Morgunblaðið - 02.06.1993, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 2. JÚNÍ 1993
Hin nýja söguskoðun
eftirHalldór
Kristjánsson
Kona nokkur skrifar Morgun-
blaðinu nokkur aðdáunarorð um
Baldur Hermannsson og sjónvarps-
"’þætti hans, raunar bara um þann
fyrsta. Hún talar um að Baldur
„fletti ofan af glæpamönnum og
sýni hvemig farið var með fátækl-
inga og munaðarlaus böm.“
Það er ekki fyrir einum að lá að
dást að honum Baldri. Konan er
ekki ein um það. Þess vegna er
þetta skrifað.
Ofan af engu er flett
Baldur fletti ekki ofan af einu
né neinu. Hann leiðir ekkert nýtt í
MÚTORVINDINGAR
og aðrar rafvélaviðgerðir
á vel búnu verkstæði.
RAFLAGNAÞJÓNUSTA
í skipum, verksmiðjum
og hjá einstaklingum.
ljós. Hans afrek er að tína saman
sögur af ýmsum ljótum málum.
Flestir sem komnir eru til vits
og ára munu vita það að bragðmikl-
ar sögur hafa þá náttúm að magn-
ast í meðferðinni. Það á við um
munnmælasögur og það á eins við
þær munnmælasögur sem komist
hafa í annála. Þar eru ýmsar sögur
ýktar.
Þarf langt að leita?
Við mig hefur talað maður sem
segir að langamma sín hafi verið
systir Þorkels Pálssonar sem hvarf
frá Þverbrekku í Öxnádal 1828.
Hann segir að langamma sín hafi
talið drykkjuskap eiga mestan hlut
að dauða bróður síns. Voðaverk eru
unnin á okkar dögum þar sem
áfengisneysla leiðir til ýmiskonar
slysa og óhæfuverka. Er sú óhappa-
saga löng og ljót og engin þurrð á
enn sem komið er. En ekki höfum
við efni á að grýta fyrri kynslóðir
þess vegna.
Sonurinn á Melum
Baldur Hermannsson fi'allaði um
son Jóns sýslumanns á Melum. Mér
segir einn af niðjum hans að Kamm-
erráðið hafi átt tvær dætur með
konu sinni en langað til að eiga
son. Sonurinn fæddist á jólum 1824.
Móðir hans var vinnukona á heimil-
inu. Sonurinn ólst upp hjá föður
sínum og bjó eftir hann á Melum.
Hann var aldrei munaðarlaus. Sag-
an um nautið á Melum, það sem
varð afhuga kúnum en eltist við
kvenfólk á víst að vera bölvun
landsins til áréttingar.
Baldur getur ekki feðrað
sr. Jón
Gerðar voru kröfur til
húsbænda
Hér skal ekki eltast lengur við
einstakar sögur. Á það vil ég minna
að Baldur gengur alveg fram hjá
því að stundum voru réttarhöld
vegna þess að talið var að húsbænd-
ur hefðu ekki uppfyllt skyldur sínar
við munaðarleysingja sem þeim
hafði veriðstrúða fyrir. Rétt hefði
verið að athuga þá hliðina enda
þótt uppskera réttvísinnar í þeim
efnum kunni að virðast heldur lítil.
Málsókn vakti þó umtal.
Sómi breskra borga
Baldur sýndi okkur tölur um
íbúafjölda í London sem dæmi um
það að borgir urðu til og uxu úti í
heimi þó að ekkert breyttist hjá
okkur. Svo átti víst að skilja þetta
að myndun borgar væri vegur til
almennrar velsældar og ríkidæmis.
En er það nú víst að allt hafi verið
í sómanum í þessum borgum?
í almanaki Þjóðvinafélagsins
1896 var og er grein um enskan
stjómmálamann sem hét Shaftes-
bury. Greinin er merkt Þ.B. sem
mun vera upphafsstafir Þórhalls
Bjamarsonar sem síðar varð bisk-
up. Þar er Bretinn kynntur með
þessum orðum:
„Shaftesbury hafði óbeit á
Hjaðningavíginu enska um völdin,
og sagði um þinggarpana miklu,
að þeir berðust jafnan um fólkið
en ekki fyrír fólkið. Hann gat aldr-
ei orðið neinn flokksmaður. Mest-
allt deiluefni þingflokkanna var
hégóminn einber í augum hans.
Neyðin og nektin, spillingin og fá-
fræðin hjá milljónunum í djúpi
mannhafsins var eina þingmálið
sem hann vildi gefa sig við.
Bótin var sú að koma á laga-
verndun fyrir aumingjana og fáráð-
lingana, fyrir konur, unglinga og
börn sem í hinni dýrlegustu niður-
lægingu unnu fyrir brauði sínu í
námum og verksmiðjum."
