Morgunblaðið - 12.02.1994, Blaðsíða 34

34
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 12. FEBRÚAR 1994
Minning
Dagbjört Gísla-
dóttir, Laugafelli
Fædd 18. apríl 1903
Dáin 5. febrúar 1994
Elskuleg tengdamóðir mín Dag-
björt Gísladóttir andaðist á Sjúkra-
húsi Húsavíkur laugardaginn 5.
febrúar eftir stutta legu, tæplega
91 árs að aldri.
Dagbjört var fædd á Hofí í Svarf-
aðardal 18. apríl 1903, dóttir hjón-
anna Gísla Jónssonar smiðs og
bónda frá Syðrahvarfí í Svarfaðar-
dal og konu hans Ingibjargar Þórð-
ardóttur frá Hnjúki í Skíðadal. Gísli
var sonur Jóns Kristjánssonar
bónda á Syðrahvarfi og konu hans
Dagbjartar Gunnlaugsdóttur en
Ingibjörg var dóttir Þórðar Jónsson-
ar frá Hnúki og konu hans Hall-
dóru Jónsdóttur frá Holárkoti. Ætt-
ir Dagbjartar Gísladóttur eru sam-
anslungnar í Svarfaðardal í marga
ættliði enda held ég að Svarfaðar-
dal hafí Dagbjört unnað mest allra
byggða. Foreldrar Dagbjartar voru
bæði landskunn af sínum verkum,
Ingibjörg fyrir tóskap sinn og hann-
yrðir og Gísli fyrir teikningar af
mannvirkjum og brúarsmíði. Þau
eignuðust sex börn og komust fímm
til fullorðinsára. Auk þess ólu þau
upp eitt fósturbam. Systkini Dag-
bjartar sem upp komust voru Hall-
dóra húsfreyja á Sökku í Svarfaðar-
dal, gift Ara Þorgilssyni. Hún lést
ung. Gunnlaugur bóndi á Sökku,
kvæntur Rósu Þorgilsdóttur. Jón
bóndi á Hofí, kvæntur Arnfríði Sig-
urhjartardóttur, og Soffía, lengst
af ráðskona hjá Jóni bróður sínum,
nú búsett á Akureyri. Fóstursystirin
var Hallfríður Ingibjörg Kristjáns-
dóttir húsmóðir í Vestmannaeyjum,
gift Steingrími Benediktssyni. Soff-
ía er nú ein á lífi þessara systkina.
Dagbjört ólst upp á miklu menn-
ingarheimili sem ekki síst var orð-
lagt fyrir mikinn hagleik og heimil-
isprýði. Það vár mikil glaðværð í
systkinahópnum á Hofi og nóg að
bíta og brenna þó aðhalds væri
gætt. Að loknum bamaskóla gekk
Dagbjört í Unglingaskóla Svarf-
dæla sem þá var á prestsetrinu
Völlum en kennari var Þórarinn
Kristjánsson bóndi á Tjöm. Það var
föngulegur hópur sem þar horfði
til framtíðar og glatt í sinni. Milli
þeirra Vallasystkina og fólksins á
Hofi var mikil vinátta sem haldist
hefur fram á þennan dag. Dagbjört
hleypti ung heimdraganum og fór
að vinna á Garðyrkjustöðinni á
Akureyri og síðar á Garðyrlq'ustöð-
inni á Reykjum í Mosfellssveit. Þessi
reynsla hennar kom sér vel síðar
meir þegar hún var sjálf orðin
bóndakona. Árið 1925 leggur hún
land undir fót og fer til náms við
íþróttaskólann í Ollerup í Danmörku
og að því loknu hóf hún nám við
húsmæðraskólann í Sorö sem þá
var einn kunnasti húsmæðraskóli
Danmerkur. Síðan vinnur hún um
tíma í Danmörku en eftir heimkom-
una stóð hún fyrir námskeiðum í
húsmæðrafræðum víða um land og
árið 1929 er hún ráðin kennari við
Húsmæðraskóla Þingeyinga að
Laugum. Árið eftir tekur hún að
sér ráðskonustarf við Héraðsskól-
ann á Laugum og gegnir því í tvö
ár þar til hún giftir sig og gerist
húsfreyja á Litlu-Laugum og síðar
Laugafelli.
