Morgunblaðið - 17.03.1994, Blaðsíða 32

32
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 17. MARZ 1994
Gott ástand ís-
lenskra laxastofna
eftir Árna ísaksson
í Morgunblaðinu 4. marz er grein
eftir Áma Baldursson, þar sem ýjað
er að því að laxastofnum á Breiða-
fjarðasvæðinu stafi mikil hætta af
hafbeitarstarfsemi á því svæði og
gefið í skyn að taka á laxi í hafbeit-
arstöðvum við Breiðafjörð og hjá
Laxeldisstöðinni í Kollafirði brjóti í
bága við bann við laxveiðum í sjó.
Þar sem verulegs miskilnings og
vanþekkingar gætir í greininni varð-
andi áratuga túlkun og framkvæmd
laxveiðilaganna, auk þess sem vegið
er að landbúnaðarráðuneyti og veiði-
málayfirvöldum, er nauðsynlegt að
fram komi leiðréttingar.
Lög um lax- og silungsveiði
í greininni segir höfundur að haf-
beitarstöðin í Hraunsfirði, sem er
aðalumræðuefni greinarinnar, stundi
laxveiðar í sjó og njóti til þess undan-
þágu frá veiðimálastjóra í umboði
landbúnaðarráðuneytis. Hér er rétt
að benda á að veiðarnar eru alfarið
á innsta hluta ósasvæðis og því innan
umráðasvæðis hafbeitarstöðvarinn-
ar.
Á fyrri hluta aldarinnar þegar lax-
veiðilögin voru samin var tekin sú
ákvörðun að umráðasvæði veiðirétt-
areigenda og veiðifélaga næði að
neðstu mörkum straumvatns, þ.e. að
ósi í sjó, þar sem straumur hverfur
í sjó á stórstraumsfjöru. Bann við
laxveiðum í sjó takmarkast því við
svæði utan þessara marka. Undan-
þága til veiða 200 metra út í sjó
samkvæmt 74. grein laganna hefur
því aldrei verið gefin eða eftir henni
leitað, enda óþörf.
Svipað ágreiningsmál varðandi
veiðiaðferðir hafbeitarstöðvarinnar í
Lárósi á Snæfellsnesi kom upp fyrir
25 árum og var tilefni mikilla blaða-
skrifa. Það var leyst með því að
meta ós stöðvarinnar í sjó árið 1970
og komst þá á friður í málinu. Túlk-
un þessa lagaákvæðis hefur því lengi
verið skýr.
Eftir að hafbeitarstöðvar hafa
fengið viðurkenningu opinberra aðila
hafa þær fullan umráðarétt yfir
„Á fyrri hluta aldarinn-
ar þegar laxveiðilögin
voru samin var tekin sú
ákvörðun að umráða-
svæði veiðiréttareig-
enda og veiðifélaga
næði að neðstu mörkum
straumvatns, þ.e. að ósi
í sjó, þar sem straumur
hverfur í sjó á stór-
straumsfjöru. Bann við
laxveiðum í sjó tak-
markast því við svæði
utan þessarra marka.“
vatnasvæði stöðvarinnar og eru und-
anþegnar þeim ákvæðum laxveiði-
laganna sem miða að því að vernda
villta laxastofna, enda er það hags-
munamál allra að hafbeitarlaxamir
séu veiddir og villist ekki í aðrar ár.
Árni ísaksson
Eðlilegt er að veiðiár sem stunda
vemlegar sleppingar í ræktunarskyni
njóti sambærilegra réttinda á ósa-
svæðum varðandi ádrátt og flutning
á laxi ofar í vatnakerfið, sé þess
óskað.
Hlutverk Veiðimálastofnunar
í greininni ræðir höfundur nokkuð
um hlutverk Veiðimálastofnunar og
telur hennar meginhlutverk vera að
vernda villta laxa- og silungsstofna.
