Morgunblaðið - 16.10.1993, Blaðsíða 28

28____________MORGUNBLAÐIÐ. LAUGARDAGUR 16. OKTÓBER 1993__
Heimsmet? I hveiju?
> eftir Sverri Ólafsson
Veiði í ám og vötnum hefur um
árþúsundir verið áhugamál manns-
ins og fer reyndar saman við við-
leitni hans til að sjá sér og sínum
farborða, af náttúrulegri hvöt.
Eftir því sem aðstæður okkar
mannanna hafa breyst og fæðuöfl-
un sem lífsþörf fór að lúta öðrum
lögmálum en fyrr á öldum hófu
veiðimenn svokallaða „sportveiði".
í dag gengur fólk á vit náttúr-
unnar til heilbrigðrar útivistar úr
daglegu amstri og streitu nútíma-
■> samfélags til þess að hlaða þannig
sínar andlegu jafnt sem líkamlegu
„rafhlöður".
Aðferðimar til að höndla þann
unað sem útivist fylgír, eru jafn
margar mönnunum; sumir fara í
fjallgöngur, jeppaferðir um fjöll og
fírnindi, útilegur í tjaldi eða sigling-
ar um höfin blá, en aðrir fara í
vatnavitjun, til þess að glíma við lax
og silung, ganga til rjúpna og gæsa
eða gerast tímabundið trillusjó-
menn, allt eftir því hvað andinn
blæs hveijum og einum í bijóst.
Í rás tímans hafa skapast ákveð-
in siðalögmál manna á milli sem
allt sómakært fólk skilur og virðir.
Útivistarfólk, sem ber virðingu og
umhyggju fyrir umhverfí sínu,
gengur þannig um að ekkert verði
eftir á náttstað og leið ferðamanns-
ins, annað en fótsporin hans. Jeppa-
menn eru orðnir til sóma í langflest-
um tilfellum, með því að virða regl-
ur um akstur utan vegar og aðra
umgengni og hafa reyndar gengið
skrefí lengra og eru nú í góðu sam-
starfi við umhverfisverndarsamtök
jafnt sem yfírvöld, sbr. 4X4 klúbb-
inn. Sjómenn eru að mestu hættir
að hella olíu og öðrum mengunar-
völdum ómælt í sjó eins og áður
var daglegt brauð o.s.frv.
Meðal veiðimanna gilda líka siða-
reglur, bæði skráðar og óskráðar.
Grundvallarreglan er sú að veiði-
menn skilji eins við veiðivatnið og
þeir vildu sjálfir koma að því.
Öll umgengni við lífríkið sem
skilur eftir varanleg spor og eyði-
leggingu, slæm framkoma og virð-
ingarleysi fyrir veiðibráð og öðrum
veiðimönnum er eitur í beinum allra
heiðarlegra veiðimanna.
Öll félög þeirra og samtök setja
strangar reglur um slík brot, sem
varða brottrekstri félagsmanna.
Flestir veiðiréttareigendur hafa sett
skýrar reglur um umgengni við ár
sínar og vötn og tillitssemi við aðra
veiðimenn. í mörgum tilvikum hefur
einnig verið settur magnkvóti til
þess að spoma við rányrkju og
annarri röskun lífríkisins.
Þessar reglur leggja og gjarnan
áherslu á gagnkvæma tillitssemi
milli veiðimanna sjálfra.
Því miður er til sá flokkur manna,
sem telur sig yfir allar siðareglur
og í mörgum tilvikum einnig lands-
lög hafinn, en gengur fram við sína
iðju af fullkomnu skeytingar- og
virðingarleysi fyrir lífríkinu, sem
og öðrum þegnum þessa lands, sem
yndi hafa af veiðimennsku.
Laxá á Ásum er líklega einhver
HEILSAOG
HEILBRIGÐI
í PERLUNNI9. -17. OKT.
Opið: Virka daga kl. 17-22, laugard.
ogsunnud. kl. 13-19.
ÓKEYPIS AÐGANGUR
Dagur helgaöur óhefðbundnum
leiðum til heilbrigðís
P E R L A N
skærasta veiðiperla veraldar og er
þó af ýmsu að taka.