Dagbjört giftist Áskeli Siguijóns-
syni frá Litlulaugum, þá bryta og
kennara á Laugum, 22. ágúst 1931,
og hófu þau þá búskap á hluta Litlu-
lauga. Áskell sem fæddur er 1898
hafði hlotið góða menntun. Hann
var búfræðingur frá Hvanneyri og
einnig hafði hann lokið prófí frá
Samvinnuskólanum. Það var því
mikið jafnræði með þeim hjónum.
Áskell lifír nú konu sína í hárri elli
en hann verður 95 ára 13. mars
nk. Áskell er sonur Siguijóns Frið-
jónssonar bónda og skálds á Litlu-
Iaugum og konu hans Kristínar
Jónsdóttur frá Rifkelsstöðum. Auk
þess að sinna húsmóðurstörfum á
stóru heimili tók Dagbjört mikinn
þátt í félagsstörfum sveitar sinnar
og héraðs. Hún var til fjölda ára í
skólanefnd Húsmæðraskólans og
prófdómari þar. Hún starfaði mikið
í Kvenfélagi Reykdæla og var um
árabil varaformaður Kvenfélaga-
sambands Suður-Þingeyjarsýslu.
Ritarastarfi í sóknarnefnd Einars-
staðakirkju gegndi hún í fjölda ára.
Árið 1943 reistu Áskell og Dag-
björt nýbýlið Laugafell í landi Litlu-
lauga og hefur það verið heimili
þeirra síðan. Þau eignuðust fímm
börn en þau eru, Eyvindur bóndi í
Laugafelli, ókvæntur og á eina dótt-
ur. Halldóra starfsmannastjóri Bún-
aðarbankans í Reykjavík, ekkja eft-
ir Bjarna Jensson flugmann. Hún á
þijú börn. Ingibjörg deildarstjóri í
Búnaðarbankanum, gift Kára Arn-
órssyni skólastjóra. Þau eiga fimm
börn. Þorsteinn smiður á Akureyri,
kvæntur Birnu Jónsdóttur, þau eiga
tvö börn. Kristín húsmóðir á Egils-
stöðum. Hún lést 1978, var gift
Sigurði Magnússyni. Þau áttu fímm
börn, og Ingunn húsmóðir í Selási,
Reykjadal, gift Jóni Siguijónssyni
múrarameistara. Þau eiga fjögur
börn. Frændgarðurinn er því orðinn
stór því barnabörnin eru orðin 23.
Áskell maður Dagbjartar var auk
bóndastarfsins oddviti í Reykjadal
á þriðja tug ára. Allir fundir hrepps-
nefndar voru á þeim tíma haldnir
heima í Laugafelli svo og fundir í
niðuijöfnunarnefnd. Mikil gesta-
koma var því jafnan í Laugafelli
því margir áttu erindi við oddvit-
ann. I Laugafelli rak Áskell einnig
bókaverslun til margra ára og auð-
vitað hlaut það að auka á annir
húsfreyjunnar. En öllum þessum
skyldum sinnti Dagbjört af miklum
myndarskap og án þess að hafa
mörg orð um. Síðar bættust svo við
sumardvalir barnabamanna sem
áttu þar ómetanlegan tíma í skjóli
afa_ og ömmu.
Ég kynntist Dagbjörtu fyrst þeg-
ar ég kom í heimsókn í Laugafell
með konuefni mínu. Síðan eru rúm
fjörutíu ár. Mér var þá strax tekið
sem einum úr fjölskyldunni og hef-
ur svo verið allar götur síðan. Mér
er þessi fyrsta heimsókn minnis-
stæð. Umræður leiddu strax í ljós
hve vel húsráðendur fylgdust með
hræringum í samfélaginu. Allir
veggir voru þaktir bókum og þó
þjóðlegur fróðleikur væri í hávegum
hafður þá voru ekki síður á boðstól-
um nýjustu verk í bókmenntum.
Ég setti þetta í fyrstunni í samband
við húsbóndann sem ég vissi að var
mikill lestrárhestur en ég komst að
því að þar var Dagbjört enginn eft-
irbátur og var endingargóð við lest-
ur allt til þess dags er hún kvaddi
þetta jarðlíf. Síðasta bókin sem hún
las og var að segja mér frá var bók
Gils Guðmundssonar um Odd Ólafs-
son á Reykjalundi sem henni þótti
mjög gott verk.
