Morgunblaðið - 02.06.1993, Blaðsíða 36

36
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 2. JÚNÍ 1993
Mercedes Benz MB 100 D, órg. 1990.
Ekinn 69 þús. km. Viróisaukaskattsbíll.
jJlL
ío*o’
BÍLASALAN
—j————— OKeuunni o,
BILABORG sími 686222.
Til sölu
ijF Rauðir og bleikir leður-
klossar
Í(F Verð frá 2.300,- kr.
HF Stærð 23 - 36
ijF 5% stgr. afsl.
ijF Sendum í póstkröfu
SKOVERSLUN
Gísla Ferdinandssonar
LÆKJARGOTU 6A ■ 101 REYKJAVIK
• MENNTASKÓLINN
í KÓPAVOGI
Gríptu tækifærið!
Menntaskólinn í Kópavogi
býður þér hagnýtt nám á
SKRIFSTOFUBRA UT
sem er 2ja ára starfstengd braut innan skólans.
Kennslugreinar m.a.:
Islenska,
bókfærsla,
stjórnun,
símsvörun,
tungumál,
skjalavarsla,
sölutækni,
tölvufræði,
stærðfræði,
tollur,
verslunarréttur.
Námið er metið inn á stúdentsprófsbrautir.
Það er óþarfi að leita langt yfir skammt, því
hér fara saman verð og gæði. Innritun stend-
ur yfir í síma 43861 og einnig eru þeir sem
'áhuga hafa ávallt velkomnir.
Áfangastjóri.
HUGVIT ÞARF VIÐ
HAGLEIKSSMÍÐAR
eftir Stefán F.
Hjartarson
Út er komið sjötta bindi í Safni
til iðnsögu íslendinga. Jón Böðvars-
son er ritstjóri þess. Segja má að
samnefnari þessa bindis sé hönnun
og smíði farartækja til að auðvelda
landanum að fara milli staða. Þess
vegna verður saga samgangna á
íslandi torskilin nema skilningur
fáist á lykilhlutverki iðngreina til
að framleiða og sinna viðhaldi og
annarri þjónustu.
Nú á dögum þegar íslendingar
reyna að pressa niður verðlag með
verslunarferðum til útlanda er sam-
keppnin að breytast. Slíkt aðhald
getur komið neytendum til góða.
Þetta bindi hefur að geyma ljöl-
mörg dæmi um hvað framleiðsla
innanlands var hagstæð þjóðinni.
T.d. var tæplega vit í að flytja inn
söðla og aktygi sem gerð voru fyr-
ir annars konar hesta en þá ís-
lensku. Það vildi brenna við að litið
væri á einn þáttinn í samanburði
innlendrar og erlendrar vöru, hvort
heldur var við söðlasmíði, vagn-
smíði eða bílasmíði, en það var inn-
kaupsverðið. Þá er litið framhjá
nálægð til þjónustunnar, aðlögun
að sérþörfum íslendinga vegna að-
stæðna hér á landi. Gæðin voru
betri en erlenda framleiðslan. Saga
íslensks iðnaðar er saga smáiðnaðar
sem veitt hefur hundruðum manna
vinnu og þúsundum manna þjón-
ustu. Allt gekk þetta ekki átaka-
laust fyrir sig. Gleriðnaður á ís-
landi hefur átt við ramman reip að
draga og framleiðslan varð í sumum
tilvikum eingöngu tilraunastarf-
semi. Sumir náðu að festa rætur
farsællega og afla kaupenda. Storr-
ættin (Ludvig Storr) hefur frá alda-
öðli unnið við gleriðnað. í „Hugviti“
er ætíð fjallað um verknám og fé-
lagsstarf hinna ýmsu iðnaðar-
manna.
Án nokkurs vafa eru ítarlegar
lýsingar á vinnubrögðum og verk-
lagi við hinar ýmsu iðngreinar mik-
ill fengur. Það getur reynt á þolrif
þeirra sem í engu eru kunnir t.d.
hnakkasmíði að fá nær tæmandi
„Fyrir menningu okkar
er nauðsynlegt að varð-
veita þekkingu á verk-
lagi fyrri tíma.“
lýsingu á hverju stigi framleiðslunn-
ar. Það breytir þó engu um að fyr-
ir menningu okkar er nauðsynlegt
að varðveita þekkingu á verklagi
fyrri tíma. Fyrir héstamenn er
spennandi að lesa sér til um sögu
söðulsins. Hestvagnar, hestakerrur
og aktygi heyra sögunni til. Söðla-
smíði virtist á sjötta áratugnum
vera liðin undir lok en þá breyttist
hestamennskan í það að verða tóm-
stundagaman þéttbýlisbúans og
aftur skapaðist markaður fyrir inn-
lenda hnakkasmíði.
Ögmundur Helgason ritar kafl-
ann um söðlasmíði. Þess má geta
að afi hans var kunnur söðiasmiður
á Sauðárkróki. Þegar leita átti að
heimildum um smíði hnakkvirkis
(eiginlega grindin í hnakk), hnakks
og höfuðleðurs kom fátt í leitirnar.
Kom það sér þá vel að bróðir höf-
undar hafði numið af afa sínum þá
iðn og gat því sjálfur lýst hand-
brögðum afa síns. Má segja að
söðlasmiðir hafi verið margt í senn:
trésmiðir og bólstrarar. Grundvöllur
fyrir mikilli sérhæfingu var lítil.
Stig sjálfsþurftarbúskapar var ekki
yfirgefíð í einni svipan. Sjálfsbjarg-
arviðleitni skóp margan þúsund-
, þjalasmiðinn og sú þjálfun kom að
