Morgunblaðið - 12.02.1994, Blaðsíða 27

26
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 12. FEBRUAR 1994
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 12. FEBRÚAR 1994
27
4-

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Árvakur h.f., Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Björn Vignir Sigurpálsson.
Kringlan 1, 103 Reykjavík. Símar: Skiptiborð 691100. Auglýsingar:
691111. Áskriftir 691122. Áskriftargjald 1400 kr. með vsk. á mánuði
innanlands. í lausasölu 125 kr. með vsk. eintakið.
Aðild að Alþjóða
hvalveiðiráðinu
Tveir þingmenn Sjálfstæðis-
flokksins, Matthías
Bjarnason og Guðjón Guð-
mundsson, hafa flutt tillögu á
Alþingi um, að ríkisstjórnin
heíji undirbúning að hvalveið-
um þegar í sumar. Þá er starf-
andi nefnd fulltrúa allra þing-
fiokka, sem skal vera sjávarút-
vegsráðherra til ráðuneytis í
hvalveiðimálum. Ljóst má vera
af þessum tillöguflutningi að
vaxandi óþreyju gætir innan
sjávarútvegsins um ákvörðun í
málinu og má það vafalaust
rekja til þeirra áfalla, sem at-
vinnugreinin hefur orðið fyrir.
Hins vegar eru skoðanir enn
skiptar um hvalveiðarnar sér-
staklega vegna áhrifa þeirra á
markaði okkar erlendis.
íslendingar tóku afdrifaríka
ákvörðun um úrsögn úr Al-
þjóðahvalveiðiráðinu í lok ársins
1991. Ríkisstjórnin taldi full-
reynt, að breyting yrði ekki á
afstöðu ráðsins til hvalveiða,
þótt vísindalegar rannsóknir
sýndu fram á, að sumir hvala-
stofnar þyldu veiðar. Ekki voru
allir á eitt sáttir um úrsögnina
og m.a. mótmælti Morgunblað-
ið henni í forustugreinum.
Þannig sagði blaðið m.a. í for-
ustugrein sinni 4. janúar 1992:
„í samskiptum milli þjóða
heims er smáþjóðum mikill
styrkur að þátttöku í starfi al-
þjóðasamtaka. Stærri þjóðir
geta í krafti fjölmennis, auðæva
og stundum hervalds farið sínu
fram á alþjóðavettvangi.
Smærri þjóðir leita styrks í al-
þjóðalögum og reglum og al-
þjóðlegu samstarfi. Stundum
þróast starf alþjóðasamtaka um
skeið á þann veg, að einstökum
aðildarríkjum hugnast ekki þau
vinnubrögð en það varir sjaldn-
ast til lengdar. Sú ákvörðun að
hverfa frá samstarfi innan hval-
veiðiráðsins er í engu samræmi
við þá starfshætti, sem ein-
kennt hafa þátttöku okkar í
alþjóðlegu samstarfi til þessa.“
Islendingar beittu sér fyrir
stofnun Norður-Atlantshafs-
spendýraráðsins (NAMMCO) til
að fá granna okkar og fleiri
hvalveiðiþjóðir til að vinna að
hvalveiðum á ný á vísindalegum
grunni og til að skapa alþjóðleg-
an vettvang, sem fullnægði
þjóðréttarlegum skyldum Ha-
fréttarsáttmálans. Slíkt er
nauðsynlegt til að koma í veg
fyrir að hvalfriðunafþjóðir beiti
hvers kyns innflutningshöftum
í refsingarskyni. Frá upphafi
hefur gætt efasemda um, hvort
Norður-Atlantshafsspendýrar-
áðið uppfylli þessar þjóðréttar-
legu skyldur.
