Morgunblaðið - 29.04.1993, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 29. APRIL 1993
Hljóðbækur, endurvakn-
ing sagnahefðarinnar?
Bókmenntir
Sigrún Klara Hannesdóttir
Um langt árabil hefur verið leit-
ast við að hjálpa blindum til að taka
þátt í daglegu lífi samfélagsins,
afla sér menntunar og menningar
til jafns við aðra þótt til þess vanti
sjónina. Sem dæmi var komið á
samstarfi milli Blindrafélagsins og
Borgarbókasafns Reykjavíkur árið
1970 þar sem bækur voru lesnar
inn á segulband og þeir sem blindir
voru og sjóndaprir fengu að njóta
þeirra. Bækumar voru hljóðritaðar
í húsnæði Blindrafélagsins en Borg-
arbókasafnið annaðist útlán á
snældunum. Blindrabókasafnið var
stofnað 1983 og tók þá við þessu
hlutverki að mestu. Þessar hljóðrit-
uðu bækur hafa þó ekki verið til
sölu og takmarkanir á því hveijir
máttu nýta sér þær.
Blindrafélagið hefur um nokkurt
skeið gefið út hljóðbækur, þ.e. bæk-
ur sem lesnar eru upp á segulband
og eru þessar bækur til sölu á al-
mennum markaði. Árið 1991 komu
út þijár slíkar, þ.e. Saga blindra á
íslandi eftir Þórhall Guttormsson,
Dvergasteinn, bamabók eftir Aðal-
stein Ásberg Sigurðsson og Gísla
saga Súrssonar.
Saga blindra á íslandi er mikið
verk, alls 19 snældur sem taka 13
Þórhallur Guttormsson
klukkustundir í flutningi. Er þar
íjallað um aðstöðu blindra fyrr á
tímum en síðan fjallað um málefni
blindra hér á landi. Sagt er frá
Blindravinafélaginu og Blindrafé-
laginu, Blindrabókasafninu og
Sjónstöð Islands og flallað er um
stöðu mála í dag. Aðalsteinn Ás-
berg Sigurðsson les. Gísla sögu
Siírssonar þekkja allir og hefur hún
væntanlega verið valin með tilliti
til þess að kvikmyndin Útlaginn var
á henni byggð. Hér er hún á boðstól-
um í upplestri Silju Aðalsteinsdótt-
ur. Dvergasteinn er barnabók sem
fékk verðlaun í barnabókasam-
keppni Almenna bókafélagsins
1991 og var hún gefin út í hljóðbó-
karformi um leið og hún var prent-
uð. Höfundurinn, Aðalsteinn Ás-
berg Sigurðsson les. Áður gaf
Blindrafélagið út Egils sögu Skaila-
grímssonar, bamabókina Fjóskött-
urinn Jáum segir frá og Sögur og
kvæði eftir Edgar Allan Poe.
Fyrir jólin 1992 komu út tvær
snældur með sögum fyrir böm. Á
annarri segir Vilborg Dagbjarts-
dóttir sögur en á hinni Iðunn Steins-
dóttir, en báðar eru þær afburða
sögumenn.
Iðunn segir gömul ævintýri sem
henni vom sögð þegar hún var barn.
Þar má nefna söguna af Boggu og
Kuldabola, Söguna af Góða, Söguna
af Bítla og Söguna af hattinum
Dembi. Þetta em allt gömul íslensk
ævintýri mjög vel flutt. Aðeins á
einum stað fannst mér of kurteis-
lega tekið til orða þar sem kýrin
er látin „borða“ og farið er skakkt
með nafn söguhetjunnar í einni sög-
unni. Sagan af Kuldabola er boð-
skapur um að það borgi sig að hirða
fötin sín, en í hinum er boðskapur-
!
I
STYRKJOM ÆSKCINA í
"AÐ NA TÖKOM Á TILVERONNI"*
Laugardaginn 1. maíganga sjálfboðaliðar
Lions-hreyfingarinnar í hús og bjóða til
sölu blóm. Vinsamlegast takið vel á
móti þeim og styrkið gott málefni.
* „Aö ná lökum á ti!verunni“ er nafn á kennslucfni. sem tekiö hefur veriö til kennslu f ýmsum grunnskólum aö undirlagi Lions-hreyfingarinnar.
inn ekki eins augljós en þó má sjá
að það borgar sig að vera góður
og alltaf er það talinn kostur að
kunna að bjarga sér.
Vilborg Dagbjartsdóttir segir
sögur af Boggu á Hjalla sem em
endurminningar hennar sjálfrar frá
Vestdalseyri við Seyðisfjörð. Sögur
af Boggu hafa einnig komið út á
prenti. Sögur Vilborgar eru sagðar
af bamslegri einlægni út frá sjónar-
miði lítils barns. Bogga biður guð
um að gefa sér bolta og bæn henn-
ar rætist á óvæntan hátt, kmmmi
tínir klemmumar af þvottasnúrunni
og þvotturinn dettur í svaðið. í síð-
ustu sögunni er skýr boðskapur og
heimspekilegar vangaveltur um
ábyrgð og réttlæti.
Framtak Blindafélagsins er ákaf-
lega loftsvert og mætti gera meira
af því að framleiða til sölu bækur
á snældum. Margt fólk hefur gam-
an af að hlusta á sögur á meðan
það vinnur önnur störf og fólk sem
vant er að hlusta á útvarp eins og
það var í gamla daga vill gjarnan
geta hlustað á sögur í stað þeirrar
tónlistarsíbylju sem einkennir flest-
ar útvarpsstöðvar.