notum þegar þörf á sérhæfðum
úrlausnum vegna viðskipta fór vax-
andi. Það er sammerkt öllum bind-
unum í Iðnsögu Islendinga að veiga-
mikill burðarás frásagna er viðtöl.
„Hugvitsbókin" er þar engin undan-
tekning. Munnleg geymd er nýtt á
vandaðan hátt. Heimildir eru fengn-
ar hjá þjóðháttadeild Þjóðminja-
safnsins og síðan hafa höfundar
sjálfir tekið aragrúa viðtala. Þetta
bindi er að hluta til unnið í samráði
við söguritnefndir nokkurra stéttar-
félaga. Þannig fléttast inn í sögu
bifreiðasmíða saga stéttarfélags
bifreiðasmiða. Eftir lestur bókar-
innar er maður margs fróðari um
hve umfangsmikil iðn smíði yfir-
bygginga var á fólksbifreiðir, vöru-
bifreiðir og rútubifreiðir. Þær voru
vandaðar og ódýrari en erlendar
yfirbyggingar. Nægilegt var að
flytja inn sjálfa undirvagnana með
vél, afganginn sáu íslenskir bíla-
smiðir um. í fyrstu var hér um að
ræða trésmíði frekar en járnsmíði
en brátt urðu bílasmiðir að kunna
að setja saman rafkerfi bíla. Árið
1942 varð bifreiðasmíði löggild iðn-
grein og var ísland nær eina landið
sem það hefur gert. Á síðasta ári
var B.íliðnafélagið stofnað eftir
samruna bifvélavirkja, bifreiða-
smiða og bílamálara. Þörfin á sam-
stöðu, þjónustu við félagsmenn og
fræðslumál hefur aukist.
Viðtöl eru til margs nýt en það
verður líka að varast að láta stjórn-
ast af svörum viðmælenda. Saga
fyrirtækis Egils Vilhjálmssonar
kemur mikið við sögu bifreiða-
smíða. Strætisvagnar Reykjavíkur
hf. pöntuðu af honum yfirbygging-
ar. Sagt er frá innflutningi og sam-
setningu bifreiða á vegum Egils
Vilhjálmssonar. Ef til'vill er frá-
sögnin af því hvernig Egill Vil-
hjálmsson kom undir sig fótunum
full ógagnrýnin. Hann nálgast að
vera gerður að dýrlingi en hann
hafði sínar góðu hliðar.
Haukur Már gerir vagnaöldinni
skemmtileg skil í kafla um vagna-
smíði. Þessi kafli sýnir hve ótrúlega
seint hjólið kom til íslands. Elsta
heimild um hestakerru er pöntun
til rentukammersins í Kaupmanna-
höfn frá árinu 1828. Hestar báru
klyfjar og mannskepnan bar á baki
sínu þungar byrðar. Það er ekki að
ástæðulausu að margar verslun-
arbækur færðu inn daglaunavinn-
una undir liðnum erfiðisvinna. Ekk-
ert vegakerfi var á íslandi á fyrri
hluta 19. aldar, bara troðningar.
Með vegalögum 1894 var ákveðið
að skipta vegakerfinu í fimm
flokka, flutningabrautir, þjóðvegi,
fjallvegi, sýsluvegi og hreppavegi.
Með lögunum var gert ráð fyrir að
hægt væri fyrir hlaðna vagna að
aka á sumrin á flutningabrautun-
um. ísland var á hraðri leið inn í
vagnaöldina. Torfi Bjarnason í Ól-
afsdal hóf. smíði á hestakerrum og
hestvögnum nokkru fyrir aldamót
og seldust ágætlega en mest voru
þeir notaðar heima við, enda akveg-
ir fáir. Fjöldaframleiðsla á vögnum
hófst hjá Kristni Jónssyni í Reykja-
vík. Þessi stutti kafli um vagna-
smíði mætti verða að skyldulesn-
ingu í skólum landsins.
I mínum augum hefur sögu
vinnustaða og þróun vinnunnar ver-
ið of lítill gaumur gefinn. Huga
verður að samskiptum stjórnenda
fyrirtækja og starfsfólks þeirra,
enda einn þáttur i samspili félags-
kerfis og hagkerfis. Iðnsaga íslend-
inga bætir þar nokkuð úr. Saga
merkra vinnustaða, sumra áður lítt
þekktra, er dregin fram í dagsljós-
ið, hvort heldur er utan Reykjavíkur
eða innan. Sem dæmi má taka
Tryggva Pétursson & Co., Bíla-
smiðjuna hf., Guðmund Tyrfings-
son, Árna Pálsson o.fl. Fjölmargar
myndir með ágætis skýringum
fylgja textanum jöfnum höndum:
Frágangur er til fyrirmyndar og
ekki rakst ég á prentvillur. Fyrir
alla þá sem vilja vita eitthvað um
hvernig farartækjum á íslandi hef-
ur verið viðhaldið er þetta bindi
búbót. Það yrði þjóðinni til góðs að
farkostum yrði betur og lengur við-
haldið en raun ber vitni. Með því
móti gæti sparast erlendur gjald-
eyrir í milljörðum.
Höfundur er sagnfræðingur.
Bolur
2.220

'.l'i
WmBk

SVANNI
Bolir af ýmsum stæróum og geróum.
Pöntunarsími 91-67 37 18
Oplt vlrka daga tró kl. 10-18. Lokai laugardaga.
EFtSLLUNffAf
dOHSlSOd
Stangarhy/ 5
Pósthólf 10210 ■ 130 Reykjavfk
Sími 91-67 37 18 ■ Te/efax 67 37 32