Meðan við hjónin bjuggum á
Húsavík vorum við tíðir gestir í
Laugafelli. Börn okkar hafa verið
þar langtímum saman í sumardvöl.
Svo er um mörg barnabörn önnur.
Öll þessi ár hefur tengdamóðir mín
sífellt verið að stækka í huga mér
sem óvenju vel gerð persóna. Fas
hennar var tignarlegt en laust við
allan fyrirgang, rökvísi hennar og
sanngirni mikil. Aðstoð við lítil-
magnann var í hennar huga ein af
frumskyldum mannsins. Ræktar-
semi við fjölskyldu sína og frændur
ríkur arfur úr foreld.rahúsum. Góð
verkkunnátta og mikil verklagni
bæði meðfætt og áunnið sem nýtt-
ist til dauðdags því Dagbjört stóð
fyrir heimili í Laugafelli þar til hún
þurfti að leggjast inn á sjúkrahús
vegna smá meiðsla fyrir nokkrum
dögum. Dagbjört hafði mikinn
áhuga fyrir ræktun enda vel að sér
í þeim efnum og mestu yndisstund-
ir hennar nú síðari árin voru í litla
gróðurhúsinu hennar. Hún taldi
ræktun af hvaða toga sem er vera
í raun heilagt starf og fátt væri
manninum eins hollt. En matjurt-
irnar, garðagróðurinn og blómin
voru hennar eftirlæti. Hún var á
undan sinni kynslóð í neyslu græn-
metis en þar naut hún einnig
menntunar sinnar í næringarfræð-
um. Hún var áræðin í framkvæmd
en jafnframt gætin. Áhugi hennar
í þeim efnum entist álla ævi. Dag-
björt var mikill og góður stuðnings-
maður kirkju og kristni eins og störf
hennar fyrir kirkjuna bera með sér
en trú sinni þröngvaði hún ekki upp
á aðra frekar en öðrum sínum skoð-
unum. Hún var hins vegar mjög
fijó í umræðum og einkennandi var
það fyrir hana hve auðvelt hún átti
með að skiptast á skoðunum og
eiga orðræðu við ungt fólk. Þessa
nutu barnabörnin. Þannig er fólki
farið sem lifir lífinu til hinsta dags.
Það er kannski táknrænt að fyrsta
bókin sem hún gaf mér var Lifðu
lífinu lifandi. Það gætu verið ein-
kunnarorð fyrir líf og starf Dag-
bjartar í Laugafelli.
Ég persónulega á þessari konu
mjög margt að þakká. Af henni nam
ég svo marga góða hluti, ekki síst
í gegnum skilning hennar og sýn á
lífið. Hún sýndi það í verkum sínum
hve mikla virðingu hún bar fyrir
öllum viðfangsefnum. Ég þakka
henni fyrir hönd barna okkar og
barnabarna og allra ættmenna.
Það verður mikil breyting að hún
skuli ekki vera til staðar í Lauga-
felli eins og öll þau rúmlega 60 ár
sem hún hefur staðið fyrir heimil-
inu. Mest verða þó viðbrigðin fyrir
þá feðga Áskel og Eyvind sem verða
að sætta sig við að þessi kona, sem
manni fannst einhvern veginn innra
með sér að myndi verða eilíf, því
hún varð aldrei gömul þó hún væri
öldruð, er nú horfín á braut. Það
verður líka mikill söknuður hjá Soff-
íu systur hennar því mjög kært var
með þeim systrum.
Það var mildur og fagur laugar-
dagsmorgunn þegar Dagbjört lést.
Hún hafði vaknað hress og glöð um
morguninn og haft tal af hjúkrunar-
fólki en innan stundar hafði hún
kvatt. Það var hlýr sunnan andvari
í Þingeyjarsýslu þennan morgun
eins og hlýjan sem geislaði frá henni
og hún kvaddi eins og öll hennar
verk voru, hreinlega og hiklaust og
án þess að vera öðrum byrði. Það
Minning
Fæddur 16. nóvember 1934
Dáinn 3. febrúar 1994
Á eystri bakka Ytri-Rangár, um
það bil miðju vega milli uppsprettu
og ósa, standa nokkrir bæir á dálitl-
um gróðurlendum sem staðið hafa
af sér þær mörgu og hörðu árásir,
sem sandfokið og uppblásturinn
hafa gert á Rangárvellina.