í umræðum á Alþingi í fyrra-
dag um tillögu sjálfstæðisþing-
mannanna vakti sérstaka at-
hygli, að formaður utanríkis-
málanefndar, Björn Bjarnason,
lýsti efasemdum um þjóðréttar-
lega stöðu Norður-Atlantshafs-
spendýraráðsins. Hann sagði
m.a.:
„ ... er hér um mjög mikil-
vægt utanríkismál að ræða og
einnig málefni, sem varðar
þátttöku okkar í alþjóðlegu
samstarfi, því það verður óhjá-
kvæmilegt við afgreiðslu þess
máls að líta til þjóðréttarlegrar
stöðu okkar á grundvelli haf-
réttarsamningsins og hafrétt-
arsáttmálans, því samkvæmt
honum þarf að styðjast við
ákvarðanir alþjóðlegra stofn-
ana, þegar ákvarðanir eru tekn-
ar um hvalveiðar. Og það er
ágreiningur hér á Iandi, eins
og vitað er og komið hefur fram
í fréttum, á milli lögfræðinga
og sérfræðinga um það, hvort
aðild okkar að NAMMCO nægi
til þess að fullnægja þessum
skyldum, sem getið er um í 65.
gr. hafréttarsáttmála Samein-
uðu þjóðanna.
Ég er þeirrar skoðunar, að
aðild okkar að þessu ráði dugi
ekki til þess að við fullnægjum
þessum þjóðréttarlegu skuld-
bindingum. Að vísu kann ég að
skipta um skoðun fái ég hald-
góð rök til þess, en ég lít þann-
ig á; að það sé nauðsynlegt
fyrir okkur íslendinga að líta á
þessa stöðu okkar í ljósi þess
starfs, sem nú er unnið á vett-
vangi Alþjóðahvalveiðiráðsins
og að það komi til álita að velta
fyrir sér aðild að því að nýju
og þá með skýrum og ótvíræð-
um fyrirvörum. Fyrirvörum,
sem við höfnuðum að gera árið
1983 varðandi bann við hval-
veiðum.“
Ummæli formanns utanrik-
ismálanefndar sýna hversu
veikt er að byggja hvalveiðar á
grunni Norður-Atlantshafs-
spendýraráðsins. Áhrif hval-
veiða á markaði okkar erlendis
geta orðið stóralvarleg og því
er ástæðulaust að taka of mikla
áhættu. Hugmynd Björns
Bjarnasonar um endurnýjaða
aðild að Alþjóðahvalveiðiráðinu
kemur því vel til greina, enda
var úrsögnin röng á sínum tíma
og óskynsamleg. Morgunblaðið
taldi þá og telur enn, að hyggi-
legra sé að bíða átekta og vinna
að því að afla sjónarmiðum Is-
lendinga stuðnings innan Al-
þjóðahvalveiðiráðsins. Sú varð
niðurstaða annarra hvalveiði-
þjóða, t.d. Norðmanna og Jap-
ana.
Hátíðarfundur helg-
aður mannréttindum?
eftir Ragnar Arnalds
Á fundi Lögfræðingafélags ís-
lands hinn 3. febrúar sl. fjallaði ég
um mannréttindaákvæði stjórnar-
skrárinnar og væntanlegar breyt-
ingar á þeim.
Forsætisnefnd Alþingis hefur
þegar ákveðið að þingfundur verði
haldinn á Þingvöllum að Lögbergi
17. júní nk. á fimmtíu ára afmæli
lýðveldisins. Eg tel, að sú ákvörðun
sé tekin með þeim fyrirvara, að
samstaða takist um afgreiðslu þing-
máls sem hæfi tilefninu. Náist ekki
samstaða um slíkt mál er tómt mál
að tala um, að þingfundur verði
haldinn þennan dag.
Flestir virðast hallast að því, að
stjórnarskráin væri verðugast við-
fangsefni á þessum hátíðarfundi
Alþingis í sumar, ekki síst mann-
réttindakaflinn. Málsmeðferðin yrði
væntanlega sú, að stjórnarskrár-
nefnd myndi senda frá sér tillögur
sínar í marsmánuði og þær yrðu
fluttar á Alþingi í formi þingsálykt-
unar í aprílmánuði en þingmálið síð-
an afgreitt á hátíðarfundinum 17.
júní.
Formlegt stjórnarskrárfrumvarp
verður ekki afgreitt þar, því að þá
yrði þegar að íjúfa þing og efna til
kosninga. Þess vegna verður að
endurflytja stjórnarskrármálið á
Alþingi næsta haust í frumvarps-
formi og lokaafgreiðsla biði til þing-
loka vorið 1995. Eins kemurtil álita
að 16. júní nk. verði nýtt þing sett
í Reykjavík og látið sitja til vors
1995. Þá yrði 1. umræða um stjórn-
arskrárfrumvarpið 17. júní nk. en
málið ekki afgreitt fyrr en í þinglok
vorið 1995.
