Morgunblaðið - 17.08.1993, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUÐAGUR 17. ÁGÚST 1993
Höggmyndir
í Hveragerði
Halldór As-
geirsson:
Hrauntotem.
1992.
Anna Eyjólfs-
dóttir: An tit-
ils. 1992.
Myndlist
Eiríkur Þorláksson
Fyrir um aldarfjórðungi áttu úti-
sýningar listamanna á Skólavörðu-
holti mikinn þátt í að vekja lands-
menn til vitundar um nýja tíma í
myndlistinni, einkum á sviði högg-
myndalistar, en þá komu í fyrsta
sinni fyrir sjónar almennings marg-
ar af þeim nýju stefnum, sem þeg-
ar höfðu valdið straumhvörfum í
höggmyndalist á erlendum vett-
vangi.
Varla hefur nokkurn órað fyrir
því þá hvaða upphaf var þarna
markað fyrir íslenska myndlist.
Nokkrum árum síðar spratt Mynd-
höggvarafélagið í Reykjavík upp
úr þessum jarðvegi, og náði fljót-
lega samningum við Reykjavíkur-
borg um afnot félagsmanna af
húsnæði á Korpúlfsstöðum; lista-
menn fóru þá þegar, fyrir tveimur
áratugum síðan, að tala um þann
stað sem menningarmiðstöð fram-
tíðarinnar, og allir þekkja stöðu
þeirra mála í dag. Þó Myndhöggv-
arafélagið hafi misst aðstöðuna á
Korpúlfsstöðum er fagnaðarefni að
ReykjaYÍkurborg hefur nýlega af-
hent félaginu annað húsnæði (fyrr-
um vélsmiðju) við Nýlendugötu, og
er óskandi að félagsmenn eigi eftir
að njóta þeirrar aðstöðu um ókom-
in ár.
Um árabil stóð Myndhöggvar-
afélagið reglulega fyrir stórum
samsýningum félagsmanna, síð-
ustu árin á Korpúlfsstöðum, en nú
er nokkuð um liðið frá því síðast
var haldin slík sýning. Það er því
fagnaðarefni að nú hefur þráðurinn
verið tekinn upp að nýju, að þessu
sinn í samvinnu við Hveragerðisbæ,
en sýningin er haldin á lóðinni við
Hótel Örk við Suðurlandsveg.
Fyrr á árum var Hveragerði
þekkt sem bær skálda og lista-
manna, og í sýningarskrá kemur
fram að bæjaryfirvöld hafa fullan
hug á að endurreisa það orðspor.
Þessi sýning kann að vera ágætt
fyrsta skref í þá átt, og Hvergerð-
ingar hafa gert vel við listina að
þessu sinni; sýningunni fylgir
greinargóð sýningarskrá, þar sem
auk inngangs er að finna nokkrar
upplýsingar um hvern þeirra tutt-
ugu og tveggja listamanna sem
taka þátt í sýningunni, og myndir
af verkum þeirra. Sýningunni er
ágætlega fyrir komið á sýningar-
svæðinu, og líflegt kort getur gert
skoðunarferðina að skemmtilegum
ratleik fyrir yngri fjölskyldumeð-
limi.
Svo fjölbreytt verk sem getur
að líta hér njóta sín skiljanlega
misjafnlega í þessu umhverfi. Sum
standa reisulega og draga strax
að sér athygli, á meðan önnur eru
smágerðari og þannig felld inn í
umhverfið, að jafnvel þarf að leita
þeirra sérstaklega. Af fyrri flokkn-
um má nefna annað verk Ólafs
Lárussonar, bæði verk Hansínu
Jensdóttur, verk Hallsteins Sig-
urðssonar og Ingu S. Ragnarsdótt-
ur, sem öll njóta sín vel á svæðinu;
af hinum síðari má nefna verk
Kristins E. Hrafnssonar, sem eru
felld niður í gangstétt framan við
hótelið, verk Sólveigar Aðalsteins-
dóttur, Grétars Reynissonar og
Halldórs Áskelssonar, sem reyndar
er niðurgrafið! Þessi mismunandi
staða verkanna gerir sýninguna í
heild forvitnilegri en ella, og eykur
þannig á ánægjuna.