Á mælikvarða þéttbýlla sveita
eru þetta afskekktir bæir. Fram
yfir miðja öldina voru vegir á þess-
um slóðum aðeins niðurgrafnar
götur. Nokkuð langt og seinfarið
var til annarra byggða í sveitinni
og raunar voru allar samgöngur
um margt auðveldari og oft meiri
við næstu bæi vestan árinnar, þó
að þeir séu í öðrum hreppi. Á upp-
vaxtarárum okkar systkinanna leið
því oft nokkuð langur tími milli
þess að við hittum fólk annarsstað-
ar að úr sveitinni, en oft var skot-
ist milli þessara bæja og erindi
kannski ekki alltaf brýn.
Flest af því fólki sem þá réð
húsum í þessu litla samfélagi við
ána er nú horfíð bak við tjaldið
mikla. Slíkt er eðlilegur gangur lífs-
ins og alls þessa fólks minnumst
við með virðingu og þökk.
Og nú er líka komið að því að
kveðja einn félagan frá æskuárun-
um, Valgeir Sigurðsson á Þingskál-
um. Hann hélt, ásamt systkinum
sínum, meiri tryggð við heimahag-
veit ég að hún hefur verið mjög
þakklát fyrir þegar komið var að
vistaskiptum. Blessuð sé minning
hennar.
Kári Arnórsson.
Að morgni laugardagsins 5.
febrúar síðastliðins lést snögglega
í sjúkrahúsinu á Húsavík mágkona
mín, Dagbjört Gísladóttir húsfreyja
á Laugafelli í Reykjadal í Suður-
Þingeyjarsýslu. Hafði hún þá staðið
í húsmóðurbrúnni á 63. ár. Kvaddi
þar mikil atgervis- og skörungs-
kona.
Dagbjört Gísladóttir var Svarf-
dælingur að fæðingu og uppvexti,
fædd að Syðra-Hvarfi í Skíðadal.
Voru foreldrar hennar hjónin Gísli
Jónsson, Syðra-Hvarfí, en þar höfðu
foreldrar hans búið lengst búskapar
síns, og Ingibjörg Þórðardóttir frá
Hnjúki í sama dal. Gísli og Ingi-
björg bjuggu annars lengst af á
Hofi í Svarfaðardal eða frá 1904
og til æviloka og voru við þann bæ
kennd sem og börn þeirra, er voru
fjögur auk Dagbjartar: Halldóra,
er lést ung en uppkomin, Gunnlaug-
ur, lengi bóndi og oddviti að Sökku
í Svarfaðardal, Jón, lengi bóndi á
Hofí, og Soffía, forsjárkona foreldra
sinna á efri árum þeirra, nú öldruð
kona á Akureyri og ein á lífí þeirra
Hofssystkina, sem sagt var um af
kunnugum, að þau væru „hvert
öðru betur að sér gjör“.
ana en við hin af sömu kynslóð og
átti alla ævi heima á Þingskálum.
Á sumrin vann hann að búi foreldra
sinna, en á vetrum dvaldi hann í
Reykjavík, framan af aðallega við
byggingarvinnu. Lengi vel vissu
fáir að samhliða þessari vinnu við
heyskap og húsbyggingar stundaði
hann vandasöm ritstörf. Líklega eru
þau störf hans ein drýgsta sönnun
sem fram hefur komið á seinni árum
fyrir því að íslensk sveitamenning
sé annað og meira en fögur orð til
nota í hátíðarræðum.
í meir en tvo áratugi eyddi Val-
geir nær öllum frístundum sínum
til þess að rannsaka og skrifa sögu
jarða í Rangárvallahreppi. Árang-
urinn birtist í tveggja binda rit-
verki, Rangvellingabók, sem kom
út árið 1982. Það er álit þeirra sem
best mega vita að Rangvellingabók
sé meðal vönduðustu rita sinnar
gerðar og skömmu eftir að hún kom
út, var Valgeir ráðinn til að taka
saman samskonar fræðirit um
nokkrar aðrar sveitir í Rangár-
þingi. Þegar hann féll skyndilega
frá var hann kominn vel á veg með
sum þeirra verka og ekki þarf að
efa að hann hafi lagt traustan
grunn sem hægt ér að byggja á.