Skorpumenn í lagasetningu
Áreiðanlega mun einhveijum
þykja, að hér sé íslendingum rétt
lýst, þegar það dregst áratugum
saman að endurskoða mannrétt-
indakafla stjórnarskrárinnar, en síð-
an er rokið upp til handa og fóta
og verkinu lokið á skömmum tíma,
þegar loksins gefst hátíðlegt tilefni.
En þannig er það: við íslendingar
eftir Halldór Blöndal
í engri atvinnugrein er jafnmikið
að gerast og jafnmikið framundan
eins og í landbúnaðinum. Þessar
breytingar eru síður en svo átaka-
lausar fyrir bændur. Atvinnutekjur
þeirra hafa fallið og starfsöryggi
margra horfið eða í hættu. En þar
eru líka ýmsir jákvæðir hlutir að
gerast, sem horfa til framtíðar, sem
ég mun sumpart drepa á nú og
sumpart síðar.
Sjaldan eða aldrei hefur verið
ijallað jafnmikið um landbúnaðar-
mál á opinberum vettvangi og síð-
ustu vikur og mánuði. Því miður
hefur umræðan í flestum tilvikum
verið neikvæð og ekki horft til
framtíðar. Þannig hefði það ein-
hvern tíma þótt tíðindum sæta, að
það væri aðeins spurning um ár eða
í mesta lagi hálft annað ár, að inn-
flutningur á öllum landbúnaðarvör-
um öðrum en hráum búíjárafurðum
yrði gefinn fijáls. Menn hefðu ekki
talið það eftir sér, að bændur fengju
þennan aðlögunartíma til þess að
mæta samkeppninni. Sjálfsagt
hefði þótt að beita tollígildum með
sama hætti og aðrar þjóðir. Við
íslendingar hefðurn sjálfstæðan
metnað til þess að gefa bændum
tækifæri til þess að búa í haginn
erum skorpumenn í lagasetningu
sem öðru.
Þetta sérkennilega vinnulag staf-
ar ekki af því, að stjórnarskrárnefnd
hafi ekki sinnt málinu sem skyldi.
Fyrir rúmum 11 árum, haustið
1982, skilaði stjórnarskrárnefnd
undir forystu dr. Gunnars Thorodds-
ens af sér vandlega undirbúnum til-
lögum um nýja stjórnarskrá og þar
var að finna nýjan, endurskoðaðan
kafla um mannréttindi í samræmi
við kröfur tímans. Gunnar Schram,
prófessor, var þá starfsmaður
nefndarinnar og ráðgjafi. Það verð-
ur ekki skrifað á reikning stjórnar-
skrárnefndar, að frumvarpið frá
1982 dagaði uppi. Þá ábyrgð verða
stjórnmálaflokkarnir og Alþingi að
axla.
Endurskoðun í áföngum
Hins vegar er ofmælt sem stund-
um heyrist, að stjórnarskráin hafi
ekki verið endurskoðuð í 120 ár.
1. og 2. kafli stjórnarskrárinnar
voru endurskoðaðir við stofnun lýð-
veldis árið 1944. Þriðji kaflinn um
kosningar til Alþingis hefur mar-
goft verið endurskoðaður og seinast
1983. Fjórði kaflinn um störf Al-
þingis var endurskoðaður árið 1991,
þegar þingið var gert að einni mál-
stofu. Og nú er viðfangsefnið 6. og
7. kaflinn um trúfrelsi og mannrétt-
indi.
Vissulega er brýn þörf á að
heildarendurskoðun fari fram, m.a.
á ákvæðum 1. og 2. kafla um vald-
svið forseta, ríkisstjórnar og Alþing-
is og á ákvæðum 6. kafla um dóm-
endur. Heildarendurskoðun stjórn-
arskrárinnar hefði átt að vera niður-
staða hátíðarfundarins í sumar. En
því miður er eins og verkefnið hafi
vaxið mönnum í augum. Sífeljdir
erfiðleikar á líðandi stund hafa
dregið úr mönnum kjark að Ijúka
þessu verki. Enn kemur þó til álita
að afgreiða í þessum áfanga þann
hluta stjórnarskrárinnar sem aldrei
hefur hlotið neina endurskoðun, þ.e.