Síðar segir svo:
„Rannsóknamefndin kom með
svo ófagra skýrslu af lífi bama og
kvenna i námum og verksmiðjum,
að torvelt er að trúa því, að slíkt
hafi átt sér stað í kristnu landi á
þessari öld. Börn vom látin vinna
12-16 stundir á dag, þau urðu að
ganga 4 danskar mílur fram og
aftur til vinnunnar. í sumum namu-
göngum var svo lágt til loftsins,
að eigi komust þar aðrir um en
börn, sem stundum skriðu fyrir
vagninum hálfnakin, með aktýgin
spennt um miðju. Fjögra ára gömul
börn voru látin í vinnu og úr því
þau voru 6 ára gömul, þótti það
ekki nema sjálfsagt að þau gæfu
sig í það. Það var „frelsi" foreldr-
anna að selja bömin í þennan þræl-
dóm, þau gjörðu samningana fyrir
bömin, og „iðnaðarnámstími"
þeirra stóð svo fram að tvítugu eða
lengur. Fullur helmingur slíkra
barna dó, en þau sem upp komust
urðu oftast nær aumingjar á sál
og líkama, vinnudýr, sem voru orð-
in útlifuð gamalmenni um þrítugt.
Framt að helmingi verkafólks í
námunum vom kvenmenn, er lifðu
þar í dýrslegu siðleysi saman við
afhrak karlmanna. Kvenmenn sem
Halldór Kristjánsson
„Baldur fletti ekki ofan
af einu né neinu. Hann
leiðir ekkert nýtt í ljós.
Hans afrek er að tína
saman sögur af ýmsum
ljótum málum.“
í bemsku fóm í námuvinnuna,
misstu allt kveneðli sitt og enda
vaxarlagið, urðu þær óhæfar til
barngetnaðar, sem fremur mátti þó
telja happ en óhapp í eymdarlífí
þeirra."
Myndefni fyrir Baldur
Þeir sem þetta lásu í bernsku
VANIR NIENN
vönduð vinna, áratuga
reynsla.
Reynið viðskiptin.
Vatnagorðum 10 • Reykjavík
S 685854 / 685855 • Fax: 689974
Baldur fullyrðir að sr. Jón Orms-
son í Sauðlauksdal hafí verið sonur
Orms sýslumanns Daðasonar. í
æviskrám Bókmenntafélagsins seg-
ir Páll Eggert: „Faðir kallaður Orm-
ur Jónsson frá Keflavík, en almennt
talinn Ormur sýslumaður." Dreng-
urinn fékk gott uppeldi hjá móður-
föður sínum og varð aðstoðarprest-
ur í Selárdal hjá sr. Eggert syni
Orms sýslumanns og síðar tengda-
sonur hans. Má vel vera að sr.
Eggert hafí talið hann bróður sinn.
En Baldur getur ekkert sannað um
faðemið.
HEFUR ÞIG DREYMT UM AÐ
EIGNAST Miele UPPÞVOTTAVÉL?
JÚIVt-TILBOÐ
TILBOÐ
22%
AFSLÁTTUR
6 manna kaffistell frá
Villeroy & Boch
að verðmæti 10.000 kr.
fylgir hverri vél.
TILBOÐSVERÐ: 89.522,- KR. STG
VERÐLISTAVERÐ: 115.263,-
Tilboðið gildir meðan birgðir
SUNDABOKÍi 1.1 • 104
Opnunartími mánudaga til
Lokað á laugardögum.
*Verð mióast við gengi
Um 200 ársstörf í
kaviarframleiðslu
eftir Kjartan
Friðbjarnarson
Nýlega hafa 6 kavíarframleið-
endur hér á landi vakið á sér at-
hygli með því að skrifa utanríkis-
ráðuneytinu bréf og fara fram á
bann við útflutningi á söltuðum
grásleppuhrognum. Bann, sem
gæti stofnað í hættu hagsmunum
landsins með þau tollafríðindi, sem
tekist hefír að semja um við Efna-
hagsbandalagið.
Til áréttingar þessari kröfu, hafa
þeir fært þau rök, að með útflutn-
ingi hrogna séu flutt úr landi 200
ársstörf í þessum iðnaði, útflutn-
ingsverðmæti hrognanna myndi
tvöfaldast, ef þau væru unnin hér
á landi í neytendapakkningar, og
stærsti hluti þeirrar tvöföldunar
séu vinnulaun.
Það er atvinnuleysi á íslandi nú,
og það alvarlegt atvinnuleysi, sem
allir landsmenn hafa áhyggjur af.
