Morgunblaðið - 17.03.1994, Blaðsíða 39

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 17. MARZ 1994
39
Kjartan Ólafsson,
rithöfundur og hag-
fræðingur — Minning
Fæddur 4. september 1905
Dáinn 9. mars 1994
Hin 9. mars sl. andaðist á Landspít-
alanum í Reykjavík Kjartan Ólafsson,
rithöfundur og hagfræðingur. Kjartan
var fæddur í Núpakoti í A-Eyjafjalla-
hreppi 4. september 1905. Var því á
89. aldursán, er hann lést. Foreldrar
hans voru Ólafur Ólafsson, bóndi í
Núpakoti og síðar í Eyvindarhólum í
sömu sveit, síðast kaupmaður í Vest-
mannaeyjum, og kona hans, Steinunn
Jónsdóttir. Þau eignuðust þíjá sjmi.
Elstur var Kjartan, þá Haraldur Axel,
bóndi í Vallatúni í V-Eyjafj allahreppi,
og jmgstur Jón Hörður, er var vél-
virki. Þeir bræður eru nú allir látnir.
Frú Steinunn, móðir Kjartans, andað-
ist árið 1919.
Árið 1924 flutti Ólafur til Vest-
mannaeyja og gerðist kaupmaður
þar. Nokkru áður en hann fluttist
þangað hafði hann kynnst ekkjufrú,
Jóhönnu Sigurðardóttur frá Hlíð í
A-Eyjafjallahreppi, og hófu þau sam-
búð 1928. Þau eignuðust eina dóttur,
Sigurbjörgu, húsfreyju í Reykjavík,
gifta Magnúsi Kristjánssyni, starfs-
manni hjá Olís. Er hún nú ein á lífi
bama Ólafs. í föðurætt var Kjartan
kominn frá séra Jóni Steingrímssyni,
eldklerki, í fimmta lið, en móðir hans
var af Bergsætt. Afi hennar, Jón
Þórðarson í Múla í Fljótshlíð, var al-
þingismaður og héraðshöfðingi. Hafði
Kjartan miklar mætur á langafa sín-
um. Þótti honum einkum mikið koma
til fijósemi hans. Kvað hann hafa
eignast milli þijátíu og fjörutíu böm,
ef öll væm tíunduð.
Ekki fluttist Kjartan til Vest-
mannaeyja með föður sínum heldur
fór hann til Reykjavíkur til föðursyst-
ur sinnar, sem bjó á Vesturgötu 5
(Aberdeen, hús, sem Einar Benedikts-
son lét byggja). Þar nam hann barna-
lærdóm sinni kvöldskóla. Síðan hófst
nokkuð sérstæð skólaganga. Fyrst á
Hvítárbakka i Borgarfirði, síðan í
Flensborg og að lokum í Gagnfræða-
skólanum á Akureyri, einn vetur á
hveijum stað.
Ekki þótti Kjartani vönd vistargerð
á Hvítárbakka. Allt þurfti að spara.
En þar logaði eldur andans glatt.
Skólastjórinn, Sigurður Þórólfsson,
sem stofnaði þama skóla árið 1905,
var eldheitur hugsjónamaður og mik-
ilvirkur rithöfundur. Hann hreif nem-
endur sína og hafði varanleg áhrif á
þá. Margir þeirra urðu sannarlega
vormenn íslands og kyndilberar
menningar og verklegra fram-
kvæmda. Ég tel að viss áhrif frá
Hvítárbakka hafi fylgt Kjartani allt
á leiðarenda. Næsti skóli Kjartans var
svo Fiensborgarskólinn í Hafnarfirði
og þá Gagnfræðaskólinn á Akureyri.