„Laxá á Ásum, er góð veiðiá,
sumir segja heimsins besta,“ segir
Jón ísberg sýslumaður í formála
að bókinni Laxá á Ásum, eftir Pál
heitinn Pálsson og fleiri.
Dr. Hjalti Þórarinsson, Sigurður
Sigurðsson landlæknir og Páll S.
Pálsson hdl. tóku Laxá á leigu ein-
hvern tímann fyrir 1960 og hófu
þá strax ræktun hennar, með seiða-
sleppingum, takmörkun stanga,
tímabundinni friðun og öðrum
markvissum aðgerðum.
Verk þessara framsýnu manna,
auk fágæts skilnings veiðiréttareig-
enda við Laxá á þörfum verndunar-
sjónarmiða við slíkt náttúruundur,
hefur orðið til þess að nú er áin
einstök í sinni röð og á engan jafn-
ingja í víðri veröld.
Þá er mér og bæði ljúft og skylt,
að geta Orra Vigfússonar, sem get-
ið hefur sér frægðarorð víða um
heim fyrir vasklegu framgöngu við
verndun villtra laxastofna, sem
hann hefur unnið af einstakri ósér-
hlífni, en allar íslenskar ár njóta
ávaxtanna af hans verkum.
Mættu verk þessara manna verða
öðrum til eftirbreytni.
Veiðréttareigendur við Laxá,
settu snemma magn kvóta á ána
og héldu honum til margra ára.
Leyfð var 20 laxa veiði á stöng á
dag. Þótti flestum þetta rausnarleg-
ur skammtur og kvörtuðu fáir. Eft-
ir því sem árin liðu var þó þessum
kvóta aflétt og í staðinn ákváðu
menn að treysta veiðimönnum til
þess að virða óskráðar siðareglur
um eðlilegt magn laxa, sem tekið
væri úr ánni hveiju sinni. Víst er
um það, að oft hefur áin verið gjöf-
ul í bestu árum, svo sem nú í sum-
ar, en þó blöskraði víst flestum
sómakærum mönnum sá ógnar
mokstur sem menn urðu vitni að
og lýst var sem um heimssögulegan
viðburð væri að ræða.
Þrír „mestu sjónrennslissérfræð-
ingar“ landsins drápu á einum degi
82 laxa!
Minna mátti það ekki vera.
Hvaða hvatir liggja að baki slíkri
aðför er víst ekki nema á færi snjöll-
ustu sálfræðinga að meta, en ég
treysti mér þó til að fullyrða að
mat flestra veiðimanna er að um
einstakt níðingsverk sé að ræða sem
gengur þvert á allar þær siðareglur
sem í þessum greinarstúf er, getið
um og eru í fullu gildi.
Það segir sig sjálft að slíkar að-
farir hljóta að hafa slæm áhrif á
lífríki árinnar, ekki síst þegar tillit
er tekið til smæðar hennar.
Það er dapurlegt en ekki óþekkt,
að þeir sem láta náttúruvernd og
slæma umgengni við lífríkið sig ein-
hveiju varða þurfa að sitja undir
lygum og rangtúlkunum að ekki sé
talað um „öfundarhjalið" af hendi
umhverfisspilla og vísa ég þeim
ummælum til föðurhúsanna, enda
sjálfsagt ekki margir þegnar þessa
lands sem öfunda, svo dæmi sé tek-
ið, þá sem skilið hafa eftir sig
svöðusár á viðkvæmum gróðri há-
lendisins með ógætilegum akstri
utan vegar. Þarna er um nákvæm-
lega sama fantaskap að ræða.
Ég er einn þeirra gæfusömu
manna, sem hafa fengið tækifæri
til að njóta útivistar og veiða við
Laxá á Ásum en þó mest sem leið-
sögumaður annarra veiðimanna,
svo sem nú í sumar.
Reyndar er ég alinn upp við lax-
veiðar frá blautu barnsbeini og fékk
minn fyrsta lax í Miðfjarðará, að-
eins fimm ára gamall, en hef stund-
að bæði stangveiðar með flugu og
skotveiðar, mestan hluta æfi
minnar. Ég hef á veiðiferli mínum
einnig orðið þeirrar gæfu aðnjót-
andi að fá að kynnast mörgum af
mestu fluguveiðisnillingum verald-
ar, bæði íslenskum og erlendum,
enda hef ég um tuttugu ára skeið
haft það sem sumarvinnu að vera
leiðsögumaður við margar af bestu
veiðiám landsins svo sem Laxá á
Ásum, Laxá í Kjós, Miðíjarðará,
Grímsá í Borgarfirði og Norðurá.
