Morgunblaðið - 16.10.1993, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 16. OKTÓBER 1993
V er ður atvii
leysi við vara
jltagnnWbKfetfr
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Árvakur h.f., Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Björn Vignir Sigurpálsson.
Kringlan 1, 103 Reykjavík. Símar: Skiptiborð 691100. Auglýsingar:
691111. Áskriftir 691122. Áskriftargjald 1400 kr. með vsk. á mánuði
innanlands. I lausasölu 125 kr. með vsk. eintakið.
Staðfest en staðlaust
Viðbrögð ríkja Evrópubanda-
lagsins við þeim úrskurði
þýska stjórnlagadómstólsins, að
Maastricht-samkomulagið bryti
ekki í bága við þýsku stjórnar-
skrána, voru mjög hófstillt þó að
þar með væri nær tveggja ára stað-
festingarferli loks lokið. Flestar
ríkisstjórnir Evrópu önduðu léttar,
gáfu út liefðbundnar yfirlýsingar
um hversu mikilvægt skref hefði
verið stigið en fagnaðarlætin sem
búast hefði mátt við létu á sér
standa.
Samt átti Maastricht að vera
upphafið að pólitískum og peninga-
legum samruna aðildarríkjanna og
því að Evrópubandalagið breyttist
í „Evrópusambandið", eins konar
millistig milli núverandi ríkjasam-
vinnu og sambandsríkis aðildar-
ríkjanna tólf. Það samband verður
hins vegar líklega aldrei að veru-
leika. Þrátt fýrir að samkomulagið
hafi nú loks verið staðfest hefur
markmiðið um pólitískan samruna
líklega aldrei virst fjarlægara frá
stofnun EB en einmitt nú.
Niðurstaða stjórnlagadómstóls-
ins í Karlsruhe kom í sjálfu sér
ekki mjög á óvart. Flestir höfðu
búist við, að hann myndi fallast á
að Þjóðveijar staðfestu Maastric-
ht-samkomulagið. Það sem stjórn-
málamenn óttuðust helst var að
dómstóllinn myndi setja það ströng
skilyrði fyrir þátttöku Þjóðverja í
Maastricht að samkomulagið yrði
í raun marklaust.
Skilyrði stjómlagadómstólsins
eru ekki það afdráttarlaus en gætu
samt sem áður orðið til þess að
markmið Maastricht-samkomu-
lagsins verði orðin tóm. Þannig
ákvað dómstóllinn að Þjóðveijar
muni ekki sjálfkrafa taka þátt í
lokastigi hins peningalega sam-
runa, þegar gjaldmiðlar einstakra
ríkja verða teknir úr umferð og
einn sameiginlegur gjaldmiðill tek-
inn upp í staðinn, heldur verður
Sambandsþingið að taka um það
ákvörðun þegar þar að kemur. Þá
áskildi stjómlagadómstóllinn sér
þann rétt að taka upp málið að
nýju á síðari stigum ef hinn evr-
ópski samruni virtist ætla að taka
á sig aðra mynd heldur en Ma-
astricht kvæði á um. Strangt til-
tekið gæti þetta þýtt að Þjóðveijar
áskilji sér rétt til að draga sig út
úr hveiju því samstarfi, innan
ramma Maastricht, sem þeir telja
sig ekki geta tekið þátt í í framtíð-
inni!
Einn og sér hefði þessi úrskurð-
ur stjórnlagadómstólsins kannski
ekki breytt miklu. Þegar hann er
hins vegar settur í samhengi við
þann pólitíska mótbyr sem Ma-
astricht hefur mætt í Evrópu á
undanfömum tveimur árum gæti
hann ráðið úrslitum. í stað þess
að sameina þjóðir Evrópu í eina
„evrópska“ heild hefur samkomu-
lagið frekar orðið til þess að ýta
undir andstöðu við miðstýringu frá
Bmssel og þá þjóðernishyggju sem
það átti að útrýma. Sú rígbinding
gengisskráningar evrópskra gjald-
miðla innan EMS, sem tekin var
upp til að ná fram markmiðinu um
peningalegan samruna, varð til
þess að splundra evrópska gengis-
samstarfínu í stað þess að styrkja
það.
