Morgunblaðið - 01.05.1993, Blaðsíða 16

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 1. MAÍ 1993
p.fior !/.r/ r i moA.iH/uriHOr/
JÓN: Mér finnst höfundurinn
vera að láta í Ijósi sína trúarbar-
áttu. Mér finnst verkið frekar
áfellisdómur yfir sálar- og félags-
fræði.
■ GRÉTAR: Eftirþví sem á leið
skyrijaði ég þennan mann á vissan
hátt sem heilbrigðan, næstum eins
og ungbam.
■ ERLENDUR: Ég man ekki eftir
úr mínu starfi sem afbrotafræð-
ingur að hafa kynnst afbroti
ántilefnis.
AUKASTUND
VILLIDÝRS
eftir Guórúnu Guólaugsdóttur
VIÐ erum stödd í blekkingarheimi, myrkari og þrengri
þeim venjulega. Þrjár manneskjur tala, hinar sitja í röðum
og þegja. Ég er í þögla hópnum. Ungur maður með tryll-
ingslegt augnaráð æðir um frammi fyrir tveimur konum.
Glefsur úr samtali þeirra sitja í mér. „Þetta var samanburð-
arverkefni, við vildum kanna svartholin í alheimi sálarinn-
ar,“ segir sú yngri við þá eldri, sem er prestur. „Hugmynd-
in var sú að leyfa aivarlega geðtrufluðu fólki að hafa og
bera ábyrgð á dýri til þess að prófa hvort það ylli persónu-
leikatruflun,“ bætir hún við. „Gaupan sefur í 21 tíma, veið-
ir í 3 tíma og borðar í 1 tíma,“ segir ungi maðurinn ókyrr.
„Það eru 25 tímar, meira en sólarhringur,“ segir stúlkan.
„Tuttugasti og fimmti tíminn er stund Gaupunnar,“ hrópar
ungi maðurinn, sem sekur er um „tilefnislaust ofbeldi",
drap hjón sem hann þekkti ekki, rak skæri í annan sjúkl-
ing og drap síðan köttinn sem honum var trúað fyrir. „Ég
samdi þessa dæmisögu meðan rauði kötturinn minn svaf
með bakið í ritvélina. Húsið sem pabbi byggði stendur
enn, minnisbókin var brennd. Kannski eru tuttugu og fimm
tímar í sólarhringnum. Gaupan er tígrisdýr Vesturbotna.
Betur get ég ekki útskýrt þetta,“ er haft eftir höfundi,
Per Olov Enquist í leikskrá Þjóðleikhússins. Bríet Héðins-
dóttir leikstýrir Stund Gaupunnar, sem Þórarinn Eldjárn
hefur þýtt á vandað íslenskt mál. Ég fékk þá þá Erlend
Baldursson afbrotafræðing, Grétar Marinósson sálfræðing
og Jón Bjarman prest til þess að sjá þessa sýningu með
mér og fjalla að því loknu um þetta verk áleitinna spurn-
inga samtímans.
Á.mynd f.v. Ingvar, Guðrún og Lilja
Eg var búin að vera 18
ár prestur í þjóðkirkj-
unni, án þess að trúa,“
segir presturinn, sem
Guðrún Stephensen
túlkar af miklu öryggi, í upphafi
leikritsins. Kynni konunnar af unga
manninum verða til þess að hún
tekur trú en segir sig jafnframt
úr þjóðkirkjunni. Er þetta áfellis-
dómur yfir kirkjunni?
Jón Bjarman:„Það finnst mér
ekki. Þetta er trúarlegt leikrit frá
upphafi til enda, föstuleikrit með
öllum píslarsöguminnunum, uppris-
an er líka þarna með, fjallar um
lífið eftir dauðann. Þegar unga
stúlkan, sálfræðingurinn sem Lilja
Þórisdóttir leikur sannfærandi, þol-
ir ekki meira þá ýtir presturinn
henni frá sér og segir; hvað svo,
hvað svo. Mér finnst höfundurinn
vera að láta í ljósi sína trúarbar-
áttu. Mér finnst verkið frekar áfell-
isdómur yfir sálar- og félagsfræði."