Það hefur verið fróðlegt að kynn-
ast veiðitækni og aðferðum þessara
manna, en ekki síður þeim siðalög-
málum sem þeir hafa að leiðarljósi.
Einn þeirra ágætu veiðimanna
sem um árabil hafa stundað veiðar
við Laxá á Ásum er Bandaríkjamað-
urinn E.R. Maticko. Hann lætur
m.a. eftirfarandi orð falla í bókinni
Laxá á Ásum, í lauslegri þýðingu
minni:
„A undanförnum árum hefur 20
laxa kvóti árinnar verið lagður af
og fóru þá fijótlega að berast frétt-
ir af 50-60 laxa veiði á stöng á
sólarhring. Hvaða áhrif þetta mun
hafa á framtíð stofnsins í ánni er
stór spurning. Þar sem veiðileyfi í
ánni eru í dýrari kantinum virðist
vera tilhneiging til þess að taka
eins marga fiska úr ánni og mögu-
legt er.
Laxveiðimennska virðist draga
fram allt það besta og einnig það
versta í sumum veiðimönnum.
Að vaða í gegnum miðja hyljina
vöpnaður kaststöng (maðkastöng,
insk.höf.) og 35 punda Hnu til þess
eins að ná í 50 laxa og þjóna þann-
ig hégómagirnd sinni er ekki íþrótt
og sýnir enga umhyggju fyrir ánni
eða þeim veiðimönnum sem á eftir
koma.
Hugsanlega hafa gæði veiði-
manna síðustu árin ekki haldist í
hendur við gæði árinnar. “
Svo mörg voru þau orð!
Nú í sumar var ég sem oftar leið-
sögumaður við Laxá á Ásum ásamt
bandarískum veiðimönnum.
Áin skartaði sínu fegursta og
Laxárdalurinn var allur að vakna
til lífs eftir kalsamt vorið.
Laxinn var genginn um alla á og
í viðlíka magni og á bestu árum sem
ég minnist frá Laxá.
Á undan okkur höfðu góðir vinir
minir verið við veiðar (með flugu)
í Qóra daga og gengið stórkostlega
vel þó að þeir væru þarna í fyrsta
skipti og höfðu um áttatíu laxa á
tvær stangir í þessa fjóra daga eða
sem nemur tíu löxum á dag á stöng.
Stórgóð veiði myndu flestir veiði-
menn segja.
Við gengum því brattir til veið-
anna og hugsuðum með tilhlökkun
til ánægjulegra stunda framundan.
Og Laxá brást ekki frekar en fyrri
daginn. Veiðin var stórgóð (8-10
laxar á stöng á dag), vatnið var
eins og best verður á kosið og sjá
mátti nokkuð stöðugar nýjar göng-
ur.
Við ( áttum þarna þijá frábæra
daga en urðum við svo búið að
hverfa frá í nokkra daga, þar sem
við höfðum ekki getað fengið sam-
fellda veiðidaga eins og við höfðum
vonað. Ekki vissum við þá hveijir
voru væntanlegir í ána í millitíðinni.
Við fórum því til Reykjavíkur til
að sinna öðrum erindum en komum
síðan aftur norður til að taka upp
þráðinn nokkrum dögum síðar. Þar
sem ég ók um Hvalfjörð áleiðis
norður áði ég um stund í kaffistof-
unni í Hvalstöðinni. Það fyrsta sem
við mér blasti þegar ég gekk í sal-
inn var fyrirsögn með heimsstyij-
aldarletri í einu dagblaðanna. Þór-
arinn Sigþórsson og Egill Guðjohn-
sen við þriðja mann höfðu, að eigin
sögn, sett heimsmet í fjölda á lönd-
uðum laxi í Laxá á Ásum.
Áttatíu og tveir laxar á aðeins
einum degi! Þar að auki afli næsta
dags, alls um 156 laxar!