Við anddyri Hótels Arkar fylgj-
ast fígúrur Þorbjargar Pálsdóttur
með gestum. Einnig má fínna
nokkur verk inni í veitingasal hót-
elsins, þar sem þau skreyta flest
veggi, og njóta verk Jónínu Guðna-
dóttur sín einna best þar.
Ýmsir hinna þekktari meðal ís-
lenskra myndhöggvara eiga hér
verk, og má þar nefna Brynhildi
Þorgeirsdóttur, Hallstein Sigurðs-
son, Helga Gíslason, Kristinn E.
Hrafnsson og Þorbjörgu Pálsdótt-
I
ur. Hins vegar vekur athygli að
hér er einnig að finna verk eftir
ungt fólk, sem ekki hefur verið
mjög áberandi á sýningarvettvangi
hér á landi, en á væntanlega eftir
Fúgnlistin
Buxtehude o g Bach
Tónlist
Jón Ásgeirsson
Það sem er sameiginlegt bar-
okk og snemmklassík, er að
formskipan gegndi sama hlut-
verki og t.d. hefðbundin leik-
flétta í gamanleikriti og má því
segja, að frá 1600 til 1800 hafí
formið verið leikhús tónlistarinn-
ar. Til þess að fylgjast með fram-
vindu tónverks var nauðsynlegt
að vita um mismunandi form-
gerðir og hlusta á útfærslu
þeirra. Að hlusta á formið jafn-
gildir því að fylgjast með fram-
vindu leikverks. Þessi hlustunarl-
ist vék mjög fljótt fyrir sögu-
legri og tilfmningalegri túlkun
rómantísku tónlistarinnar, þar
sem sérkennileikinn og stemmn-
ingin varð markmið er beindi
hlustunarleitinni í aðrar áttir.
Kóralforspilið, chaconnan, pas-
sakaglian, prelúdían, fúgan og
hin kontrapúnktíska raddfærsla
hvarf með uppkomu sónötu-
formsins, sem síðar var einnig
hafnað af rómantísku tónskáld-
unum. Eftir það var hlustað á
blæbrigði, hljómskipan, fallegar
laglínur í efstu rödd og fjörugan
hrynleik og átti flókin radd-
færsla, þar sem hljómskipan og
hrynur var ofín saman við stef-
brot, sem birtust í ýmsum jafn-
mikilvægum röddum, því ekki
upp á pallborðið. Barokkmenn
þurftu ekki mörg hljóðfæri, eitt
fyrir hveija rödd, en í rómantík-
inni gegndi hljómstyrkurinn mik-
ilvægu hlutverki og hljómsveit-
irnar urðu því sífellt stærri og
smíðuð voru hljómmeiri hljóð-
færi.
Á seinni tónleikum sumartón-
leikanna í Skálholti voru flutt tvö
barokkverk, það fyrra eftir
Buxtehude, kantatan Mit Fried
und Freud en þar leikur höfund-
urinn sér með magnaða fjölrödd-
un, þar sem mötröddum fyrir
hljóðfæri er stefnt gegn sálmi,
sem sunginn var til skiptis með
mikilli prýði af Sverri Guðjóns-
syni og Ragnari Davíðssyni.
Þetta form þekkist sem kóralfor-
spil, upphaflega ætlað fyrir orgel
og sagði Lúther um þetta form,
að það væri „dásamlegt að geta
sungið einfalt sálmalag, á meðan
aðrar raddir lífguðu sönginn með
fögnuði, leik og hlaupum og
kunnáttusamlega gerðu skrauti,
eins og verið væri að leika fyrir
himneskum dansi, þar sem allir
koma saman og faðmast í ást
og alúð“. Trúlega er vart til betri
lýsing á kóralforspils-forminu.
Ivokaviðfangsefni sumartón-
leikanna í ár voru þættir úr
Fúgulistinni (Die Kunst der
Fuge), eftir Johann Sebastian
Bach. Höfundurinn tiltók ekki
hljóðfæraskipan en raddskipanin
er frá tveimur upp í fjórar radd-
ir og þar er að finna ótrúlega
leikni í tónsmíði. Kaflarnir eru
nítján og má vera að tónskáldið
hafí hugsað sér tuttugu (eða
tuttugu og fjóra) kafla og eins
Gustav Nottebohm (Die Musikw-
elt 1880) telur, að Bach hafí
ætlað að Ijúka verkinu með ijög-
urra stefja fúgu, þar sem fjórða
stefið væri B-A-C-H en nítjánda
fúgan, sem Bach Iauk ekki við,
endar einmitt á því að þetta nafn-
stef er kynnt í takti 235.