Hugur Valgeirs til sveitarinnar
kom fram í fleiru en því að festa á
bók fróðleik um horfnar kynslóðir.
Hann birtist líka í umgengni hans
við landið. I landi Þingskála, eins
Valgeir Sigurðs-
son, Þingskálum
Hofshjón, Ingibjörg Þórðardóttir
og Gísli Jónsson, voru rómuð hjón
á sinni tíð í héraði og víðar, hún
fyrir afburðadugnað, búhyggni,
ötulleik og verkfærni, hann fyrir
hagleik að smíðum, verkvísi og
verkstjórn, gerhugull maður og
fróður. Segir svo í Æviskrám, 6.
bindi 1976, um Gísla, að hann hafi
smíðað 9 brýr um daga sína, reist
2 íbúðarhús og 1 kirkju og verið
forustumaður í mörg ár í vegagerð
í Svarfaðardal. Búnaðarfélag ís-
lands gerði hann að heiðursfélaga.
Það sýnir traust sveitunga Gísla
á smíðafærni hans og verkvísi sem
og ör/ggi hans og áræði, að 27 ára
gömlum var honum falið að reisa
brýr yfir Skíðadalsá og Svarfaðar-
dalsá. Var það litlu fyrir aldamót
eða árið 1896. Gekk brúarmíðin
fljótt og vel og voru þessar Gísla-
brýr fyrst leystar af 38 -árum síðar
og þá með steinbrúm. Ekki var
Gísli lærður smiður, hvorki á tré
né járn, en honum var hagleikurinn
í blóð borinn. Áður en hann gekk
að smíði brúa sinna yfir Skíðadalsá
og Svarfaðardalsá hafði hann ekki
að brúarsmíði komið, en skoðað
trébrú eina í Skagafirði og athugað
alla gerð gaumgæfilega sem og
skráð hjá sér allar efnisstærðir og
hlutföll, er hann síðar felldi og
reiknaði út við hæfí brúa sinna.
Skeikaði þar í engu. Slík var ná-
kvæmni hans og smiðsaugað
glöggt.
Mikil verkvísi og rík er og í
Hnjúksætt, en svo eru afkomendur
Þórðar á Hnjúki, föður Ingibjargar
á Hofi, ósjaldan auðkenndir. Skal
þessu til sönnunar geta bróðursona
Ingibjargar, Sveinbjörns Jónssonar,
stofnanda Ofnasmiðjunnar í
Reykjavík og forstjóra árum saman,
og Ágústs Jónssonar, trésmíða-
meistara á Akureyri, hins lands-
kunna steinasafnara og steinútsög-
unarsnillings. Einnig skal nefna
bróðurson þeirra bræðra, Jón Þórð-
arson, hugvits- og uppfínninga-
mann í Reykjavík.
Eins og fyrr segir fæddist Dag-
björt Gísladóttir á Syðra-Hvarfi í
Svarfaðardalshéraði. Hlaut hún í
skírninni nafn föðurmóður sinnar,
Dagbjartar Gunnlaugsdóttur, er
þótti atgerviskona. Getur hennar
og Jóns manns hennar að nokkru
í bókinni Sterkir stofnar 1960 eftir
og víðar á Rangárvöllum, er tals-
vert af rofabörðum, líkum þeim sem
stundum eru sýnd í sjónvarpi til
sannindamerkis um vonsku sauð-
kindar og sveitamanna. Sum þess-
ara rofabarða hafa verið grædd upp
með atbeina Landgræðslunnar og
Lionsmanna, en Valgeir réðst sjálf-
ur móti eyðingaröflunum sem heij-
uðu á önnur. Hann stakk niður slút-
andi börð Vaðhólsins, ók moði og
oðrum áburði í blásnar brekkur og
vor eftir vor stakk hann kynstrin
öll af sniddu og hlóð hólinn að ut-
an, þar sem önnur ráð dugðu ekki.
Þannig vinna þeir einir sem meta
annað meira en að alheimta daglaun
að kveldi.
Valgeir vann ekki með neinum
asa að því sem hann tók sér fyrir
hendur. Það skipti hann meira máli
að verkin, hvort sem þau voru við
bók eða bú, entust lengur en eina