Enginn átti von á þessari megnu
andstöðu almennings, sem hófst
með því að Danir höfnuðu sam-
komulaginu í þjóðaratkvæða-
greiðslu í júní í fyrra. Eftir hótan-
ir um útilokun og samkomulag um
undanþágur frá Maastricht sam-
þykktu Danir þó samkomulagið í
annarri atkvæðagreiðslu í sumar.
I Frakkland reyndist einnig vera
mikil andstaða við samkomulagið
og var það samþykkt með mjög
tæpum meirihluta í þjóðarat-
kvæðagreiðslu í fyrrahaust.
Breska þingið var i uppnámi í
marga mánuði vegna andstöðu við
Maastricht og skoðanakannanir
benda til að stór hluti þýsku þjóðar-
innar sé því einnig andsnúinn.
Maastricht-samkomulagið nýtur
einungis víðtæks stuðnings í þeim
ríkjum, sem búast mega við veru-
legum fjárframlögum úr sjóðum
bandalagsins á næstu árum auk
Beneluxríkjanna!
Á næsta leiðtogafundi Evrópu-
bandalagsins, sem haldinn verður
í Brussel í lok mánaðarins, má
búast við að gefnar verði út yfirlýs-
ingar eins og ekkert hafi í skorist.
Þá er talið víst að fulltrúar ríkj-
anna sex, sem stofnuðu Evrópu-
bandalagið árið 1957, Þýskalands,
Frakklands, Ítalíu, Belgíu, Hol-
lands og Lúxemborgar, auk full-
trúa Spánar, vilji álykta um að
áfram sé stefnt að peningalegum
samruna árið 1999.
Með því væru leiðtogar Evrópu-
bandalagsins að flýja veruleikann
enn einu sinni og taka skref í átt
frá nánari samvinnu aðildarríkj-
anna í stað þess að nálgast hana.
Maastricht var aldrei annað en
draumsýn byggð á veruleika sem
ekki er til staðar lengur. Ef hug-
myndin um „sameinaða Evrópu“ í
þeim skilningi að öllu eigi að steypa
saman hefur einhvern tímann átt
við þá á hún það ekki nú. Styrkur
Evrópu er fólgin í fjölbreytni henn-
ar en ekki einhæfni. Ríki Evrópu
eiga margt sameiginlegt en alls
ekki allt. Þó náin samvinna sé
nauðsynleg á mörgum sviðum má
hún aldrei verða til þess að draga
um of úr áhrifum grunneining-
anna, ríkjanna sjálfra. Evrópuþing
getur aldrei leyst þjóðþingin af
hólmi rétt eins og framkvæmda-
stjórn í Brussel getur aldrei komið
í stað ríkisstjóma einstakra ríkja.
Þessu virðast flestir hafa gert
sér grein fyrir. Þótt áfram verði
rætt um efnahagslegan og pólitísk-
an samruna trúa fæstir því að þau
markmið eigi eftir að verða að
veruleika. Maastricht-samkomu-
lagið er ekki dautt í þeim skilningi
að það heyri nú sögunni til. Það
mun eflaust áfram verða ofarlega
í umræðunni næstu misserin. Hins
vegar eru markmið þess að mestu
leyti staðlausir stafir. Lærdómur-
inn af atburðum undanfarinna
tveggja ára er að hinn pólitíski
vilji er ekki til staðar. Og án póli-
tísks vilja skipta sáttmálar litlu.
eftir Ólaf Ólafsson
Á alþjóðlegum fundi heilbrigðis-
starfsfólks, líffræðinga, félagsfræð-
inga, hagfræðinga, stjórnmála-
manna o.fl. um heilsufar á norður-
slóðum (On Circumpolar Health) sem
nýlega var haldinn í Reykjavík, var
meðal annars rætt um atvinnuleysi
og afleiðingar þess. Meðal margra
þjóðarbrota á Norðurslóðum er
meirihluti fólksins atvinnulaus.
Efnahags- og menningarstraumar
hvíta mannsins hafa ekki reynst
„golfstraumar" framfara og menn-
ingar á þeim slóðum. Mörg þjóðfé-
lögin eru í efnahagslegri og félags-
legri rúst og veiðilendur orðnar að
bannsvæðum. Rætt var um ástandið
á Norðurlöndum og í OECD-löndum
en þar eru samkvæmt opinberum
tölum nær 40 milljónir manna at-
vinnulausar. Spáð var í vaxandi at-
vinnuleysi og ekki er útlit fyrir úr-
bætur í náinni framtíð.