59.-81. gr. eða 5.-7. kafla, en
meiri hluti þessara greina flokkast
undir mannréttindaákvæði.
og standast samkeppnina.
Þessi grundvallarsjónarmið
hefðu m.a. verið rökstudd með því,
að bændur hafa þegar tekið á sig
miklar byrðar til þess að draga úr
opinberum stuðningi. Þeir hafa gert
ráðstafanir, sem hafa gert það
mögulegt að lækka vöruverð veru-
lega eða um 20% að raungildi og
enn meir í óunnum kjötvörum og í
einstökum greinum öðrum. Kjúkl-
inga- og svínabændur hafa lagt í
fjárfestingu tjl þess að flýta fyrir
kynbótum og Iækka þannig vöru-
verðið til neytenda. Garðyrkju-
bændur mæta nú samkeppni frá
löndum Evrópubandalagsins yfír
vetrarmánuðina. Þeir njóta ekki
ríkisstyrkja, en verða þó að keppa
við niðurgreiddan innflutning án
jöfnunargjalda.
Því miður hefur dregist að taka
upp viðræður við bændastéttina um
endurskoðun búvörusamninga. Það
er nauðsynlegt að gera ráðstafanir
til þess að losa um þá framieiðslu-
kreppu, sem sauðfjárbændur hafa
fest í. Ég kann enga töfralausn á
því dæmi. En sú viðurkenning, sem
íslenskar landbúnaðarvörur hafa
nú fengið í Bandarikjunum gefur
fyrirheit um, að e.t.v. kunni að
opnast markaðý erlendis, sem ís-
lenskir bændur geta keppt á og
Eðlilegt er að spurt sé, hvort
þörf sé á mannréttindakafla í
stjórnarskránni? Þegar stjórnar-
skráin var færð okkur Islendingum
1874, höfðu alþjóðasáttmálar um
mannréttindi ekki verið gerðir. Geta
sáttmálar Evrópuráðsins og SÞ
komið í staðinn fyrir mannrétt-
indaákvæði stjórnarskrár, m.a. með
lögfestingu Evrópusáttmálans eins
og nú stendur til og með nánari
útfærslu í almennri löggjöf?
Þessari spurningu svara ég neit-
andi. Stjómarskrá íslands sem ann-
arra ríkja fjallar um ríkisvaldið,
þrískiptingu þess, valdmörk og
verkaskiptingu. Henni er þó ekki
síður ætlað að skilgreina- takmörk
ríkisvaldsins, þ.e. réttindi einstak-
linga og öryggi gagnvart ofurvaldi
ríkisins.
Mannréttindakaflinn gegnir
þessu hlutverki. Alþjóðlegir sátt-
máiar þótt lögfestir séu koma engan
veginn að sama gagni. Stjórnar-
skráin er sú lagalega öryggisgæsla
sem geymir sjálfan grundvöllinn að
stjórnskipun þjóðarinnar og ver
hann fyrir hugsanlegu valdaráni
meiri hluta Alþingis sem verður
ávallt að leita til fólksins og efna
til kosninga, ef raska á þessum
grundvelli.
Hitt'væri nær lagi sem nefnt
hefur verið að stjórnarskrárbinda
mannréttindasáttmála Evrópu, þ.e.
hin efnislegu réttindaákvæði.
Okosturinn við það er einkum sá,
að texti stjómarskrár þarf að vera
einfaldur, knappur og fáorður án
margbrotinna fyrirvara og undan-
tekninga. Til skýringar má nefna
5. gr. Evrópusáttmálans en þar seg-
ir í 1. mgr.: Allir menn eiga rétt til
frelsis og mannhelgi. En síðan er
fjallað í 20 sinnum lengra máli um
sex undantekningartilvik.
Hér þarf því að feta meðalveg:
draga saman kjarnann í fáum, ein-
földum orðum en skilgreina undan-
tekningar og fyrirvara í almennri
löggjöf. Eins kemur til álita að vísa
í stjórnarskrá til Evrópusáttmálans
um mannréttindi.
