í aðalviðfangsefni
sínu, algebm. Hann féll ekki í þá
gryfju margra þekktra vina sinna
að telja sig endapunkt vísindanna.
Þvert á móti vildi hann láta yngri
mönnum eftir að ráða rásinni, en
tók sér sjálfur það hlutverk að rita
sögu stærðfræðinnar meðan hann
héldi penna. í þessu er starf hans
ómetanlegt og raunar alveg ein-
stakt, einkum þegar hann skrifar
um þá tíma sem hann er sjálfur
hluti af og þau fög, sem hann er
einn upphafsmaður að, svo sem um
mikilvæga þætti algebru og algebr-
aiskra geometríu. Á þessari öld
hafa engir stæðfræðingar utan
Pólya og van der Waerden haft það
lítillæti að skýra heiminum frá því,
hvemig verk þeirra em til orðin.
Þetta gerði einnig sá grískur stærð-
færðingur, sem van der Waerden
metur hæst, Archimedes. Á sínum
annamestu tímum fan hann ráðrúm
til þess að sinna einnig stæðfræði-
sögu fomaldarinnar. Eftir að hann
hætti kennslu iærði hann grísku til
þess að geta lesið þau gögn, sem
hann notaði á frummáli.
Þessi heimsþekkti stærðfræðing-
ur kom í önn lífs síns við sögu
tveggja íslendinga: Árið 1927, þeg-
ar van der Waerden hóf göngu sína
sem háskólakennari í Göttingen,
aðeins 25 ára gamall, var Leifur
Ásgeirsson, nærri jafnaldri hans,
að ganga frá doktorsritgerð sinni
undir leiðsögn Courants á sama
stað. Leifur lærði algebru af van
der Waerden eins og frá henni var
gengið í höndum Artines og Emmy
Nöther. Aðal verksvið þessa merk-
asta frömuðar íslenzkrar stærð-
fræði var að vísu af öðmm toga,
en stíll og smekkur van der Waerd-
en var honum lengi hugstæður.
Hálfri öld síðar kom Leifur stundum
að máli við höfund þessarar greinar
með mjög fmmlegar athuganir úr
differential algebm. Ef þessar at-
hugasemdir væm til á prenti, væri
eflaust hægt að færa þær í ætt við
Kolchin, Ritt og Raudenbush.
Framsagnarstíll hans var þó miklu
líkari van der Waerdens.
Sá sem þetta ritar varð svo lán-
samur að verða nemandi van der
Waerdens á síðasta skeiði hans sem
háskólakennara og sá eini sem hann
trúði fyrir hugmyndum sínum um
stærðfræðilegan gmndvöll
skammtafræði, ef taldir em þeir
40 stærðfræðingar sem unnu að
doktorsgráðu undir hans leiðsögn í
hálfa öld. Þessi þáttur ævistarfsins
van der Waerdens hefur átt erfið-
ast uppdráttar, enda þótt grundvöll-
ur þess sé mjög traustur. Hann var
náinn vinur og samstarfsmaður
þeirra, sem skópu skammtafræðina
á þriðja og fjórða átratugnum. í
Leipzig hélt hann að jafnaði fræga
fyrirlestra, svonefnda Gauss-fyrir-
lestra, um aðferðir grúppufræði í
skammtafræði og hélt hann áfram
þeirri venju löngu síðar í Zurich.
Bók hans um sama efni kom fyrst
út í lok þriðja áratugarins og var
ætluð sem kennslubók í stærðfræði
fyrir eðlisfræðinga. Þar sem bókin
hafði svo frábærar upplýsingar að
geyma um hina nýjustu eðlisfræði
var hún í reynd notuð á allt annan
veg: Segja má að heil kynslóð
stærðfræðinga um allan heim hafí
lesið þessa bók til þess að læra af
henni eðlisfræði. Það var mikil upp-
hefð fyrir aðstoðarmann hans ís-
lenzka að mega hlaupa í skarðið á
stundum til þess að kenna þetta fag
og vinna um leið að nýrri útgáfu
tilsvarandi bókar á annarri heims-
tungu en verkið var fyrst unnið 40
árum síðar.
Síðastliðna daga hafa birzt
margar greinar í tilefni af afmæli
van der Waerdens og er þessi grein
líklega sú eina sem gerir minnsta
verksviði hans svo mikil skil. Verið
getur að íslenzkum lesanda sé það
sérstaklega hugstætt efni. Van der
Waerden var aðdáandi analytískra
vinnuaðferða mágs síns, Franz
Rellich, og hinna frægu japönsku
nemenda hans T. Kato og Kuroda.
Hann treysti hugmyndum vinar síns
J. von Neumann og á það raunar
sammerkt með honum að þeir eru
taldir síðustu „universalgení"
stærðfræðinnar, jafnvígir á allar
höfuðgreinar hennar. Um bræðra-
lag algebru og analytískra fræða
var van der Waerden þeirrar skoð-
unar, að framtíðin væri í frönskum
hugsunarhætti hinna miklu meist-
ara frá Galois að E. Cartan. Þess
vegna lét hann íslenzkan nemanda
sinn byija á því að læra „Théorie
des distributions" eftir L. Schwartz.
Hann trúði því að tunga skálda
væri betra tjáningarmeðal stærð-
fræði en en sú stærðfræða-þýzka,
sem hann, hollenzkur maður, var
af örlögunum ráðinn til þess að
nota mestan hluta ævinnar. í þessu
var líklega fólgin samúð hans með
okkar tungu. Þegar vinur hans
Heisenberg hreykti sér af því að
þekkja efni íslendingasögu, sem
Niels Bohr sagði honum frá á
gönguferð um Sjáland, svaraði van
der Waerden með mjög hnitmiðuð-
um upplýsingum um Þorstein Surt
og íslenzkt dagatal frá miðöldum,
sem nemandi hans hafði miðlað
honum af.
Fíladelfíu, 8. febrúar 1993,
Ketill Ingólfsson.
Heildsöluverð á undirfatnaði
frá CACHAREL og PLEYTEX.
Einnig snyrtivörurá
kynningarverði.
ÞOKKI
Faxafeni 9, sími 677599
INNLAUSNARVERÐ
VAXTAMIÐA VERÐTRYGGÐRA
SPARISKÍRTEINA RÍKISSJÓÐS
(2.FL.B.1985
Hinn 10. mars 1993 er fimmtándi fasti gjalddagi vaxtamiða verðtryggðra
spariskírteina ríkissjóðs með vaxtamiðum í 2. fl.B 1985.
Gegn framvísun vaxtamiða nr.15 verður frá og með 10. mars n.k. greitt sem hér segir:
Vaxtamiði með 50.000,- kr. skírteini = kr. 4358,70
Ofangreind fjárhæð er vextir af höfuðstól spariskírteinanna fyrir tímabilið
10. september 1992 til lO.mars 1993 að viðbættum verðbótum sem fylgja hækkun
sem orðið hefur á lánskjaravísitölu frá grunnvísitölu 1239 hinn 1. september 1985
til 3273 hinn 1. mars 1993.
Athygli skal vakin á því að innlausnarfjárhæð vaxtamiða breytist aidrei eftir gjalddaga.
Innlausn vaxtamiða nr.15 fer fram gegn framvísun þeirra í afgreiðslu Seðlabanka íslands,
Kalkofnsvegi 1, Reykjavík, og hefst hinn 10. mars 1993.
Reykjavík, febrúar 1993.
SEÐLABANKI ÍSLANDS