Haustið 1924 lá svo leiðin í Mennta-
skólann í Reykjavik og þar tók Kjart-
an stúdentspróf 1927. Hann hefir
sagt mér, að margir kennarar í
Menntaskólanum, sem þá var eini
menntaskólinn í landinu, hafi verið
miklir og mætir persónuleikar. Nefndi
hann í þvi sambandi Ólaf Dan, Jón
Ófeigsson, Pál Sveinsson og Boga
Ólafsson. Síðast en ekki síst minnist
hann Áma Pálssonar, sem hafði verið
skemmtilegasti maður, sem hann
kynntist á lífsleið sinni. Honum var
einstaklega minnisstætt, hversu Ámi
hneykslaðist innilega, innilegar en
nokkur annar. Sagði þá: „Ass.“ Á
menntaskólaárum sínum stundaði
Kjartan ýmiss konar vinnu s.s. beitn-
ingu í Vestmannaeyjum, kaupavinnu
í fjögur sumur í Beijanesi undir Eyja-
fjöllum og fjögur sumur í vinnu á
síldarplönum á Siglufirði. Fyrri tvö
sumrin hjá Lúðvík Siguijónssyni,
bróður Jóhanns skálds. Galt Lúðvík
starfsmönnum sínum miklu hærra
kaup en aðrir. Var Kjartan mjög
ánægður með vistina hjá honum ög
kynni við hann. Vorið 1927 áður en
Kjartan fór í vinnu til Sigluijarðar í
§órða sinn hafði hann lokið stúdents-
prófi. Þá um haustið hafði hann vænst
þess að hljóta styrk til enskunáms í
Englandi. Voru þá veittir fjórir styrk-
ir, eingöngu til náms erlendis og nær
ætíð farið eftir einkunnum umsækj-
enda. Kjartan var einn fjögurra ein-
kunnahæstu, sem sóttu um þennan
styrk. En ekki hlaut hann styrkinn.
Mun rektor menntaskólans hafa mis-
skilið upplýsingar um efnahag föður
Kjartans, en af þessum sökum frest-
aðist nám Kjartans utanlands um
heilt ár. í stað þess að stunda ensku-
nám í Englandi eins og Kjartan hafði
upphaflega ætlað sér fór hann að
ráði föður síns, sem kostaði hann, til
háskólans í Leipzig í Þýskalandi og
stundaði þar hagfræðinám 1928-29.
1929-30 las hann svo við háskólann
í Barcelona og síðan í Brussel 1930-
1932, þar sem hann lauk hagfræði-
prófi (Licencil en sciences économiqu-
es) með glæsilegum vitnisburði. Varð
næst hæstur. Sumarið 1932 lauk
Kjartan munnlegum hluta doktors-
prófs í hagfræði við háskólann í Genf
með ágætum vitnisburði, en skorti fé
til að Ijúka skriflega hlutanum (rit-
gerð). Mun þetta hafa verið síðasta
háskólapróf hans. Að öllu samanlögðu
mun Kjartan hafa stundað nám í fleiri
háskólum en nokkur annar íslending-
ur. Næstur honum, að þessu leyti,
mun vera Finnbogi Rútur Valdimars-
son, sem Kjartan dáði mjög fyrir
Þorleifur Ami Reyn-
isson - Minning
Fæddur 6. júlí 1981
Dáinn 22. febrúar 1994
Það var fimmtudagsmorgun 24.
febrúar. Morgunblaðið færir okkur
sorgarfrétt, hann Þorleifur Árni er
dáinn. Strákurinn sem okkur þótti
svo vænt um.
Við kynntumst í Álfheimum þegar
Sigga fór að passa lítinn strák í
næsta stigagangi. Hún tók gjaman
Bjarka bróður sinn með eða kom
með Þorleif yfir til okkar. Þarna fann
Bjarki góðan vin, þeir náðu ótrúlega
vel saman þrátt fyrir tveggja ára
aldursmun og tóku upp á ýmsu
skemmtilegu.
Líney og Reynir reyndust okkkur
góðir vinir og komu oft með spenn-
andi dót handa Þorleifí þegar þau
komu að utan og þá varð nú heldur
betur handagangur í öskjunni.