Halldór Blöndal
þannig dregið úr framleiðslukostn-
aði á einingu á heimamarkaði.
Það er óhjákvæmilegt að nefna
brautryðjandastarf Erlends Á.
Garðarssonar í þessu sambandi. En
vitaskuld torveldar það sóknina, að
Tillögur stjórnarskrárnefndar
frá 1982
Til þess að gefa heildaryfirlit yfir
stöðu málsins verða hér rakin þau
nýmæli sem helst koma til álita við
endurskoðun stjórnarskrárinnar.
Stjórnarskrárnefnd kannaði sátt-
mála SÞ og Evrópuráðsins rækilega
á sínum tíma. Nefndin valdi nokkur
meginatriði úr þessum sáttmálum
sem sérstaklega þóttu eiga við ís-
lenskar aðstæður. Hér er ekki drep-
ið á ákvæði um trúfrelsi, atvinnu-
frelsi eða eignarétt sem samstaða
var um að breyta lítt eða ekki.
Nýmæli eru með skáletri.
Allir skulu njóta frelsis, mann-
helgi og jafnréttis að lögum.
Mannréttinda skulu menn njóta
án manngreinarálits vegna kynferð-
is, trúarbragða, skoðana, þjóðernis,
kynþáttar, litarháttar, efnahags eða
stöðu sinnar í öðru tilliti.
Frelsissviptingu verður því aðeins
beitt, að til hennar sé sérstök laga-
heimild, enda fari um framkvæmd
hennar eftir lögmæltum reglum. Sá
sem orðið hefur að þola frelsissvipt-
ingu af hálfu stjórnvalda, skal eiga
rétt til þess að bera málið undir
dómara og hljóta úrlausn hans án
ástæðulauss dráttar. (Önnur ákvæði
um persónufrelsi að öðru leyti efnis-
lega svipuð.)
Allir skulu hljóta réttláta meðferð
mála sinna fyrir dómstólum. Hver
sá sem sakaður er um refsiverða
háttsemi, skal talinn saklaus, uns
sekt hans hefur verið sönnuð lögum
samkvæmt.
Enginn skal sekur fundinn um
refsivert athæfi, nema brot hans
hafi varðað refsingu að lögum á
þeim tíma, er það var framið. Eigi
má heldur dæma neinn til þyngri
refsingar en heimilt var á þeim tíma,
þegar refsivert verk var unnið.
Heimilið er friðheilagt. Ekki má
gera húsleit, raska friðhelgi einka-
lífs, rannsaka einkagögn eða rjúfa
bréf- og símleynd, nema með dóms-
úrskurði eða sérstakri lagaheimild.
Ákvæði um vernd upplýsinga um
einkahagi manna skulu sett ílögum.
„í stuttu máli eru bænd-
ur önnum kafnir við að
endurskoða framleiðslu-
hætti sína og koma til
móts við ný sjónarmið
og nýjar kröfur. Eg þyk-
ist hafa orðið var við,
að þeir eigi hljómgrunn
meðal þjóðarinnar. Eg
verð raunar var við það
á hverjum degi.“
bændur njóta ekki útflutningsbóta
eins og starfsbræður þeirra á Norð-
urlöndum og í Vestur-Evrópu. Það
Ragnar Arnalds
„Forsætisnefnd Alþingis
hefur þegar ákveðið að
þingfundur verði hald-
inn á Þingvöllum að
Lögbergi 17. júní nk. á
fimmtíu ára afmæli lýð-
veldisins. Eg tel, að sú
ákvörðun sé tekin með
þeim fyrirvara, að sam-
staða takist um af-
greiðslu þingmáls sem
hæfi tilefninu. Náist
ekki samstaða um slíkt
mál er tómt mál að tala
um, að þingfundur verði
haldinn þennan dag.“
Virða ber skoðanafrelsi manna.
Hver maður á rétt á að láta í ljós
hugsanir sínar. Þó verður hann að
ábyrgjast þær fyrir dómi. Ritskoðun
og aðrar tálmanir á tjáningarfrelsi
má aldrei í lög leiða.
