Morgunblaðið - 12.02.1994, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 12. FEBRÚAR 1994
31
SJONARHORN
Tekist á við streitu,
sem fylgir því að eldast
- á uppbyggjandi hátt
Síðari hluti
í fyrri greininni sem birtist
í Morgunblaðinu laugardag-
inn 29. janúar síðastliðinn, var
fjallað um streitu sem fylgir
daglegu lífi og jákvæðum við-
brögðum við streitu. Teknir
voru fyrir þættir eins og bar-
átta við öldrun, líkamsæfing-
ar og nauðsyn þess að halda
sér á hreyfingu, mikilvægi
mataræðis, kynlífið - drifkraft
alls, villandi hugmyndir hvað
varðar getuleysi og ranghug-
myndir um afleiðingar þess
að eldast.
Dr. Bernice Cohen-Sach
bendir á fleiri þætti eins og
jafnvægi hugans, aðlögun að
breytingum sem fylgja aldr-
inum og nauðsyn þess að tak-
ast á við örvandi verkefni svo
eitthvað sé nefnt.
Þunglyndi
„Hin mikla aukning á þung-
lyndi aldraðra er spegilmynd
aukins þrýstings frá umhverf-
inu,“ segir Cohen-Sach. Hann
segir engar niðurstöður liggja
fyrir um tengsl þunglyndis við
líffræðilega þróun eða öldrun-
arferilinn. Lundemið og viðbrögð
við ákveðnum streituþáttum er
hluti af persónuleika fólks hver
sem aldurinn er. Þeir sem „eld-
ast vel“ líta á ferlið að eldast sem
jákvætt en ekki neikvætt. Jafn-
vel alvarlega lamandi líkamlega
sjúkdóma er hægt að lækna með
sömu aðferðum og eru notaðar
við lækningu á þeim yngri sem
hafa sömu vandamál. Mikill kvíði
einn og sér eða í tengslum við
líkamlega sjúkdóma getur verið
algengari hjá öldruðum og hann
getur haft þrúgandi áhrif á hug-
ann og truflað aðlögun og bata.
Lyfjagjöf og ráðgjöf getur hjálp-
að til að vinna á kvíða og þung-
lyndi og veitt einstaklingum
stuðning í að vera virkari bæði
félagslega og í eigin málum.
Að aðlagast því að eldast
Kynslóð sú sem nú er að kom-
ast á efri ár þarf að aðlagast
fjölmörgum breytingum. Aðlög-
un að því að eldast er virkur,
orkukrefjandi ferill en ekki ein-
göngu óvirk aðlögun að dagleg-
um vandamálum. Jákvætt við-
horf og hæfileiki til að takast á
við erfiðleika eru nauðsynlegir
þegar tekist er á við óhjákvæmi-
legan missi sem verða með árun-
um eins og dauðsföll ástvina,
böm sem orðin eru fullorðin og
farin að heiman, og minnkandi
tekjur.
Ýmsar andlegar og líkamlegar
breytingar fylgja aldrinum. En
æviferillinn er oft kryddaður
reynslu og visku og býður upp
á tækifæri til að auka persónu-
legan þroska. „Að eldast getur
því verið tími mikilla væntinga
og eldmóðs. Það skiptir ekki
máli hvort húðin sé hmkkótt svo
lengi sem áhuginn er það ekki.
Ánægjan sem fylgir því að lifa
kemur með athöfnum og með
því að reyna og leggja sig fram
- en ekki með stórsigrum," segir
Cohen-Sach.
Hinir eldri geta komið til móts
við þarfír sínar með því að halda
sér ungum. Forvitni og ákveðin
áræðni einkennir kraftmikið
andlegt atgervi. Leyndardómur
góðs árangurs, sem oft er að
fínna meðal þeirra sem tekist
hefur að tengja hin þijú tak-
mörk: - HEILBRIGÐI - HUG-
ARRÓ - og HAMINGJU, má
þakka hæfileikum þeirra til að
viðhalda forvitninni og láta sig
málin einhveiju skipta. Þeir end-
urlífga áhuga á að bæta við
þekkingu sína, verða sjálfum sér
nægir og fylgjast með öllu því
sem er gerist í kring um þá.