Sú aðferð að nota blokkflautur
í sumum fúguköflunum gaf tón-
verkinu fallega birtu eins og t.d.
í spegilfúgunni (Contrapunctus
XVII) og lífgaði upp á drunga-
_________Tónlist____________
Ragnar Björnsson
Lain Quinn er kynntur sem mjög
efnilegur ungur organleikari frá
Wales og það er hann vonandi og
vafalaust. A.m.k. fór hann ve! af
stað í Dórisku tokkötunni og fúg-
unni eftir Bach. Tempóvalið á tokk-
ötunni var mjög gott og það sem
var nokkuð óvenjulegt, meðal
ungra organista í dag, að Quinn
nær góðu „legato“-spili, sem lengi
hefur verið talið aðalsmerki góðra
organleikara. Raddaval hans í tok-
legan hljóm strengjanna, sem
var sérlega dökkur vegna þess
að lágraddahljóðfæri voru oft í
meirihluta. Flutningurinn var að
öðru leyti mjög vel útfærður en
á köflum helst til daufur, en þó
var auðheyrt að stjórnandinn,
Laurence Dreyfus, er vel heima
í barokktónlist. Það má deila um
hvort rétt sé að endurvekja ýms-
ar leikaðferðir, eins og t.d. non
vibrato og gamlar aðferðir í bo-
gatækni, að ekki sé talað um
endursmíði gamalla hljóðfæra-
gerða, sem með ýmsum hætti
bjóða upp á ónákvæmni í tón-
stöðu og lakari tóngæði en hljóð-
færi nútímans. Slíkt getur í besta
falli talist vera fróðlegt en hefur
í sjálfu sér ekki listrænt gildi,
því það er tónmál verkanna sem
skiptir máli. Tónskáld barokk-
tímans létu sig litlu skipta á
hvaða hljóðfæri verkin voru leik-
in, því hlusta átti á raddferlið,
sem var meginskáldskapur verk-
anna, en ekki tónblæ hljóðfær-
anna. Nú er Sumartónleikunum
í Skálholti að ljúka að þessu sinni
og það er táknrænt að niðurlag
þeirra er ófullgerða fúgan í
Fúgulistinni eftir Bach. Það er í
raun á móti lögmálinu að full-
gera um sína eigin grafskrift og
það hefur Bach vitað og því er
hið ófullgerða niðurlag trúlega
fullkomnasti endir á tónverki
sem hugsast getur, því hver veit
hvað er framundan, þar sem við
taka skil lífs og dauða.
kötunpi var einnig gott, ekki of
hlaðið röddum og útkoman - skýrt
og heiðarlegt spil. Því kom á óvart
að fúguna hlóð hann strax röddum
og bætti síðan við röddum eftir því
sem á leið fúguna og endaði með
orgelið nær því í botni. Þessari leið
í að skila Bach-fúgu er nú yfirleitt
hafnað í kennsluaðferðum enda
varð fúgan að bákni, frekar heið-
ríku svifi, en bravó fyrir „legato“-
spili Quinns.
„Meditation" eftir Áskel Másson
var að ég best veit frumflutt á tón-
leikunum. Hvort hér var um hug-
leiðingu eða hugleiðslu að ræða er
ekki fyllilega ljóst en skiptir
_________Tónlist____________
Jón Ásgeirsson
Sumartónleikunum í Skálholti
fer senn að ljúka og á fyrri tónleik-
um síðustu helgar voru fluttar
mótettur eftir Buxtehude og J.S.
Bach og einleikssónata nr. 1 í
g-moll eftir þann síðarnefnda.
Fyrsta verk tónleikanna var ein-
leikssónata nr. 1 eftir J.S. Bach.
Þetta glæsilega verk var ekki að
öllu leyti vel leikið af Catherine
Mackintosh, einkum er varðar tón-
stöðu, þótt auðheyrt væri að hún
kann sitthvað fyrir sér í fíðluleik.
Annað verkið var Klaglied eftir
Buxtehude en þetta sorgarljóð er
seinni hluti verks, sem ber titilinn
Fried- und Freudenreiche Hinfahrt
og var flutt við jarðarför Jóhanns,
föður tónskáldsins, 29. janúar
1674. Fýrri hlutinn, Mit Fried und
Freud, sem er kóralforspil að formi
og óvenjulega kontrapúnktískt
miðað við önnur verk eftir Di-
etrich, var saminn 1671 og þá
einnig til flutnings við jarðarför
og leikinn þá á orgel.