Mér varð að vonum brugðið, enda
hef ég ásamt fjölmörgum öðrum
átakanlega reynslu að því að veiða
í kjölfarið á „heimsmeistaranum"
Þórarni Sigþórssyni og lærisveinum
hans.
Það þarf og ekki að orðlengja
að aðkoman í veiðihúsið var ömur-
leg.
Þar voru fyrir tveir ítalskir veiði-
menn ásamt leiðsögumanni, sem
ekki gátu með orðum lýst aðkom-
unni að ánni og ekki síður í veiði-
húsið, en þar lá dauður og illa far-
inn lax um öll gólf og höfðu þeir
félagar Þórarinn og Egill Guðjonsen
ekki haft fyrir því að setja fískinn
í kæligeymslu eða gera aðrar þær
ráðstafanir, sem duga til að hann
skemmist ekki, enda væntanlega
magnið svo mikið að hvetja hefði
þurft til þrautþjálfað fiskvinnslufólk
til að meðhöndla aflann.
Þegar að ánni kom tók ekki betra
við. Laxinn var augljóslega orðinn
mjög taugaveiklaður og styggur
eftir barning þessara miklu vað-
hesta. Svo illa að veiðimennirnir
þurftu nánast að skríða á fjórum
fótum að ánni ef nokkur von um
físk átti að vera.
Þessi lýsing ítölsku veiðimann-
anna kom vel heim og saman við
það ástand sem var á ánni þegar
við hófum okkar veiðar þennan dag.
Það var engu líkara en að við
værum komnir í aðra á í öðrum
landshluta, en ekki þá yndislegu
Laxá, sem við höfðum skilið við
fáeinum dögum fyrr.
Stórir slorugir ruslasekkir var
það fyrsta sem við augum blasti
við veiðihúsið og víða á bökkum
árinnar, enda er mér tjáð að þannig
fleyti þeir félagar aflanum niður
ána, enda vart á færi nema heljar-
menna að bera 150 laxa yfír mýrar
og móa, eins og háttar til við Laxá,
en þar er ekki akfært nema að litlu
leyti.
Heilu hyljimir voru tómir þar sem
áður höfðu verið tugir fiska og þeir
fiskar sem eftir voru voru svo illa
styggir að ég þekki vart annað eins
og hef þó sem fyrr segir áður orðið
vitni að aðförum þeirra félaga Þór-
arins og Egils.
Það var augljóslega rétt. Þeir
félagar höfðu greinilega sett nýtt
„met“ og áttu þó fyrra metið sjálf-
ir og verði þeim að góðu! Ég læt
þjóðina um að dæma, í hveiju met
þeirra félaga er fólgið ...
Þarna voru tvímælalaust brotnar
ALLAR siðareglur veiðimanna. Þar
að auki voru þverbrotnar allar
helstu veiðireglur árinnar en þijár
þeirra eru sem hér segir:
1. Veiðimenn skulu ávallt hafa í
huga að Laxá er mjög viðkvæm
veiðiá sökum þess hve hún er vatns-
lítil. Bannað er að vaða djúpt í veiði-
hyljina og valda þannig laxinum
óþarfa ókyrrð. Varast skal að vaða
yfir ána eða út í hana á öðrum stöð-
um en þar sem nauðsyn þykir og
þá á grynningum.
Hver veiðinmður skal minnast
þess að annar veiðimaður kemur
að ánni eftir að hans tími er liðinn
og þess vegna verða allir hyljir í
ánni að vera friðhelgir fyrir óþarfa
sparki og ágangi.
Brot gegn reglum þessum og við-
vörunum sem hér eru skráðar varða
tafarlausum brottrekstri úr ánni og
sviptingu veiðileyfis.
2. Aðeins má veiða á tvær steng-
ur samtímis í ánni. Tveir mega þó
vera í félagi um hveija stöng. Til
þess að auðvelda eftirlit er ekki
heimilt á veiðitíma að aðrir séu
nærri árbakka en þeir sem hafa
veiðiheimild.
Nú taka við fimm greinar al-
menns eðlis en áttunda og síðasta
greinin er svohljóðandi:
8. Veiðileyfi skal vera undirritað
af hlutaðeigandi veiðiréttareiganda.