Atvinnuleysi meira en tölur
herma - raunverulegur fjöldi
atvinnulausra
Fulltrúi Alþjóðaheilbrigðismála-
stofnunarinnar taldi að yfirleitt væru
opinberar tölur um atvinnuleysi
rangar. Við athugun í mörgum borg-
um Evrópu kemur í ljós að í viðbót
við skráða atvinnulausa bætast við
hópar sem gefist hafa upp á að leita
eftir bótum, enda hafa margir þeirra
aldrei haft atvinnu, aðrir stunda „at-
vinnubætandi“ vinnu og síðan bætist
við „dulið“ atvinnuleysi. Að viðbætt-
um þessum hópum taldi hann að
yfir 50 milljónir manna væru raun-
verulega atvinnulausar í OECD-ríkj-
um. Samkvæmt upplýsingum frá
OECD-skrifstofunni í París greiða
Vestur-Evrópulöndin nú um 8.000
milljarða króna í atvinnuleysisbætur
á ári en aðeins helmingur af upphæð-
inni fer til þess að útvega fólki vinnu.
Á íslandi hefur atvinnuleysið fjór-
faldast og langtímaatvinnuleysið
þre- til fjórfaldast á siðastliðnum
tveimur árum.1 Samkvæmt opinber-
um tölum var skráð atvinnuleysi í
maí/júní 1993 5%, en trúlega var
hið raunverulega atvinnuleysi 7-8%.
Atvinnuleysi meðal ungs fólks var
þó meira, eða um 10%. Meirihluti
þess fólks sem hefur verið atvinnu-
laust í 3-5 ár verður óvirkir þjóðfé-
lagsþegnar.2
Helstu ástæður
Ástæður atvinnuleysis geta verið
margar en nokkrar má nefna:
Hjálparstofnun kirkjunnar aug-
lýsti í vor eftir fjármálastjóra til
starfa þar og var Auðunn Bjarni
ráðinn úr hópi nærri 30 umsækj-
enda. Mál hafa hins vegar þróast
þannig að Auðunn Bjarni verður
1) í mörgum atvinnugreinum hef-
ur reynst unnt að auka framleiðsl-
una, þó að starfsfólki hafi fækkað
verulega. Má þar nefna landbúnað,
banka- og tryggingageira, opinber
störf, prentiðnað o.fl. o.fl., en þar
hafa mörg störf verið lögð niður
meðal annars vegna tæknibreytinga,
tölvuvæðingar og sjálfvirkni. Með
hratt vaxandi tæknivæðingu getur
störfum í frystihúsum á íslandi
fækkað verulega. Fleiri dæmi mætti
nefna.
2) Árlega fækkar störfum í vest-
rænum iðnríkjum vegna harðnandi
samkeppni frá tæknivæddum lág-
launaþjóðum í Asíu og nú bætist við
ódýr innflutningur frá Austur-Evr-
ópu. Stórfyrirtæki iðnaðarþjóðanna
hafa beint og óbeint stuðlað að þess-
ari þróun og skapað vinnu fyrir lág-
launastéttir í þróunarlöndunum.
Þetta kemur sér vel fyrir íbúa þess-
ara landa og að vissu leyti fyrir neyt-
endur iðnaðarþjóðfélaganna - en
framleiðslan dregst saman í iðnríkj-
um og þess vegna er þetta slæm
þróun ef til skemmri tíma er litið.
Vestrænar þjóðir, þ. á m. íslending-
ar, þurfa tíma til að aðlaga fram-
leiðsluhætti sína að þessum breyt-
ingum. Með meiri fyrirhyggju á
þessu sviði væri atvinnuleysi trúlega
minna. En menn gæta ekki að því
að í kjölfar fjármagnsflutninga
fylgja framleiðslutækifærin og fólkið
situr tómhent eftir.
Ef samverkandi orsök atvinnu-
leysis er að launþegar hafi verðlagt
vinnu sína of hátt og að stirðleikinn
í ráðningarfyrirkomulagi á vinnu-
markaðnum sé vandamál - þýðir lít-
ið að hækka laun. Ef atvinnuleysið
stafar aðallega að því að eftirspurn-
in hefur minnkað þýðir lítið að lækka
launin.
3) Aðrir telja að orsök atvinnu-
leysis á íslandi sé að verulegu leyti
stórfelld fjárfestingarmistök á síð-
astliðnum árum samfara miklum
skuldum.