Hljóðbókaútvalið á almennum
markaði er ennþá mjög takmarkað
og það vekur í raun furðu að ekki
skuli mega fjölfalda og selja eintök
af þeim bókum sem þegar eru til
upplesnar og hægt er fá lánaðar á
Blindrabókasafninu. Ég fæ ekki séð
að það ætti að draga úr sölu prent-
aðra bóka á nokkurn hátt að hægt
sé að kaupa bækurnar upplesnar á
snældu en það gæti hins vegar glatt
marga að geta hlustað á ný á gömlu
sögurnar og fyrir börnin eru
hljóðbækur mikils virði þegar lítill
tími er til að segja þeim sögur.
Hljóðbækur eru ekki aðeins hjálpar-
tæki fyrir blinda og sjónskerta held-
ur gæti þessi nýja útgáfa skoðast
sem beint framhald af íslenskri
sagnahefð.
Bamaheimspekí
Bókmenntir
Sigrún Klara Hannesdóttir
Sigurður Björnsson: Draumur eða
veruleiki. Ævintýri fyrir börn.
Myndir: Erla Sigurðardóttir. Al-
menna bókafélagið 1993.
„Börn hafa gaman af heimspeki-
legum samræðum," segir í formála
þessarar bókar. Þessar samræður
geta haft margháttaðan tilgang svo
sem skemmtun, örvun á gagnrýni
og eflingu sjálfstæðis í hugsun.
Þetta er í anda barnaheimspeki-
stefnu dr. Matthews Lipmán sem
kom hingað á síðastliðnu ári og flutti
fyrirlestra um kenningar sínar og
reynslu. Á íslandi hefur það aðallega
verið Heimspekiskólinn sem hefur
kynnt þessar hugmyndir og haldið
námskeið í heimspeki fyrir börn.
Bók Sigurðar Björnssonar,
Draumur eða veruleiki, er því nokk-
urs konar tilgangsbókmenntir. Sög-
ur eru sagðar í þeim tilgangi að þær
veki spurningar og hjálpi leiðbein-
anda að koma af stað umræðum.
Sögurnar í bókinni eru alls sex, allar
samdar með Jóa sem aðalpersónu.
Fyrsta og síðasta sagan er úr dag-
lega lífinu. Önnur fjallar um vináttu
og hvað er sanngjarnt að gera fyrir
vini sína og hin ijallar um réttlæti
og ranglæti. í hinum sögunum fer
Jói í draumi inn í heim dísarinnar
og kynnist ýmsum furðuskepnum.
Þar má telja Brím sem ekki veit
hvað er faílegt og hvað er Ijótt,
Hrakka sem ekki veit mun á réttu
og röngu, Kríla sem veit ekki hvað
er vinátta og Víma sem breytist sí-
fellt og dregur dám af þeim sem
hann er með. Þetta eru allt dæmisög-
ur þar sem viðburðirnir gefa tæki-
færi til útlegginga og túlkana.
Sögurnar eru allar sagðar á góðu
máli, einföldu og skýru, en þó aldrei
flatneskjulegu. Þó er brugðið út af
þessu þegar höfundur leggur dís í
munn klisjukenndar skilgreiningar
sem ekki hafa neina skýra merk-
ingu, s.s. fullkomið samræmi í þess-
ari heild sem hann skynjar (s. 25),
og ... eitthvað er rangt þegar það
stangast á við náttúru okkar og til-
veru sem verur með skynsemi og
tilfmningar (s. 34). Höfundur notar
Sigurður Björnsson
þessar klisjur í þeim tilgangi að út-
skýra hvað orð gera verið innantóm.
Myndir Erlu Sigurðardóttur gefa
bókinni mikinn ævintýrablæ. Erla
hefur ekki aðeins góða tækni heldur
eru hugmyndir hennar mjög góðar.
Er hún smátt og smátt að hasla sér
völl sem einn allra besti myndskreyt-
ir íslenskra barnabóka. Ef eitthvað
má að myndunum finna er það helst
að börnin hennar eru of mikið hvert
öðru lík og ekki eins lifandi og frum-
leg og tröll og forynjur.
Það er erfítt að þræða þann gullna
meðalveg að semja skemmtileg æv-
intýri sem þó eru svo markviss að
allir viðburðir hafa fyrirfram ákveð-
inn tilgang. Þeir eru settir fyrst og
fremst á þann hátt að sögumaður
geti nýtt sér þá til umræðna. Höf-
undi tekst þetta býsna vel en þó
finnst mér vafamál að börn geti
notið bókarinnar fullkomlega án
hjálpar. Þau geta tæplega leyst úr
spurningum sem fylgja hveijum
kafla sjálf án aðstoðar fullorðinna,
enda aðaltilgangur bókarinnar að
koma af stað vangaveltum og skoða
ágreining. Sem slík er bókin kjörinn
vettvangur til umræðna og spjalls
án þess að menn þurfí að hafa af-
dráttarlausar skoðanir.
Nýjar bækur
Eigandasaga 45 komin út
Bókin Eigandasaga 45 eftir
Úlfar Þormóðsson er nýkomin
Á bókarkápu segir: „Eiganda-
saga 45 er frásögn af því hvernig
fræðingar hafa byggt upp stjórn-
kerfi í listaheiminum þar sem þeir
halda um alla þræði og ákveða
hveijir skuli komast af og hveijir
ekki. Þetta er lamandi stjórnkerfí
þar sem ótti myndlistarmanna um
eigin velferð og hugsanlegar af-
leiðingar þess að segja hug sinn
í eigin hagsmunamálum mótar
umræðu þeirra flestra; stjórnkerfi
óttans.“
Bókin er 137 síður. Oddi prent-
aði. Höfundur gefur bókina út.
Úlfar Þormóðsson.