Það er því móðgun við þetta at-
vinnulausa fólk, ef þessi fámenni
hópur framleiðenda, sem ekki hefir
tekist að reka fyrirtæki sín með
hagnaði, ætlar nú að nota neyð til
þess að skapa sér aðstoð stjórn-
valda og samúð almennings. Fyrir-
tæki þessi eru, eins og öll önnur
fyrirtæki, rekin í ágóðavon fyrir
þau sjálf, en ekki til atvinnusköpun-
ar fyrir aðra. Vinnsla þessara
hrogna hér skapar engin 200 störf,
3M
Tannfylliefni
ekki 100 störf og ekki einu sinni
50 störf.
Á seinasta ári var heildarsöltun
grásleppuhrogna hér ca. 13.000
tunnur. Þar af var flutt út 5.805
tn eða 45% en til innlendra kavíar-
framleiðenda fór 7.192 tn eða 55%
heildaraflans. Á yfírstandandi ver-
tíð gefa kannanir á aflatölum til
kynna, að afli verði ekki mikið yfír
10.000 tunnur. Ekkert hefir komið
fram, sem bendir á breytta skipt-
ingu aflans milli útflytjenda og inn-
lendra framleiðenda, svo líklegur
útflutningur í ár er 4.500 tn.
Úr 4.500 tn af grásleppuhrogn-
um fást 4.500.000 glös með 100 g
af kavíar. Vinnulaunaþátturinn í
framleiðslu glassins er 3-5 kr.
(DKR 0,30-0,50). Ef reiknað er
með hærri tölunni hér á landi gerir
það 22.500.000 kr. Ef þessari upp-
hæð er deilt á 200 störf og niður
á 12 mánuði, þá fæst út mánaðar-
kaup kr. 9.375 sem er ekki sérlega
eftirsóknarvert starf. Ef upphæð-
inni er deilt niður á 100 störf fæst
mánaðarkaup kr. 18.750 og 50
störf á 37.500 kr. Skömmu áður
en K. Jónsson & Co. varð gjald-
þrota, var afnumin bónusgreiðsla
til starfsfólks þar, og eftir stóð
strípaður taxti 43.000 til 47.000
kr. mánaðarlaun eftir starfsaldri.
Mánaðarlaun sem eru 43.000 kr.
gefa 250 kr. í tímakaup. í niður-
suðuiðnaði í Danmörku eru lág-
markslaun DKR 72 sem er 750
ísl. kr. eða þrefalt hærri en þau
laun, sem greidd eru hér.
Útflytjendur, sem selja söltuð
grásleppuhrogn fyrir trillukarla,
reyna að sjálfsögðu að ná bæði
lækkandi verði og hröðum greiðsl-
um fyrir sína umbjóðendur. Þetta
hefir tekist vonum framar, eins og
eftirfarandi tölur sýna:
1990 DEM 900
1991 DEM 1025
1992 DEM 1125
1993 DEM 1260
Lágmarksverð til útflutnings eru
ákveðin á samráðsfundum aðila í
þessari grein, þ.e. útflytjenda,
framleiðenda kavíars innanlands,
Landssambands smábátaeigenda,
og fulltrúa viðskiptadeildar utan-
ríkisráðuneytisins. Framleiðendur
kavíars hér hafa aldrei samþykkt
neina af þessum hækkunum á sam-
ráðsfundunum og á seinasta fundi
vildu þeir viðhalda DM 1125 sem
lágmarksverði og voru með tillögur
um skattlagningu á grásleppu-
karla, til að létta þeim samkeppnina
við erlenda framleiðendur, sem
greiða þreföld laun á við þessa
kappa.
Þó innlendum framleiðendum
kavíars hafí ekki tekist að halda
niðri verði á söltuðum grásleppu-
hrognum, með beinum hætti, þá
hefír þeim tekist það óbeint, með
stöðugum undirboðum á fullunnum
kavíar á mörkuðum í Evrópu. Oft
hefir verið erfitt að fá þessi undir-
boð staðfest, því ekki hefir söluverð
héðan legið á lausu, en nú liggur
fyrir tilboð frá SH um sölu á ka-
víar til Madrid fyrir FF 6,90 100
g glas, komið þangað með 60 daga
gjaldfresti, og frekari afslætti ef
keypt er mikið magn. Á þessum
markaði eru Danir að selja þessa
vöru á FF 8,40 sem er 22% hærra
verð.
Þegar okkur tekst að semja um
hærra hráefnisverð til erlendra
kaupenda, þá þurfa þeir einnig að
geta selt kavíarinn á hærra verði.
Það gengur hinsvegar erfíðlega,
þegar íslenzkur kavíar er boðinn á
útsöluverði, jafnvel nú, þegar vönt-
un er á hrognum. Flestar íslensku