Morgunblaðið - 23.01.1994, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 23. JANÚAR 1994
KVIKMYNDIR/Regnboginn hefur haflð sýningar á mexíkósku kvikmyndinni „Como Agua
Para Chocolate“ eða „Kryddlegin hjörtu“, eins og hún kallast á íslensku. Myndin er gerð
eftir skáldsögu Lauru Esquivel, og hefur hún unnið til Qölda verðlauna á kvikmyndahátíðum
og í Bandaríkjunum hefur hún hlotið mesta aðsókn erlendra mynda frá upphafl
ÓLGANDI
ÁSTRÍÐUR
í MEXÍKÓ nota menn vatn en ekki mjólk þegar
heitur súkkulaðidrykkur er lagaður, og er þá vatnið
látið sjóða áður en kókói er bætt út í það. Þegar
fólk kemst í mikið uppnám er sagt að það sé „como
agua-para chocolate“, eða „eins og vatn fyrir súkku-
laði“, og er orðatiltæki þetta einnig notað til að lýsa
þeim sem eru kynferðislega örvaðir. Þetta nafn valdi
mexíkóska skáldkonan Laura Esquivel á fyrstu skáld-
sögu sína, sem komið hefur út á íslensku undir heit-
inu „Kryddlegin hjörtu“. Laura Esquivel hafði áður
getið sér gott orð sem höfundur kvikmyndahandrita,
og sló þessi fyrsta skáldsaga hennar í gegn svo um
munaði um allan heim. Bókin hefur að minnsta kosti
verið þýdd á ellefu tungumál og verið gefin út í
rúmlega tuttugu löndum, og í Bandaríkjunum komst
hún fljótlega á metsölulista. Það undraðist því eng-
inn þegar mexíkóski leikstjórinn og kvikmyndafram-
leiðandinn Alfonso Arau ákvað að koma sögunni á
hvíta tjaldið, og hefur velgengni myndarinnar ekki
verið síðri en skáldsögunnar, en handrit myndarinn-
ar skrifaði Esquivel. Myndin hefur a.m.k. unnið til
18 alþjóðlegra verðlauna, og er jafnframt ein mest
sótta mexíkóska kvikmynd sem gerð hefur verið.
^^agan er sögð í tólf þátt-
um sem fylgja matar-
uppskriftir, ástarævintýri og
holl húsráð. Myndin er af-
dráttarlaust kvennaverk, en
í henni er þó ijallað um
heimsmynd sem venjulega
hefur verið túlkuð frá sjónar-
hóli karlmanna. Byltingin í
Mexíkó árið 1910 er notuð
sem bakgrunnur og sögusvið-
ið eru stórbýli á bökkum Rio
Grande, en þungamiðja
myndarinnar er hins vegar
mæðraveldi í tiltekinni fjöl-
skyldu. Fjölskyldan saman-
stendur af ekkjunni Mama
Elena (Regina Tome) og
þrem dætrum hennar, og er
fyrst og fremst íjailað um
vandamál yngstu dótturinn-
ar, Titu (Lumi Cavazos), en
fomar venjur og aðstæður
koma í veg fyrir að hún geti
gengið að eiga manninn sem
hún elskar. Elena leggur
blátt bann við því að Tita fái
að giftast Pedro Musquiz
(Marco Leonardi), myndar-
legum bóndasyni úr nágrenn-
inu, og ti! að gera illt verra
býður hún honum í staðinn
að giftast elstu dóttur sinni
Rosauru (Yareli Arizmendi).
í von um að geta verið nærri
hinni heittelskuðu Titu sinni
samþykkir Pedro þennan
ráðahag, en hlutskipti Titu
verður að standa í eldhúsinu
þar sem hún eldar ofan í fjöl-
skylduna og lifir lífínu eins
og gömul þjónustustúlka.
Uppreisn í eldhúsinu
En það er einmitt í eldhús-
inu sem Tita gerir uppreisn
og nær fram hefndum. Til-
sögn sína í matargerðarlist
fær hún frá aldraðri elda-
busku af indíánaættum, og
öðlast hún þann yfimáttúru-
lega hæfíleika að koma til-
finningum sínum til skila til
þeirra sem smakka á kræs-
ingunum sem hún matbýr.