En svo skildu leiðir, við fluttum
í Mosfellsbæ og nokkrum árum síðar
fluttu Líney, Reynir og Þorleifur í
nýja húsið á Álftanesinu. Bjarki og
Þorleifur hittust samt áfram, Bjarki
fór og gisti hjá þeim, gátu þeir þá
dundað sér við ýmislegt, þegar nýja
húsið var í byggingu, þeir byggðu
kofa og voru mjög stoltir af. Þorleif-
ur átti fjarstýrðan bát sem þeir vin-
irnir settu á flot saman og gátu
skemmt sér vel.
Allar okkar minningar um Þorleif
Árna eru á sama veg, bjartar,
skemmtilegar og sérstakar, því þama
fór drengur sem var mjög sérstakur
og gat alltaf komið manni skemmti-
lega á óvart.
Elsku Líney og Reynir, sorgin er
mikil, en minningin um góðan dreng
lifír.
Alda, Kjartan, Sigríður, Bjarki
og Einar.
94029
Excel námskeið
Tölvu- og verkfræöiþjónustan
Tölvuskóli Halldórs Kristjánssonar
Grensásvegi 16 • © 68 80 90
gáfur og gáskafulla skemmtni.
Kjartan breytti svo oft um háskóla
sem raun bar vitni, til að læra sem
flestar tungur. Hafði hann þá í huga
störf í utanríkisþjónustu íslands. Urðu
námsár hans í þessari lotu rúmlega
fimm í stað þriggja eins og upphaf-
lega var ráðgert. Hann kom aftur til
íslands með togaranum Andra 3.
desember 1934 eftir rúmlega fimm
ára útivist. Var þá mæltur á flestar
tungur Evrópu og hafði heimsótt
mörg Evrópuríki. Síðar lagði hann
stund á rússnesku og urdu og gat
lesið og talað bæði þessi mál. Einnig
kynnti hann sér persnesku og afrik-
aanas. Eftir heimkomuna gerðist
hann fulltrúi í utanríkisráðuneytinu
frá 1935 til 1942, en þótti vistin „dauf
og þurrleg þar“. Stundaði síðar
kennslu við ýmsa skóla um tíu ára
skeið í Keflavík, á Patreksfirði, í
Reykjanesi, í Selárdal, á Hrafnseyri,
í Grímsey og á Fáskrúðsfirði. Lagðist
í ferðalög. Arið 1947-1948 ferðaðist
hann um alla rómönsku Ameríku og
gerði þar í þágu Fiskimálanefndar
kannanir á fiskmörkuðum. Kom hon-
um þá að góðu gagni málakunnáttan
m.a. í spænsku, en á Spáni hafði
hann stundað háskólanám fyrstur
allra íslendinga. Kjartan var mikil-
virkur rithöfundur. Bækur hans; Sól
í fullu suðri, sem út kom 1954, og
Eldorado, útgefin 1958, fjalla um
hvað hann sá og heyrði á þessu ferða-
lagi. Einnig almennt um líf og list í
S-Ameríku. Þetta varð sannarlega
ævintýraferðalag.
Árið 1979 kom út eftir Kjartan
stórfróðleg bók um Sovétríkin (bóka-
fl. Lönd og lýðir), 1983 Undraheimur
Indíalanda, ferðasaga frá Indlandi,
og 1992 Flakkað um fimm lönd, þ.e.
íran, Afganistan, Pakistan, Nepal og
Ceylon (Sri Lanka). Allar eru þessar
bækur stórfróðlegar og skemmtilegar
að lesa. Eru þær ritaðar af frásagnar-
gleði og stílfimi. Þá þýddi Kjartan
ijölda bóka m.a.: Sjálfsævisögu Max-
im Gorki og Gullbikarinn eftir John
Steinbeck.
