Morgunblaðið - 26.03.1994, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 26. MARZ 1994
Fiskeldið - „Horft
til framtíðar
eftir Ingólf
Guðmundsson
Rétt fyrir páska 1993 var haldin
fiskeldisráðstefna á Akureyri sem
bar yfirskriftina „Horft til framtíð-
ar“. Halldór Blöndal ráðherra land-
búnaðarins, og þá jafnframt fisk-
eldisins, hélt alvöruþrungna ræðu um
slæma stöðu fiskeldisins. í lokin
sagði hann að senn yrði mótuð stefna
í greininni; þeir dagar sem tengdust
upprisunni væru á næsta leiti og því
við hæfi að „upprisa" fiskeldisins
yrði á svipuðum tíma. Að vísu örlaði
á gamansemi hjá Blöndal um leið
og hann ræddi „upprisuna" í þessari
mynd en í sannleika sagt datt við-
stöddum varla í hug að hann ætlaði
að hafa þá að fíflum — eins og raun-
in varð á.
Frá því Blöndal lofaði „uppris-
unni“ eru liðnir margir mánuðir —
allt of margir — og enginn fiskeldis-
stefna hefur enn litið dagsins ljós.
Fiskeldisstöðvar halda áfram að
fara á hausinn eða hætta rekstri. Á
síðustu 15 árum hafa a.m.k. níu stór-
ar stöðvar verið stofnsettar á Reykja-
nesskaganum þar sem „allar aðstæð-
ur voru hinar ákjósanlegustu“ eins
og sagt var í upphafi. Flestar stöðv-
arnar urðu gjaldþrota fljótlega með
hundruð milljóna króna skuldahala
og í dag er aðeins ein eftir í fullum
rekstri, flestar hinna standa nú sem
risastórir í-uslahaugar þjóðinni til
skammar og sóunar — þegar horft
er til framtíðar.
Þijár tegundir laxeldis hafa aðal-
lega verið stundaðar hér á landi,
kvíaeldi, strandeldi og hafbeit. Kvía-
eldið hefur að mestu runnið sitt skeið
vegna illviðra, orkukostnaður og
sjúkdómar hafa gert strandeldis-
stöðvunum erfitt fyrir og í hafbeit-
inni hafa skilyrði í sjó brugðist síð-
ustu 3-4 árin.
Þær hafbeitarstöðvar sem eitthvað
hefur kveðið að eru: Silfurlax í
Hraunsfirði, Vogavlk (fyrrum Voga-
lax) við Vogastapa og Laxeldisstöð
ríkisins í Kollafírði sem sinnir m.a.
ýmiskonar rannsóknarverkefnum í
samvinnu við Veiðimálastofnun.
Stjórnendur Silfurlax hafa barist
með oddi og egg fyrir framtíð stöðv-
arinnar. Svíarnir sem eiga stóran
hlut í fyrirtækinu hafa haft tröllatrú
á hafbeitinni og þrátt fyrir öll
„mögru“ árin og ýmiskonar skakka-
föll í eldinu horfa þeir enn fram á
við því líkurnar á betri tímum enj
miklar. Heimtur hjá Silfurlaxi síðast-
liðið sumar sýndu að þeir stefna upp
á við. Hjá Kollaijarðarstöðinni jukust
heimtur einnig umtalsvert en í báðum
fyrrnefndum stöðvum hefur mikið
kapp verið lagt á kynbætur, svo og
u
á framleiðslu svokallaðra stórseiða
(þ.e. seiða úr vorhrognum).
Það er mjög mikilvægt fyrir allar
rannsóknir í hafbeit, kynbætur o.fl.
að stöðvunum fækki ekki því styrkur-
inn til framfara í greininni felst ekki
síst í sérstöðu hverrar stöðvar fyrir
sig innan heildarinnar, þ.e. saman-
burði milli ólíkra eldisaðferða og
umhverfisþátta.
Hafbeitarstöðin Vogavík
Árið 1990 varð Hafbeitarstöðin
Vogalax (nú Vogavík) gjaldþrota
eftir u.þ.b. þriggja ára líftíma og 500
milljónir kr. í uppbyggingu. Fyrir-
tækið hefur veitt tíu manns atvinnu.
Ekki er hægt að segja að rokið hafi
verið í ævintýrið með æðibunugangi
því tilraunaárin voru fjögur og gáfu
þau 5-15% heimtur þannig að eftir
reynslutímann, sem vissulega gaf
góðar vonir, var ráðist í byggingu
stöðvar sem anna átti 2,5 millj.
gönguseiða. Fyrsta sumarið eftir að
tilraunaeldinu lauk gaf 8% heimtur,
næsta gaf 4%, og gjaldþrotasumarið
gaf aðeins rúm 2%. Að vísu jókst
sleppiseiðafjöldinn milli ára en hafa
verður í huga að allar hafbeitarstöðv-
ar á landinu féllu í heimtum þessi
ár þrátt fyrir svipaðan fjölda slepptra
seiða. Ástandið kom einnig glögglega
fram í dræmri laxveiði í ám eins og
flestum er kunnugt um.