Rétt skal mönnum að koma sam-
an með friðsömum hætti og að
stofna félög í sérhverjum löglegum
tilgangi. (Heimild til að banna félag
felld niður.)
Enginn Islendingur verður svipt-
ur ríkisborgararétti sínum og eng-
um þeirra meinað að koma inn í
landið. Allir, sem eiga löglega dvöl
í landinu, skulu frjálsir ferða sinna
Nýr fUkur á ffistu verðlagi
Nt, IM.U, h.,v. l.TX M BHLtm.
sýnir hins vegar staðfestu þeirra,
að jieir hafa ekki farið fram á þær.
1 stuttu máli eru bændur önnum
kafnir við að endurskoða fram-
leiðsluhætti sína og koma til móts
við ný sjónarmið og nýjar kröfur.
Ég þykist hafa orðið var við, að
þeir eigi hljómgrunn meðal þjóðar-
innar. Ég verð raunar var við það
á hveijum degi.
Atviimugrein á fleygiferð
og ráða búsetu sinni. Öllum skal
frjálst að fara úr Iandi.
Allir skulu eiga rétt á félagslegri
aðstoð vegna sjúkleika, örorku, elli
eða af öðrum ástæðum, eftirþvísem
nánar er ákveðið í lögum. (Eldri
ákvæði umorðuð.)
AUir skulu eiga rétt til að njóta
menntunar og fræðslu, eftirþví sem
nánar er ákveðið í lögum. (Eldri
ákvæði umorðuð.)
Rétti manna til vinnu og oríofs
skal skipað með lögum.
Óheimilt er eftir mitt ár að setja
lög, sem leiða til hækkunar skatta
á tekjur liðins árs eða eignir í lok
liðins árs.
Fjórðungur alþingiskjósenda get-
ur óskað eftir því, að fram fari ráð-
gefandi þjóðaratkvæðagreiðsla um
einstök málefni. Um framkvæmd
slíkrar þjóðaratkvæðagreiðslu skal
nánar fyrir mælt ílögum. Rétti íbúa
sveitarfélags til þess að óska eftir
atkvæðagreiðslu um málefni
sveitarfélagsins skal og skipað með
lögum.
Náttúruauðlindir landsins skulu
vera ævarandi eign Islendinga. Auð-
lindir hafs og hafsbotns innan ís-
lenskrar lögsögu eru þjóðareign.
Eignarétti að öðrum náttúruauðæf-
um skal skipað með lögum.
Vernda skal náttúru landsins og
auðlindir þess svo ekki spillist líf
eða land að nauðsynjalausu. Lands-
mönnum öllum skal tryggður réttur
til eðlilegrar nýtingar landsins til
útivistar. Nánar skal fjallað um rétt
þennan í lögum.
Mannréttindasáttmáli
Evrópuráðsins
Sáttmálinn var undirritaður af
íslands hálfu 1953. Hér verður að
stikla á stóru og er því einungis
nefndur kjarni hinna ýmsu réttinda-
mála. Aðeins eru tiltekin ákvæði
sem ekki er að finna í frumvarpi
stjórnarskrárnefndar frá 1982.
Réttur hvers manns til lífs.
Bann við dauðarefsingum.
Bann við pyntingum.
Bann við þrælkun og nauðungar-
vinnu.
Dómur í heyranda hljóði.
Réttur til tafarlausrar vitneskju
um ástæður ákæru.
Tími og aðstaða til að undirbúa
vörn.
Réttur til að velja verjanda.
Ókeypis lögfræðileg aðstoð og
túlkun, ef þöif krefur.
Réttur til að spyrja vitni.
Réttur til skaðabóta vegna hand-
töku eða gáesluvarðhalds.
Réttur til að stofna til hjúskapar
og fjölskyldu.
Jafnrétti hjóna.
Réttur foreldra til fræðslu barna
ísamræmi við trúar-og lífsskoðanir.
Bann við brottvísun hópa útlend-
inga úr landi.
Réttarstaða útlendings sem á að
vísa úr landi.
Bann við frelsissviptingu vegna
vanefnda á samningsbundinni
skyldu.
Réttur til að leita epdurskoðunar
á dómi í refsimáli.