Tilfínningar hennar í garð
Pedros einkennast af tak-
markalausri ást, og kyndir
maturinn undir ástríður hans
í hennar garð. Hvað viðvíkur
Elenu og Rosauru verður hins
vegar ekki komist hjá því að
hatur Titu og vonbrigði komi
upp á yfirborðið, og alveg
sama hversu ljúffengir rétt-
imir era, valda þeir þeim
mæðgum einungis meltingar-
truflunum og vanlíðan.
í sögunni notfærir Esqui-
vel sér aðstæður Titu til að
túlka stærra vandamál sem
konur þessa tíma stóðu
frammi fyrir í mexíkósku
menningarsamfélagi, en þær
voru fjötraðar af erfðavenj-
um og goðsögnum karl-
mennskudýrkunar. Hlut-
skipti þeirra var að skila því
sem til var ætlast af þeim í
eldhúsinu og svefnherberg-
inu, og örlög þeirra réðust
alfarið af vilja eiginmannsins
eða fjölskyldunnar sem þeim
var skylt að þjóna. Á þeim
byltingartímum sem um ræð-
ir ólgaði hins vegar reiði og
vonbrigði í fólki um gjörvalla
Mexíkó, eins og vatn fyrir
súkkulaði, og Tita tekur upp
málstaðinn þótt það sé á mjög
persónulegum forsendum.
Breytt gildismat
Þetta sögulega tímabil
valdi Esquivel sem bakgrunn
í skáldsogu sinni og kvik-
mynd, en það segist hún hafa
gert á þeirri forsendu að
tímabilið endurspegli mikið
umbreytingaskeið og breyt-
ingar á gildismati. Hún und-
irstrikar að það sé ákveðin
samsvöran milli Titu og bylt-
ingarmannanna, en hins veg-
ar sé uppreisn Titu enn kröft-
ugri en sú sem á sér stað
utan búgarðsins þar sem hún
býr. Og á sama hátt og upp-
reisnin breytti valdakerfí
samfélagsins, takist Titu að
breyta stöðu kvenna í þjóðfé-
laginu sem hún lifir í. „Hún
kastar af sér klafa gamalla
erfðavenja og bölvunar fyrir-
fram ákveðinna hjónabanda
og ástlausra sambanda. Hún
lætur venjumar deyja út með
sjálfri sér en flytur þær ekki
með sér til komandi kynslóða,
en í stað þess skapar hún
nýja og breytta kvenímynd
sem nær bólfestu í persónu-
leika Esperönzu systurdóttur
hennar,“ segir Esquivel.
Esperanza erfir hina yfirnátt-
úrulegu matreiðslubók Titu,
Eldabuska
Hlutskipti Titu í lífinu
verður að elda ofan í fjöl-
skyldu sína.
Kræsing-ar
Kræsingarnar sem Tita matreiðir búa yfir margvíslegum yfirnáttúrulegum eigin-
leikum, og í matnum kemur hún tilfinningum sínum á framfæri.
Aðskilin
Tita og Pedro fá ekki að ganga í hjónaband en hann
giftist systur Titu til að geta verið nærri henni.
Ást í meinum
Tita og Pedro verða að fara leynt með
tilfinningar sínar.
en sem frjáls kona gengur
hún hins vegartil eldhúsverk-
anna vegna dálætis á erfða-
venjunum frekar en af ein-
hverri skyldurækni.
Með því að draga upp
mynd af umhverfí forfeðra
sinna frá sjónarhóli femínísks
endurmats, tekst Esquivel að
gera eldhúsið að miðju þessa
umhverfis en ekki vígvöllinn.
„Eldhúsið er aflvaki lífsins
og þar er að fínna þá þekk-
ingu og gleði sem misst hefur
gildi sitt nú á okkar tímum.