Veiðileyfi er gefið út á nafn og
framsal þess er óheimilt!
Svo mörg voru þau orð og ætti
að vera óþarfi að orðlengja frekar
um þetta mál svo ítarlegar og af-
dráttarlausar sem þessar reglur
eru.
Mig langar þó að gera svolitla
grein fyrir því sem fellst í svoköll-
uðu „sjónrennsli", sem þeir félagar
gjaman kenna sig við og er einhver
aumasti brandari laxveiðisögunnar.
í þessu skyni hef ég sett saman
litla lýsingu, sem þó styðst við
áreiðanlegar heimildir!
Við skulum sem dæmi gefa okk-
ur að ferðinni sé heitið í þekkta,
litla laxveiðiá á Norðurlandi.
Undirbúningur veiðiferðarinnar
Sverrir Ólafsson
„Stórir slorugir rusla-
sekkir var það fyrsta
sem við augum blasti
við veiðihúsið og víða á
bökkum árinnar, enda
er mér Ijáð að þannig
fleyti þeir félagar afl-
anum niður ána, enda
vart á færi nema heljar-
menna að bera 150 laxa
yfir mýrar og móa, eins
og háttar til við Laxá,
en þar er ekki akfært
nema að litlu leyti.“
hefst snemma vetrar. „Sjónrennsl-
isfræðingamir" fá í sína þjónustu
„þefara", sem hafa það hlutverk
að þefa uppi langan samfelldan
fluguveiðitíma í ánni. Þetta er al-
gjör forsenda þess að „metveiði"
fáist. Það er nefninlega þekkt stað-
reynd meðal allra veiðimanna, að í
kjölfar slíks tíma stekkur laxinn
nánast á land ótilkvaddur ef maðk-
urinn er borinn á bakkann og þarf
ekki til „dagfarsprúðan“ „kurteis-
an“ og „handlaginn“ tannlækni úr
Reykjavík eða aðra landsþekkta
„snillinga“.
Nú hefst erfiðasti þátturinn í allri
veiðiferðinni (ef frá er talin aflaseil-
ingin) en það er að ná veiðileyfi
næsta dag á eftir „útlendingatíman-
um“, vandinn er nefniega sá að
nokkrir helstu „snillingar sjón-
rennslisfræðinnar" hafa verið settir
á bannlista í flestum bestu veiðiám
landsins, sjálfsagt vegna öfundsýki
annarra veiðimanna og veiðiréttar-
hafa enda er um ókrýnda konunga
laxveiðinnar að ræða og slíkir menn
eiga alltaf bágt! Þetta hefur meira
að segja gerst án minna afskipta!
Líklega spilar það þó einhveija
mllu, að veiðimenn hafa í stómm
stíl neitað að veiða á eftir þessum
misskildu „dagfarsprúðu" höfðingj-
um.
Ekki deyja menn þó ráðalausir,
heldur fá þeir vini, lærisveina í
snilldinni eða aðra stuðningsmenn
til liðs við sig. Þeir kaupa leyfin,
oft á yfírboðnu verði og er nú um
að gera að fara með allt „plottið"
sem mannsmorð, því það er óleyfi-
legt að framselja veiðileyfi til ann-
arra en það er stílað á, samkvæmt
reglum.
Þegar vorar hefst mikil orma-
veisla og mikið er tínt enda stendur
stórt til. Heimsmetin eru rædd og
það er mikill hugur í „ókrýndu
kóngunum“ en eftirvæntingarfull
aðdáun í tárvotum augum læri-
sveinanna, sem ekki fá að fara með
í þetta skiptið.
Nokkur þúsund maðkar, fleyti-
tæki fyrir aflann, og 50 punda
„sjónrennslislínan", sem er alltaf til
á lager hjá Ellingsen (enda mikið
notuð við trilluútgerð á íslandi),
stóru maðkastangirnar með sjó-
stangarveiðihjólunum, mikið magn
ruslasekkja og önnur nauðsynleg
tæki; allt er þetta tekið saman og
pakkað í bílinn til fararinnar. Þegar
að ánni er komið stökkva vöðlu-
klæddir „sjónrennslisfræðingarnir“