I verkinu er gefið í skyn að ungi
maðurinn og sálfræðingurinn hafí
átt einhver skipti saman sem hvor-
ugt þeirra vill tala um. „Hvað hef-
ur komið fyrir á milli ykkar?“ spyr
presturinn. Kannski hefur það
gerst sem er langt handan við öll
fræði, sem á rætur sínar í tilfinn-
ingum.
Verkið gerist á einhvers konar
réttargeðdeild, um starfsemi slíkra
deilda hefur mikið verið fjallað í
ræðu og riti á íslandi undanfarin
ár. Er þetta verk þá áfellisdómur
yfir slíkum stofnunum?
Erlendur BaIdursson:„Tilraun
sem sú, er sagt er frá í leikritinu,
myndi aldrei vera leyfð hér á Sogni
eða í íslenskum fangelsum. Sál-
fræðingurinn varpar af sér ábyrgð
af þessari tilraun, talar um stjórn-
unarhópinn sem öilu ráði, þegar
líður á verkið vaknar sú spurning
í leikhúsi með
afbrotafræð-
ingi, presti og
sálfrædingi
hver er með hvern í meðferð. Strák-
urinn verður sálfræðingnum á viss-
an hátt yfirsterkari. Eg þekki þá
íslenska menn sem vistaðir hafa
verið á réttargeðdeildum, enginn
þeirra er líkur þessum manni sem
verk Enquist fjallar um. Hann virð-
ist vera geðklofasjúklingur og lifa
í tvenns konar heimi, hinum harða
heimi veruleikans og svo heimi
himnahörpunnar.“
Ungi maðurinn persónugerir
köttinn sem hann fær til umsjónar,
gefur honum nafn afa síns, prédik-
ara, sem hann elskaði mjög og ólst
upp hjá. „Valli fór að mala þegar
hann heyrði um himnahörpuna,"
segir ungi maðurinn. Himnaharpan
voru símavírar sem tengdir voru í
gaflinn á húsi afans og virtust ná
upp til stjarnanna. Söngur þeirra
er ein af sælum endurminningum
unga mannsins. Hann elskar hús
afans, en brennir það eigi að síður
niður, hann elskar köttinn sinn, en
drepur hann. Allir drepa yndið sitt,
segir í frægu kvæði eftir Óskar
Wilde. Af hveiju gerir fólk þetta?
Grétar Marinósson sálfræð-
ingur:„I leikskránni er gefið í skyn
að vissa hluti sem gerast í verki
Enquist megi rekja beint til lífs-
reynslu hans. Ég fékk það út að
sonur hans hefði orðið geðveikur
og gert ýmislegt af sér. Þetta er
mín þykjasta. Eftir því sem á leið
skynjaði ég þennan mann á vissan
hátt sem heilbrigðan, næstum eins
og ungbarn. Mjög viðkvæman en
hömlulausan einstakling með ein-
staklega tilfinningaþrungin við-
brögð, hann myndar mjög sterk
tengsl, t.d. við afa sinn, sem hann
gerir svo beinlínis að Guði. Tilgáta
mín er sú að þegar honum finnst
troðið á þessum tilfinningatengsl-
um eða þau tekin frá honum rísi
hann upp til ofsafenginna varna.
Fólkið sem hann drap, bjó í húsinu
sem afí hans hafði átt. Honum
fannst þau saurga þetta hús og
drap þau þess vegna, en hann ger-
ir það ekki af ofbeldisþörf, þess
vegna lagði hann líkin í faðmlög
úti í snjónum. Þessi maður er sjúkl-
ingur. Sjúkdómurinn hefur gert
hann að afbrotamanni. Hann drep-
ur og færir rök fyrir þeirri breytni,
það á hann sameiginlegt með
venjulegum sakhæfum mönnum.“
í leikritinu segir presturinn: „Al-
máttugur, má loka dýr inni,“ hvað
þá með menn?
Erlendur: „Mér sýnist að höf-
undur sé ekki sterkur í sálar- eða
félagsfræði. Hann kýs að gera sál-
fræðinginn að fulltrúa vísindanna