Klaglied var sungið af Rann-
veigu Sif Sigurðardóttur og var
þetta fallega og tilfinninga-
þrungna verk þokkalega sungið,
þó að Rannveigu skorti oft styrk
og skýrleika í framburði, til að
koma öllu til skila. Undirleikurinn
var einum of dapurlegur og þrátt
kannski ekki öllu máli þegar tónlist
er annars vegar. Verkið hófst á
leik með tvíundir og undir birtist
mótíf sem kom við sögu út allt
verkið með þrönga hljómauppbygg-
ingu á bak við sig og verkið end-
aði síðan á tvíundunum sem það
hófst á. Nokkuð fannst mér „kom-
posisjónin" gefast upp í lokin, en
hljómaði þó sem fallegt verk og
vel flutt af Quinn. Fr. Liszt hefur
skrifað þrjú orgelverk sem teljast
vera stórvirki. Þau önnur smáverk
sem hann skrifaði fyrir orgel, geta
varla talist konsert-verkefni, enda
ekki hugsuð sem slík og svo er um
Trauerode og Tu es Petrus sem
Quinn spilaði þó vel.
Hlé eru vafasöm á tónleikum
sem þessum, enda varð sú reyndin
að margir létu sig hverfa í hléinu
- líklega ferðamenn. Heppileg er
sú venja að hafa orgeltónleika ekki
mikið lengri en 60 mín. og án hlés.
fyrir að leitast sé við að ná fram
upprunalegum tónblæ, getur slíkt
orkað tvímælis og eins í þessu
verki, þar sem „drón“ tónblærinn
varð beinlínis leiðinlegur.
Lokaviðfangsefnið var kantatan
Gottes Zeit ist die allerbeste Zeit
eftir J.S. Bach og mun þessi kant-
ata vera ein af fyrstu kantötum
meistarans og hefur líklega verið
flutt við jarðarför Tóbíasar Lámm-
erhirt, sem var frændi Bachs, en
Tóbías þessi arfleiddi Bach að 50
gyllinum, sem voru meiri fjármun-
ir en námu hálfum árslaunum
hans.
Verkið er fallegt og sérstaklega
þó „kóralforspilið“, þar sem slegið
er saman einsöng með textanum
„í dag skaltu vera með mér í Para-
dís“ á móti sálminum „Nú héðan
á burt í friði’ ég fer“ og fjörlegur
amen-þátturinn. Einsöngvarar
voru Margrét Bóasdóttir, Sverrir
Guðjónsson, Guðlaugur Viktors-
son og Ragnar Davíðsson ásamt
úrvals kammerkór og var söngur-
inn í heild mjög fallega hljómandi.
Samleikur söngvara og
kammersveitar var mjög góður en
uppistaða kammersveitarinnar
voru Catherine Mackintosh, er lék
á barokkfiðlu, Jonathan Mansons
á barokkselló og Laurence Dreyf-
us, sem auk þess að leika á viola
da gamba, stjórnaði tónleikunum.
Priere eftir César Franck flutti
Quinn af góðum skilningi á formi,
en dálítið sviplausri raddskipan,
hefði mátt nota tunguraddirnar
meira. Sonata eftir Wilfred Josefs,
f. 1927, er samin fyrir og tileinkuð
Quinn. Sónatan er í þrem þáttum,
fyrsti þátturinn er saminn um fjög-
urra tóna stef, annar þátturinn
hægur, dægurlagakenndur og
sýndi Quinn þar að hann hefur oft
góða tilfínningu fyrir raddblöndun.
Síðasti þátturinn hraður, þar sem
þó nokkuð reyndi á tækni, þar sem
áberandi varð vart jass-áhrifa. Vel
leikið af hendi Quinns, en Sónatan
afar lítið áhugaverð. Síðast á efnis-
skránni var a-moll Kórall Césars
Francks. Hér vantaði reynslu og
þroska og einnig oft réttar nótur
og hljóma. En Lain Quinn hefur
tímann fyrir sér og á vafalaust
eftir að sýna aðra hlið á sjálfum
sér og þessum Kóral Francks.
Lain Quinn í
Hallgrímskirkju