Ljóst er að vemdun villtra stofna er
einn meiðurinn í starfi stofnunarinn-
ar. Þó er jafn ljóst af þeim lagabók-
staf sem hún vinnur eftir og stað-
setningu hennar í atvinnuvegaráðu-
neyti að henni hefur fyrst og fremst
verið ætlað að vera nýtingarstofnun
sem hefði það hlutverk að stjóma
nýtingu laxastofna og auka og efla
hlunnindi í veiðimálum. Þannig hefur
hún stuðlað að fiskrækt í ám og reynt
að auka atvinnutækifæri í veiðimál-
um í fiskrækt, hafbeit og fiskeldi.
Alla þessa uppbyggingu verður
stofnunin að þróa í sátt við villta
stofna í ám og vötnum. Hrein vemd-
unarstefna mundi hinsvegar forðast
aila slíka uppbyggingu, þar sem öll
starfsemi mannsins hefur einhver
áhrif á náttúm landsins. Hér þarf
því að fara bil beggja.
Rannsóknir og upplýsingar
Höfundur gefur í skyn að Veiði-
málastofnun hafi ekki veitt hags-
munaaðilum umbeðnar upplýsingar
varðandi rannsóknir á hreistri og úr
merkingum. Því er til að svara, að
ekki hefur verið setið á upplýsingum
varðandi þetta mál. Upplýsingar hafa
hins vegar verið af skornum
skammti, enda stutt síðan þessar
deilur mögnuðust og takmarkað fjár-
magn hefur verið tii rannsókna á
þessu sviði.
Veiðimálastofnun hefur hins vegar
þegar merkt verulegt magn villtra
seiða í ám í Dalasýslu og tekið hreist-
ur í hafbeitarstöðinni í Hraunsfirði,
veiðiréttareigendum að kostnaðar-
iausu. Endanlegar niðurstöður liggja
„Vistvænt“ kjöt til Ameríku
eftir Baldvin Atlason
Síðan rollubændur fóru að telja
öðrum, en þó einkum sjálfum sér,
trú um að þeir séu sérstakir gróður-
verndarmenn, hefur margt broslegt
gerst. Það hefur jafnvel heyrst af
landgræðslulömbum norður í landi,
en það hafa líklegast verið þess
konar lömb, lömbin úr Öxarfirði,
sem áttu hvað mestan þátt í
gróðureyðingunum á Hólsfjöllun en
þetta svæði hefur nú orðið að setja
í gjörgæsiu til frambúðar. Þar með
er Hólsfjallahangikjötið, eitt helsta
stolt sauðfjárræktarinnar ekki
lengur til. Ætli þetta hafí verið
svokallað vistvænt kjöt? Nú er kom-
ið Húsavíkurhangikjöt. Það er
framleitt á einu þrautpíndasta upp-
blásturssvæði landsins. Hugsan-
lega fer það land líka í gjörgæslu.
Fyrir um ári tóku nokkrir „góð-
kunningjar" Landgræðslunnar sig
til og báru hey á fræga sandöldu
við Dimmuborgir. Sandöldu þessa
hafa þeir nefnt féþúfu Landgræðsl-
unnar en hún er þannig til komin
að þeirra eigin rollur éta melgresið
sem annars gæti hindrað sandfok.
Þess var vandlega gætt að frétta-
menn frá blöðum og sjónvarpi væru
viðstaddir svo að hið fórnfúsa afrek
færi ekki framhjá þjóðinni. Þessum
bædnum finnst ekkert verra en
Landgræðslan eigi sér féþúfu,
raunverulega eða ímyndaða. Ætli
það séu þessir bændur sem land-
búnaðarráðherra kallar grasrótar-
^ hreyfingu Landgræðslunnar?
Það er annars merkileg tilviljun
að Egill Jónsson, einn helsti fulltrúi
sauðkindarinnar á Alþingi skuli
vera formaður fagráðs Land-
græðslunnar. Er verið að tryggja
hagsmuni sauðkindarinnar?
Þeir bændur eru til sem sýna
nokkra tilburði til landgræðslu.