Óvirkir þegnar
Samkvæmt upplýsingum þátttak-
enda frá Norður-Ámeríku hefur þró-
unin í Bandaríkjunum orðið svipuð
og í Evrópu nema að dregið hefur
úr atvinnuleysi, sem var þar fyrir
nokkrum árum. Samkvæmt opinber-
um tölum hefur atvinnutækifærum
fjölgað verulega þar á síðustu árum.
En þessar tölur segja þó ekki nema
hálfan sannleikann.
1) Einungis 60% atvinnulausra
eru á skrá og þá aðeins í sex mán-
fenginn til að sjá um framleiðslu
og dreifingu á ofnum og undirbúa
vetrarkomuna og er hér að minnsta
kosti um þriggja mánaða verkefni
að ræða.
„Hlutverk mitt verður að sjá um
„Á ráðstefnunni komu
fram óræk gögn um að
langtímaatvinnuleysi
fylgja veikindi og fé-
lagsleg vandamál. í
grónum þjóðfélögum
nágrannalandanna má
sjá þess merki, þegar
atvinnuleysið nær til 5%
vinnandi fólks. í mörg-
um borgum Norðurland-
anna eru í raun 25-30%
ungs fólks atvinnulaus.
Fólkið ber þess merki.
Sem dæmi má nefna að
heimsóknum ungs fólks
til geðlækna og sálfræð-
inga hefur fjölgað um
40-50% í sumum vel-
ferðarborgum Norður-
landa.“
uði. Síðan hverfa þeir atvinnulausu
af skrá og falla í flokk óvirkra þjóð-
félagsþegna efnahagslega séð (econ-
omically inactive). Stórir hópar fá
því enga aðstoð. Opinberar tölur um
atvinnuleysi eru því í mörgum tilfell-
um rangar.3
2) Atvinnutækifærum hefur nær
eingöngu fjölgað í láglaunastörfum.
í tækni- og þjónustugreinum hverfa
hálauna- og meðallaunastörf en þeir
heppnu fá láglaunastörf t.d. við af-
greiðslu á hamborgarastöðum, stór-
mörkuðum, lagerstörf og á „gráa
markaðnum". Svipuð dæmi má
nefna frá íslandi. Laun fólks í meðal-
launastörfum hafa lækkað um
20-25% og félags- og tryggingarétt-
indi hafa rýrnað að sama skapi.2
Með auknum hagvexti gæti ástandið
batnað.
Athyglisvert er að í Bandaríkjun-
um og Japan er tiltölulega lítið at-
vinnuleysi og lág verðbólga sem
samræmist ekki sumum hagfræði-
kenningum.11
Fylgikvillar
langtímaatvinnuleysis6"9
Á ráðstefnunni komu fram óræk
gögn um að langtímaatvinnuleysi
fylgja veikindi og félagsleg vanda-
mál. í grónum þjóðfélögum ná-
grannalandanna má sjá þess merki,
framleiðslu á ofnum, eins konar
kabyssum, í fjórum verksmiðjum í
Bosníu og sjá síðan um dreifingu
og uppsetningu þeirra,“ segir Auð-
unn Bjarni Olafsson í samtali við
blaðamann Morgunblaðsins. „Þetta
er samvinnuverkefni Lútherska
heimssambandsins og Flótta-
mannastofnunar Sameinuðu þjóð-
anna. Ofnarnir verða settjr upp víða
í Bosníu og Króatíu og er uppsetn-
ing þeirra liður í að búa fólk undir
veturinn sem þarna verður iðulega
kaldur og harður. Öll dreifing á
gasi og rafmagni til húshitunar er
Ráðinn til að sjá um
leiðslu á ofnum í Kr
„NÚNA er að rætast nærri 10 ára gamall draumur um að komast
til hjálparstarfa erlendis en í árslok 1984 hafði ég ráðið mig til starfa
í Súdan fyrir Hjálparstofnun norsku kirkjunnar sem ekkert varð
af vegna borgarastríðsins sem braust þá út í Súdan. í þetta sinn
mun ég starfa á vegum Lútherska heimssambandsins í Króatíu og
er ráðinn þangað fyrir milligöngu Hjálparstofnunar kirkjunnar,“
segir Auðunn Bjarni Ólafsson sem heldur af stað þangað nú um
miðjan mánuðinn.