Eg vildi að fólk af báðum
kynjum enduruppgötvaði
þýðingu þess og jafnframt
matargerðarlistina sem helg-
iathöfn; serímóníu sem lyftir
anda mannsins á æðri svið,“
segir hún. Leikstjóri myndar-
innar, Alfonso Arau, tekur í
sama streng og segir að á
meðan mexíkóska byltingin
sé tákn fyrir heim karl-
mannsins, eða heim rök-
hyggjunnar, sé eldhúsið og
Tita alveg hið gagnstæða,
eða hluti af heimi hins and-
lega, innsæis og ástríðna.
„Það sem gerir Kryddlegin
hjörtu femíníska sögu er
þetta eðlislæga viðhorf; sú
tilfínning að ástríður séu
skynseminni yfirsterkari.
Ástríður eiga ekki upp á pall-
borðið í karlmennskulegum
hugsunarhætti þar sem þær
era álitnar vera eitthvað
rangt. En við Laura, eins og
margir aðrir íbúar Suður-
Ameríku, eram ástríðufullt
fólk og við ætlum að sann-
færa allan heiminn um, að
það sé ekkert rangt við það.“
Yfirnáttúrulegir
eiginleikar
Þessu til staðfestingar eru
í myndinni ýmis ólíkindaleg
atriði sem varpa ljósi á til-
fínningalíf persónanna og
eiga í sjálfu sér engar rök-
rænar skýringar. Þessi ytri
túlkun á sálarlífi persónanna
ásamt óraunverulegum fyrir-
bæram á borð við drauga sem
era hluti af atburðarásinni
skipar Kryddlegnum hjörtum
á bekk með ýmsum táknræn-
um suður-amerískum bók-
menntaverkum samtímans
sem öðlast hafa miklar vin-
sældir óg nægir þar að nefna
höfunda á borð við Gabriel
García Marques og Jorge
Luis Borges. í þessum verk-
um koma fram sterk áhrif frá
indíánum og jafnvel ættbálk-
um frá Afríku sem í gegnum
tíðina hafa samlagast suður-
amerískri menningu. Sagnir
sem varðveist hafa í munn-
legri geymd, þjóðsögur, goð-
sagnir um sköpunarverkið og
framstæð trúarbrögð, era
yfirfærðar á atburði sem eiga
sér stað á tuttugustu öldinni,
þar sem blandað er saman
raunveraleika og hugarburði,
sannleika og skáldskap á
meistaralegan hátt.
Á þessu sviði skipar Laura
Esquivel sér í flokk með
skáldkonum eins og Isabellu
Allende og dregur fram þjóð-
hætti sem varðveist hafa með
kvenþjóðinni og eiga rætur
að rekja til gamalla kerlinga-
bóka, fornra uppskrifta og
húsráða. Þótt galdrar Titu
séu að mestu bundnir við eld-
húsið, verða athafnir hennar
líkastar hvítagaldri þegar
hún „eldar með hjartanu",
eins og gamla eldabuskan
hafði kennt henni. Þegar hún
tárfellir af sorg ofan í brúð-
kaupstertuna sem hún bakar
fyrir Pedro og Rosaura verð-
ur því beiskja táranna til að
eyðileggja kökuna og binda
skyndilegan enda á hátíða-
höldin. A sama hátt, þegar
Pedro færir henni rósir sem
tákn um ást hans á henni,
rífa þymamir hold hennar
og blæðir henni þegar hún
matreiðir handa honum gimi-
legan málsverð úr akurhæn-
um í rósablaðasósu. Blóð-
dropamir sem ólga af bæld-
um ástríðuhita Titu gera það
að verkum að maturinn verk-
ar eins og ástarlyf, og því
líður ekki á löngu þar til
Pedro, Tita, Rosaura og jafn-
vel hin harðgera Mama Elena
finna til brennandi hvata, og
slík verða áhrifin á þriðju
systurina Gertrudis (Claud-
etta Maille), að losti hennar
kveikir í bókstaflegri merk-
ingu í baðhúsinu. Þrátt fyrir
þessa yfimáttúrulegu eigin-
leika frásagnarinnar leggur
Esquivel áherslu á sannleiks-
gildi hennar, og bendir á að
allar ýkjumar styðjist við
raunveralega atburði.