Þetta er .þó sjaldnast meira en sá
lúpínu í örfáa mela eða sletta gömlu
heymoði utan í þau rofabörð sem
dapurlegast er að þurfa horfa á
út um elshúsgluggann. Þessi við-
V leitni dugar sjaldnast til þess að
bæta fyrir þær gróðurskemmdir
sem kindur á viðkomandi býli
valda. Því verða bændur seint ann-
að en úlfar í sauðargæru þegar að
landgræðslumálum kemur.
Nú er ríkisvaldinu svo í mun að
grisja þessa óþörfu stétt að það
íhugar að setja dálítinn slatta af
■ -* þeim á föst laun við að græða það
land sem þeir áður fengust við að
rányrkja. Þannig tekst bændum að
skapa sér atvinnutækifæri.
„En hvað er annars að
vera vistvænt? Er það
ekki eitthvað sem er
skaðlaust fyrir um-
hverfið. Varla verða
neytendaumbúðirnar
skreyttar myndum af
rofabörðum á Hauka-
dalsheiði.“
Þrátt fyrir lágmarksverð, fjalla-
lamb og samstarfshópa um sölu
hefur neysla á lamabakjöti farið
verulega minnkandi á seinustu
árum. Þetta hefur leitt til fækkun-
ar á sauðfé sem er eitt það vistvæn-
asta sem komið hefur fyrir þetta
land og hefur leitt til „sjálfsbærrar
þróunnar" á gróðri víða um land.
Það skyggir nokkuð á gleði
manna hvað hrossum hefur fjölgað
og er hesturinn sumstaðar að taka
Baldvin Atlason
við af sauðkindini sem höfuðóvinur
gróðursins. Og á Austurlandi ráfa
heindýr að virðist fyrst og fremst
til að spæna upp viðkvæman fjalla-
gróður og skemma nýskóga. Von-
andi lætur umhverfísráðuneytið
fækka þessum nagbítum.
En nú hefur ögn glaðnað í döpr-
um hjörtum bænda og búaliðs.
Möguleiki er að hægt verði að selja
íslenskt kjöt í Ameríku vegna
hrein- og „vistvænleika“. En hvað
er annars að vera vistvænt? Er það
ekki eitthvað sem er skaðlaust fyr-
ir umhverfíð. Varla verða neyt-
endaumbúðirnar skreyttar mynd-
um af rofabörðum á Haukadals-
heiði. Þá gætu neytendur áttað sig
á þessum óskaplega vistvænleika
og fengið moldarbragð í munninn.
Enginn landgræðslumaður hugs-
ar þá hugsuírtil enda að af þess-
ari kjötsölu verður í stórum stíl og
sauðfé fjölgi verulega, því þá er
alveg hægt að gleyma því mark-
miði að stöðva alla gróðureyðingu
fyrir aldamót. Kjötfjallið myndi að.
vísu minnka en sandflákar stækka
og rofabörð lengjast. Þá verður
hægt að fá nóg flög í fóstur. En
kannski fer eins með þessi vistvænu
lömb eins og „Londonlambið“ sem
tókst ekki að selja í London.
Höfundur er garðyrkjufræðingur.
Hvenær verða jólin haldin í ár?
eftir Siglaug
Brynleifsson
Það vakti mikla athygli og
hneykslan þegar Fiedel Castró frest-
aði jólahaldi á Kúbu hér á árunum,
vegna þarfa atvinnulífsins. Menn
þurftu þó ekki að verða undrandi,
því að samkvæmt hugmyndafræðum
Castrós og félagsbræðra hans vítt
um heim eru trúarbrögð og menning
„yfirbygging", sem á að víkja fyrir
nauðsyn atvinnuveganna í fram-
sæknum samfélögum sameiningar-
sinna.