Bann við saksókn öðru sinni, ef
sakborningur hefur áður verið sak-
felldur eða sýknaður.
Réttur þess sem sætir mannrétt-
indabroti.
Sáttmálar SÞ
I íslensku stjórnarskránni voru
frá upphafi ákvæði um nokkur fé-
lagsleg réttindi, sbr. 70. og 71. gr.
um framfærslu- og fræðslurétt.
Fáeinar stuttorðar, almennar
stefnuyfirlýsingar um félagsleg
réttindi í þeim dúr sem rætt var um
í stjórnarskrárnefnd 1982 eiga vafa-
laust rétt á sér en álitamál hversu
mörg þau eiga að vera. Hér eru tínd
til þau ákvæði sáttmála Sameinuðu
þjóðanna um borgaraleg og stjórn-
málaleg réttindi svo og ákvæði í
sáttmála SÞ um efnahagsleg, fé-
lagsleg og menningarleg réttindi
sem hvorki er að finna í tillögum
stjórnarskrárnefndar frá 1982 né í
Mannréttindasáttmála Evrópuráðs-
ins.
Bann við vísindatilraunum á
mönnum án samþykkis þeirra.
Ákærðir skulu hafðir sér í haldi
en ekki með sakfelldum föngum.
Unglingar sem ákærðireru, skulu
hafðir sér í haldi, en ekki með eldri
sakborningum.
Fangar á unglingsaldri skulu
taka út refsivist sína sér, en ekki
með eldrí föngum.
Banna skal styrjaldaráróður, svo
og' þjóða-, trúarbragða- eða kyn-
þáttahatur, sem hvetur til mismun-
unar, ijandskapar eða vopnavið-
skipta.
Fjölskyldan er grundvallareind
þjóðfélagsins. Þjóðfélagið og ríkið
skulu veita henni vernd sína.
Réttur til tækni- og starfs-
fræðslu.
Réttur til sanngjamra vinnuskil-
yrða.
Sanngjarnt kaup, sómasamleg
lífsafkoma, öryggi við störf, hvíld,
frítímar og frídagar.
Verkfallsréttur (þó undantekn-
ingar með herliða og lögregl umenn).
Vernd fjölskyldunnar.
Fijálst samþykki hjónaefna.
Mæðravernd og fæðingarorlof.
,00 Grœnmatl, évextlr og bar é töstu varðlagl

V:" V>-'"
' •>
■ \
\ ’ ,
" y/ 1 V
»M>k v6n.«o*J.« hvlv bUM um IJ.tV M Ml ,*M
Meðan ég var að skrifa þessa
grein, hringdi góður vinur minn og
hafði af því áhyggjur, hversu oft
nafn mitt væri nefnt í því sam-
hengi, að ég vildi ekki, að íslending-
ar fengju ódýran mat. Með því var
hann að skírskota til þeirrar
ábyrgðarlausu umræðu, sem nú er
uppi, að sjálfsagt sé að flytja til
landsins svínaskinku og kjúklinga-
bijóst fyrirvaralaust og án jöfnun-
argjalda. Ég trúi því ekki, að nokk-
ur Islendingur vilji það í raun og
veru, þó svo að hann hafi gaman
af því að verðleggja mig í pólitísk-
um skilningi.
Fyrir skömmu ók ég austur á
Kirkjubæjarklaustur. Á Suðurlandi
eru blómlegar byggðir, á meðan
bændur hafa verk að vinna, — á
meðan þeir geta selt afurðir sínar.
En ekki einum degi lengur. Síðan
skipta þeir þúsundum í þorpunum,
í bæjunum og í Reýkjavík, sem eiga
allt sitt undir því, að þessi búskap-
ur haldi áfram. Ekki trúi ég því,
að nokkur haldi, að við íslendingar
getum boðið öllum þessum fjölda
önnur störf, ef þessi bregðast. Ekki
getum við allir lifað á að þjónusta
hver annan. Einhveijir verða að
skapa verðmætin og versnandi lífs-
kjör eiga að kenna okkur, að þeir
eru síður en svo of margir.
Þessari grein fylgja nokkur línu-
rit, sem segja meir en mörg orð.