Breytingar sem tengdar eru
hækkandi aldri má hindra og
snúa við oftar en við gerum okk-
ur grein fyrir.
Örvun eykur huglæga
starfsemi
Sú hugsun að þær taugafrum-
ur sem stjórna hugsunum okkar
veslist upp og deyi er flestum
ógeðfelld. Það hefur verið ^áætlað
að meira en helmingur heila-
frumna okkar myndu þurfa að
deyja áður en við yrðum áber-
andi gleymin. Þegar ekki er bein-
línis um sjúkdóma að ræða getur
skert andleg skerpa fremur verið
afleiðing lítillar andlegrar starf-
semi en eiginlegrar öldrunar.
Rannsóknir hafa hins vegar
leitt í ljós, að hinir eldri geta náð
góðum árangri á viðamiklum
minnis-prófum. Skýringin er sú,
að heilinn er hlaðinn umfram
boðtengjum og umfram frumum.
Þessi boðtengi geta skotið frá
sér nýjum tengjum, fái þau örv-
un. Það eru þessar tengingar en
ekki taugafrumumar sjálfar sem
kveða á um það hversu vel hugs-
að er og hve gott minnið er.
Þeim mun meiri örvun sem heil-
inn fær, þeim mun auðveldara
verður að fjölga þessum boð-
tengjum - allt fram til æviloka.
Lykilorðin era: FORÐIST EKKI
AÐ TAKAST Á VIÐ ÖRVANDI
VERKEFNI.
Ónæmiskerfið og sjúkdómar
Þegar starfsemi ónæmiskerf-
isins, sem er vamarkerfi líkam-
ans, er ófullnægjandi getur það
verið afleiðing vannæringar eða
lyfjaneyslu, en hvoratveggja er
algengt meðal aldraðra. Það
verður einnig að hafa hugfast
að milljónir af eldra fólki taka
lyf gegn ellihrörleika, sem einnig
geta valdið andlegu rugli eða
sljóleika. Fólk getur með hugs-
unargangi sínum orðið veikt.
Nýorðnar ekkjur og ekklar hafa
fleiri tilfelli krabbameins árið
eftir dauða maka þeirra en á
nokkra öðra tímabili ævi þeirra.
Umhverfísáhrif virðist geta kom-
ið sjúkdómum af stað - eins og
að búa einn, missir vina og fá-
Glaðværð lengir lífið.
tækt. Besta lækningin gegn leið-
indum og taugaspennu í þjóðfé-
laginu er að vera virkur.
Nauðsynlegt að hindra of
mikla streitu
Hægt er að halda huganum
ungum með því að draga úr eða
forðast streitu. Streita hefur
áhrif á þau svæði í heila sem
hafa umsjón með námi og minni.
Of mikil örvun eða erill gerir
þessi heilasvæði grá löngu fyrir
tímann. Milt lundarfar hefur
áhrif á líkamann jafnt sem á
heiiastarfsemina. Langt og gott
hjónaband, einlægir og traustir
vinir lengja lífíð. Slökun virðist
bæði geta lækkað blóðþrýsting
og bætt minni.
Glaðværð lengir lífið
Hlátur er góð lækning. Hlátur
getur gert meira en að gera fólk
hamingjusamt. Góður innilegur
hlátur virkar eins og smá þrek-
þjálfun. Hann lífgar upp á krans-
séðakerfíð, öndunarfærin og
taugakerfið. Læknar hafa lengi
vitað að góð kímnigáfa er and-
lega örvandi og að þátttaka í
hlátri er leið til að tertgja fólk
nánari böndum. Nýjustu rann-
sóknir hafa einnig sýnt fram á
að hlátrinum getur fylgt léttir -
og að slökun hefur áhrif á hjart-
að og blóðþrýsting og þær vöðva-
hreyfingar sem hláturinn nær til.