Nú hefur Castró eignast félags-
bræður á Alþingi íslendinga. Þings-
ályktunartillaga frá fimm þingmönn-
um hljóðar eitthvað á þá leið: „Hvort
rétt sé að láta kanna hvort taka eigi
upp sumartíma hér á landi og hvort
flytja eigi „fimmtudagsfrídaga", svo
sem sumardaginn fyrsta og upp-
stigningardag, og lengja þannig
helgar ...“ Síðar í frásögn Morgun-
blaðsins (1. marz sl.) af þessum at-
vinnuskapandi fagnaðarboðskap
þeirra félaga, er talað um „fimmtu-
dagsfrídaga" og vikið að skírdegi í
því sambandi.
Skrif þeirra félaga um sumartím-
ann virðast reist á fremur takmark-
aðri þekkingu á hugtakinu „sumar-
tími“ og á hugtökum almanaksins
um staðartíma yfirleitt. Um þessi
„Slíkur tillöguflutning-
ur ber „fimmmenning-
um“ leiðinlegt vitni um
ömurlegt þekkingar-
leysi, nema að þeir séu
gjörsneyddir allri
kennd og smekk fyrir
þjóðlegum hefðum og
tilskilinni virðingu fyr-
ir íslensku þjóðkirkj-
unni.“
efni geta þeir „fimmmenningar“ afl-
að sér upplýsinga í bók Þorsteins
Sæmundssonar: Stjörnufræði og
Rímfræði.
Varðandi flutning og niðurlagn-
ingu skírdags, uppstigningardags og
sumardagsins fyrsta skal þetta tekið
fram: Skírdagur og uppstigningar-
dagur eru kirkjulegir trúarlegir há-
tíðisdagar. Um þessa daga er fjallað
ítarlega í riti eftir Árna Björnsson:
Saga daganna. „Fimmmenningarn-
ir“ geta þar aflað sér þeirrar upp-
fræðslu um helgidagahald íslensku
þjóðarinnar, sem þeir hafa farið á
mis við sem heimafylgju og í þeim
skólum sem þeir hafa væntanlega
sótt í æsku.
Siglaugur Brynleifsson
Sumardagurinn fyrsti er elstur
allra íslenskra hátíðisdaga, á sér
uppruna í heiðni og þekkist hvergi
sem hátíðisdagur annars staðar en
hér á landi. Vitneskja eða kennd
fyrir þessum degi virðist hafa farið
fram hjá „fimmmenningum“. Til þess
að hressa upp á þekkingu sína gætu
þeir litið í áður ívitnaða bók Árna
Björnssonar, en hann skrifar svo í
formála um markmið bókarinnar:
„Henni er ætlað að vera aðgengileg
handbók fyrir hvern sæmilega Iæsan
mann...“ Ætla má að ólæsi ætti
ekki að vera þeim „fimmmenning-
um“ til trafala? Með uppfræðslu um
þessi efni gæti þeim félögum ef til
vill orðið ljós sú ófæra sem þeir
hafa anað út í, sökum þekkingarleys-
is og fáránlegrar nytjahyggju, með
þingsályktunartillögu sinni.
Þeir verða að skilja að íslensk
menning er samofin helgidaga- og
merkisdagahaldi. Tillögur til að
raska þessari menningararfleifð og
meðvitund þjóðarinnar um þá menn-
ingu, er flutningsmönnum til van-
sæmdar og vottar jafnframt full-
komið virðingarleysi þeirra fyrir lög-
gjafarsamkundu þjóðarinnar, Al-
þingi sem slofnun.
Slíkur tillöguflutningur ber
„fimmmenningum" leiðinlegt vitni
um ömurlegt þekkingarleysi, nema
að þeir séu gjörsneyddir allri kennd
og smekk fyrir þjóðlegum hefðum
og tilskilinni virðingu fyrir íslensku
þjóðkirkjunni.
Ef svo er, má þá ekki búast við
frekari tillögugerð, um að flytja eða
fresta jólahaldi landsmanna fyrir
sakir framleiðni atvinnuveganna?
Höfundur er rithöfundur.