Það sem er athyglisvert við þau er,
að þau sýna þróun sem heldur
áfram. Bændur hafa tekið á fram-
leiðslumálum sínum og skilað
árangri. Skilaverðið til þeirra hefur
lækkað og heldur áfram að lækka.
Með samanburði við aðrar þjóðir
er auðvelt að sýna fram á, að þjón-
ustugreinarnar hafa ærna ástæðu
til að gera slíkt hið sama, líta í
eigin barm og taka minna til sín.
Höfundur er ráðherra
landbúnaðarmála.
Bann við launaðri bamavinnu.
Réttur til viðunandi lífsafkomu.
Fæði, klæði, húsnæði.
Sanngjörn dreifing matarforða
heimsins.
Réttur til líkamlegrar og andlegr-
ar heilsu.
Nauðsynlegar heilbrigðisráðstaf-
anir..
Réttur til menntunar.
Skyldubundin barnafræðsla - án
endurgjalds.
Framhaldsmenntun verði ókeypis
í áföngum.
Æðri menntun verði ókeypis í
áföngum.
Frelsi foreldra til að velja skóla
fyrir börn sín.
Réttur til að taka þátt í menning-
arlífí.
Álit Mannréttindanefndar SÞ
Á fundi Mannréttindanefndar
Sameinuðu þjóðanna 29. nóvember
sl. var gerð sérstök ályktun á grund-
velli ítarlegrar skýrslu um mann-
réttindi á íslandi. Nefndin tekur
fram, að ekki séu fyrir hendi „nein
alvarleg vandamál“ en nefnir þó
nokkur áhyggjuefni m.a. að íslenska
stjórnarskráin geymi ekki skýr
heildarákvæði um vernd allra
grundvallarmannréttinda. Nefndin
nefnir eftirfarandi dæmi um rétt-
indamál sem ekki sé sinnt sem
skyldi í lögum:
dvalarréttur útlendinga;
skoðanafrelsi (enda sé sá mögu-
leiki fyrir hendi, að dæmt sé allt
að eins árs fangelsi fyrir meiðyrði);
hugsanleg mismunun gagnvart
óskilgetnum börnum;
nýir ríkisborgarar fái ekki haldið
upprunanöfnum sínum;
játning sem fengin sé fram með
þvingun sé ekki skýlaust útilokuð
sem sönnunargagn á íslandi.
Að endingu skal á það minnst,
að sérhver áhersla í mannréttinda-
málum þarf ekki að eiga erindi í
stjórnarskrá, þótt lagasetning um
málið sé sjálfsögð. Sjálfur hef ég
nokkrum sinnum á liðnum árum
flutt frumvörp um stjórnarskrár-
breytingar þ. á m. um ný mannrétt-
indaákvæði, en ég hef þó sleppt hér
persónulegum ábendingum og til-
lögum. A þessu stigi þótti mér
mestu skipta að kynna málið til
þess að örva sem flesta til að taka
þátt í umræðum um nýjan rnann-
réttindakafla stjórnarskrárinnar.
Endanlega þarf svo að skapa sam-
stöðu um málið.
Höfimdur er formaður þingflokks
Alþýðubandalagsins.
Fyrirlest-
ur ávegum
Stofnunar
Sigurðar
Nordals
DR. OLGA A. Smirnickaja,
prófessor við Moskvuhá-
skóla, flytur opinberan fyrir-
lestur um norræn fræði í
Rússlandi í boði Stofnunar
Sigurðar Nordals fimmtu-
daginn 17. febrúar kl. 17.15
í Norræna húsinu.
Fyrirlesturinn verður fluttur
á ensku og nefnist: „Old Norse-
Icelandic Studies in Russia: a
retrospect.“
Olga Smirnickaja hefur
skrifað fjölmargar greinar um
ýmsa þætti germanskra málvís-
inda og bók hennar um brag
og mál í forngermönskum
skáldskap-er að koma út hjá
háskólaforlaginu í Moskvu. Þá
hefur hún m.a. þýtt Snorra-
Eddu, Gísla sögu Súrssonar,
Grettis sögu og vísur Heims-
kringlu á rússnesku. Hún hlaut
styrk Snorra Sturlusonar á síð-
asta ári og dvelst nú hér og
stundar rannsóknir við Háskóla
íslands.