Að lifa lífinu lifandi
Sá sem eldist vel fínnur sér
ný viðfangsefni í stað þeirra sem
hann vex frá eða er þvingaður
til að segja lausu. Hann og/eða
hún ákveður að halda sér í þjálf-
un líkamlega, andlega, tilfínn-
ingalega og félagslega.
Það þýðir:
- að þróa nýjar venjur, bæði
líkamlegar og andlegar.
- að auka félagslega hæfni,
en njóta einnig ánægju af ein-
veru.
- að þróa lífsspeki sem gefur
innsýn í tilgang lífsins.
- að bera virðingu fyrir öllu
mannlegu.
- að vera jákvæður gagnvart
öðram.
- að leita fullnægingar á öllum
æviskeiðum.
- að njóta hverrar mínútu í
lífínu.
Ræktun líkama og sálar
Ef takast á við streitu á upp-
byggjandi hátt felur það í sér:
- Líkamsþjálfun: líkamlega,
andlega og í kynlífí.
- Heilnæmt mataræði.
- Traust vináttubönd.
- Trúarlíf.
- Sáttfysi.
- Góða kímnigáfu.
- Sjálfsvirðingu og reisn.
- Tækni til að slaka á.
- Ást á lífinu.
„Að eldast með reisn felur í
sér hæfíleika til að takast á við
breytingar innra með okkur
sjálfum og á sama hátt félags-
legar breytingar og ná að sam-
stilla þessa báða þætti,“ segir
Bemice Cohen-Sach í lok greinar
sinnar um hvernig takast eigi á
við streitu, sem fylgir því að eld-
as, - á uppbyggjandi hátt.
Olína Steingríms-
dóttir — Minning
Fædd 23. júlí 1931
Dáin 4. febrúar 1994
Guð gefi mér æðruleysi til að sætta mig
við það sem ég fæ ekki breytt, kjark til að
breyta því sem ég get breytt og vit til að
greina þar á milli.
„Takk fyrir allt, Óla mín, og Guð
geymi þig.“ Þessa setningu sagði
ég er ég kvaddi vinkonu mína, Ólínu
Steingrímsdóttur, hinstu kveðju er
hún skildi við þetta líf.
Ég varð þeirrar gæfu aðnjótandi
að kynnast Ólu fyrir tæpum níu
árum þegar ég var að stíga mín
fyrstu spor í AA-samtökunum. Síðan
hefur mikið vatn runnið til sjávar.
Óla var góður félagi, trú og trygg
sínum vinum og það var alltaf gott
að leita til hennar þegar eitthvað
bjátaði á, hún hafði alltaf réttu
lausnina. Ola var kát og mikil félags-
vera, hún hafði unnið sér traust víða,
var m.a. í áfengisvarnanefnd á veg-
um Selfossbæjar, trúnaðarmaður á
sínum vinnustað, í stjórn Kvenfélags
Selfoss og einnig var hún virk í
Kvennalistanum. Allt sem hún tók
sér fyrir hendur vann hún af einurð
og miklum drengskap. Óla var með
ákveðnar skoðanir á mönnum á
málefnum og stóð alltaf við það sem
hún sagði og lofaði. Það leituðu
margir til hennar sem trúnaðarvinar
og segir það Jieilmikið um hennar
persónuleika.
Við Óla höfðum oft setið og rabb-
að um ýmis mál, bæði er varða okk-
ur sjálfar og samfélagið. Þessara
samverustunda á ég eftir að sakna.
En minningin um trausta og góða
vinkonu lifir.
Ólína var gift Skúla B. Ágústs-
syni og áttu þau saman dótturina
Sigrúnu Sunnu. Fyrir átti Ólína
börnin Steindór og Fjólu. Sólveig,
dóttir Skúla, var 11 ára þegar Óla
fluttist inn á heimilið og gekk hún
henni í móðurstað.