Síðasta verk Kjartans eru 39 ljóð,
er hann orti á ensku og gaf nokkrum
vinum sínum á sl. ári. Ljóðin heita:
Dark horizons, einstaklega vel ort á
fagurri og fágætri bókmennta ensku.
í þeim kemur fram beiskja og svart-
sýni. Ef til vill var Kjartan svartsýnis-
maður, þótt hann dyldi það vandlega.
I Hávamálum segir:
Hugur einn það veit,
er býr hjarta nær,
einn er hann sér of sefa.
Sannarlega eru þetta vísdómsorð,
sem ekki eiga síður við nú en þegar
þau voru sögð.
Af því, sem ég hefi rakið hér að
framan, er ljóst, að Kjartan Ólafsson
var enginn hversdagsmaður. Eftir
þvi, sem ég best veit, mun hann hafa
verið einhver mesti, ef ekki mesti
tungumálamaður þjóðarinnar Nog
einna víðförlastur allra íslendinga.
Fáir rituðu um hans daga fegurri
íslensku eða höfðu betri stíl. Með
bókum sínum kynnti hann okkur lönd,
lýði og menningu framandi þjóða, sem
flestir vissu áður lítið um. Fyrir þetta
stöndum við öll f þakkarskuld við
hann.
Skoðanir Kjartans voru um margt
sérstæðar. Mátti segja um hann eins
og Bjarni Thorarensen í kvæðinu um
Sæmund Hólm:
hann batt ekki ^
bagga sína,
sömu hnútum
og samferðamenn.
Nefni ég sem dæmi, að hann var
eindreginn „racisti", sem taldi hvíta
kynstofninn skara fram úr öllum
þeim kynstofnum, sem jarðkringluna
byggja. Hafði yfirhöfuð ímugust á
lituðum kynstofnum, að því er virt-
ist, því meiri, sem litaraft þeirra var
dekkra. Viðurkenndi þó, að meðal
þeirra fyndust brúklegir einstakling-
ar. Hafði hitt slíka bæði meðal tign-
armanna og almúga svo sem greinir
í ferðabókum hans.
Kjartan hafði mikla ánægju af
þeirri tónlist, sem hann á annað borð
hafði smekk fyrir og átti hljómplötur
frá mörgum löndum. Einnig átti
hann ýmsa fágæta hluti, sem hann
keypti á ferðalögum sínum um
heimsbyggðina. Kjartan var ágætur
íþróttamaður, þreytti sund á bringu
og baki og gat til skamms tíma geng-
ið á höndum. Einnig hafði hann yndi
af klettaklifri. Glaður og skemmtinn
var hann jafnan við vini sína og ekki
neitaði hann staupi, ef fallega var
boðið og á hentugum tíma. Hann
gleymdi aldrei þegnum drengskap.
Ekki heldur mótgerðum. Ekki
kvæntist Kjartan, en 9. janúar 1950
fæddist honum dóttir með Dagrúnu
E. Ólafsdóttur. Heitir hún Steinunn
eftir föðurömmu sinni og er hún
húsfreyja hér í Reykjavík, gift Frið-
riki Friðrikssyni hagfræðingi. Mörg
ár hefir Kjartan verið velkominn
heimilisvinur hér á bæ og sagt okkur
húsfreyju minni fjölda kátlegra
sagna. Við munum sannarlega sakna
þessa trygga og góða vinar og biðjum
honum og fólki hans blessunar þessa
heims og annars.
Barði Friðriksson.
Okkar tilboð

□
□
□
1 □ □
Skýrt og ódýrt
31.900,- stqr
Nýtt og gæðum prýtt
VCA 36 myndbandstækið er búið m.a.
□ fjarstýringu
□ kyrrmynd
□ hægmynd
□ scart-tengi
□ ramma fyrir ramma
□ sjúlfvirkri leitun bestu myndgæða
O O C—r-r-| ■. I'" I ■ :[|~D
■■■ ___
HUOMBÆR f
HVERFISGÖTU 103: SÍMI625999
■■■