Ólína greindist með krabbamein
rétt fyrir jólin, eftir að hafa kennt
sér meins í eitt og hálft ár. Hinn
4. febrúar lést Ólína eftir stutta
sjúkrahúsdvöl. Ég er þakklát fyrir
að hafa dvalist hjá henni síðustu
stundirnar í þessu lífi. Ég og Sigrún
dóttir Ólínu verðum ævinlega þakk-
látar Guði fyrir að hafa verið við
dánarbeð hennar.
Elsku Skúli, Sigrún, Steindór,
Fjóla og aðrir ástvinir. Megi góður
Guð gefa ykkur styrká kveðjustund-
inni. Minningin um Ólínu mun lifa.
Hafí Ólína bestu þakkir fyrir allt
og allt.
Sigurbjörg Grétarsdóttir.
Mjðg erumk tregt
tungu að hræra
Ég man alltaf eftir þvi þegar ég
hitti hana Ólínu fyrst fyrir tæpum
tíu árum. Þessa lágvöxnu, fallegu
konu sem virtist svo fíngerð að ég
furðaði mig_á því hvemig hún gæti
staðið í eldhúsi og eldað mat ofan í
tugi svangra og sjúkra manna. Það
var eins og hún hefði ekkert fyrir
þessu. Þegar hún vann voru engin
átök, ekkert óðagot eða flumbru-
gangur, alltaf sama natnin og hægð-
in.
Seinna sátum við og töluðum sam-
an yfir kaffibolla og sígarettu. Þá
rann það smám saman upp fyrir
mér hvað þessi kona hafði mikinn
styrk, andlegan innri styrk. Svona
grönn og veikbyggð eins og hún var
þá logaði ljós andans svo skært í
hennar gluggum. Hún varpaði birtu
sinni á umhverfíð og okkur hin sem
sátum með henni í góðum hópi.
Rósemi hennar, yfírvegun og léttur
húmor gerðu það að verkum að
manni leið undarlega vel í návist
hennar. Oft sátum við og ræddum
lífsins gang og okkar og nutum
þeirrar góðu návistar Ólínu sem ég
held að allir hafi kunnað að meta
sem hana’þekktu.
Seinna Iágu leiðir okkar aftur
saman. Þá gætti hún barnungrar
dóttur minnar ásamt Skúla sínum
meðan ég sjálfur dró björg í bú. Þá
tíð var ég heimagangur þeirra hjóna
og litla stúlkan mín naut ríkulega
mjúkrar nærvera Ólínu og síkvikrar
glettni manns hennar. Svo sátum
við í eldhúsi yfír góðgjörðum og
ræddum saman um þroskaleiðina,
fet fyrir fet, einn dag í einu.
Þannig liðu þeir dagar og nú hafa
þeir snúist upp í ár og vík verið
milli vina. Þó höfum við alltaf bank-
að upp á í Sigtúnum á sumrin, ég'
og litla stúlkan sem stækkar nú ört,
til að heilsa upp á vini okkar sem
hafa átt erfítt vegna veikinda hús-
bóndans. Og það hafa verið fagnað-
arfundir með glettni í stofu og styrk
í eldhúsi.
En nú er Ólína farin svona skyndi-
lega. Ég á erfitt með að trúa þvi
að við fáum ekki að sjá hana framar
svo fíngerða og stórbrotna, veik-
byggða og sterka í senn, með bjarta
hárið, kankvíslega brosið og blikið
I augunum. Og hvað getum við gert
annað en þakkað fyrir að hafa feng
ið að njóta svo góðrar návistar hluta
þess tíma sem okkur er ætlaður,
þakkað og beðið guð að gæta Ólínu
Steingrímsdóttur og líkna fjölskyldu
hennar í sorginni, gefa æðruleysi
þeim Skúla og Sigrúnu sem er svo
ung ennþá, svo og eldri börnunum.
Megi guð blessa minningu Ólínu
M. Steingrímsdóttur.
Ingólfur Steinsson.
lllitl i 4 & ■* a ttt s *•* jr -« u ts 3