Ingólfur Guðmundsson
„Ráðherra Blöndal ætti
nú að nota föstuna
framundan til þess að
íhuga gaumgæfilega
stöðu fiskeldisins.“
Fiskveiðasjóður íslands tók við
rekstri Vogalax eftir gjaldþrotið en
hefur nú ákveðið að loka fyrirtæk-
inu. Þau þijú sumur sem sjóðurinn
hefur rekið stöðina hafa heimtur
verið mjög lélegar, eða 2-3%, og
ekki staðið undir lágmarksrekstri.
Framleiðslukostnaður hjá Vogavík
hefur verið mjög lágur pr. seiði, eða
tæplega 40 kr. síðastliðin þrjú ár,
og ef miðað er t.d. við eina millj.
sleppiseiða þá er framleiðslukostnað-
ur þeirra 40 millj. kr. Heimtur þyrftu
ekki að verða hærri en 4% til þess
að standa undir daglegum rekstri
miðað við meðalverð á útfluttum iaxi
síðastliðið sumar, eða 370 kr. pr. kg
Fob. (Dæmið er reiknað út frá
þriggja kg meðalvigt, þ.e. bæði eins
og tveggja ára laxi úr sjó.)
Hver maður hlýtur að sjá að litla
breytingu til batnaðar þarf til þess
að stöðin fari að skila hagnaði. Ef
heimtur færu t.d. í 8% með batnandi
árferði og betri seiðum í sjó (kynbæt-
ur o.fl.) yrði tekjuafgangurinn tæpl.
50 millj. á ári.
„Lífríki hafsvæða í uppsveiflu“ var
yfirskrift vísindagreinar í Morgun-
blaðinu 20. febr. Þar leiddu þrír fiski-
fræðingar Veiðimálastofnunar gild
rök að því að sterk tengsl séu milli
lífríkisins í Barentshafí og við ís-
landsstrendur hvað snertir sveiflur í
fiskistofnum til góðs eða ills; upp-
sveifla I lífríki Barentshafsins komi
fram hér við land 2-3 árum seinna
og nú sé ein slík komin af stað og
gæti varað næstu árin.
Tilraunir af ýmsum toga hafa ver-
ið gerðar í samvinnu Veiðimálastofn-
unar og hafbeitarstöðvanna og hefur
Rannsóknasjóður ríkisins styrkt þær
dyggilega síðustu ár. Eftirtaldir
þættir til framfara hljóta að fá menn
til þess að huga gaumgæfilega að
framtíð hafbeitar í landinu:
1. Kynbætur á hafbeitarlaxi eru
farnar að skila góðum árangri til
einstakra hafbeitarstöðva.
2. Rannsóknir á fari (migration)
seiða og laxa eru hafnar svo og
athuganir á fæðuvali seiða í sjó.
3. Kaup á laxakvóta erlendra ríkja
eru fullum gangi.
4. Verð á hafbeitarlaxi fer hækk-
andi.
5. Kröfurnar um villta „ómengaða"
fæðu verða sífellt háværari.
6. Fóður hér er 10-15% ódýrara en
í nágrannalöndunum.
7. Við höfum mestu reynslu í heimi
í hafbeit á Atlantshafslaxi.
8. Við eigum afburðagott fiskeldis-
fólk sem lært hefur margt og
mikið af bituiTÍ reynslu síðustu
ára.
Allir íýrrgreindir þættir ættu að
stuðla að mikilli bjartsýni í laxahaf-
beit — ef horft er til framtíðar.
Til skamms tíma hefur laxeldinu
verið líkt við loðdýraræktina hvað
snertir uppbyggingu, fjárfestingu og
síðan gjaldþrot greinarinnar, en hvað
hefur komið í Ijós? Jú, gífurleg verð-
hækkun á skinnum á heimsmarkaði
og þeir fáu sem lifðu af loðdýraævin-
týrið margfræga sjá nú loks fram á
betri tíma.
Heimskuleg ráðstöfun
Því miður virðist svo sem nýjunga-
girnin og bráðræðið í íslendingum
eigi sér engin takmörk — æðibunu-
Sveitarstj ómakosningar
28. maí 1994
Leiðbeiningar um undirbúning
og framkvæmd
1. Utankjörfundaratkvæðagreiðsla mun hefjast fyrsta virka dag eftir 2. apríl, þ.e. ..5. apríl.
2. Krafa um bundnar hlutfallskosningar í sveitarfélagi, með 800 íbúa eða
færri, berist oddvita yfirkjörstjómar bréflega eigi síðar en............16. apríl.
3. Sveitarstjómarmaður, sem skorast undan endurkjöri, skal tilkynna
yfírkjörstjórn þá ákvörðun sína eigi síðar en...........................23. apríl.
4. Framboðsfrestur rennur út kl. 12 á hádegi...............................30. apríl.
5. Framlengdur framboðsfrestur, ef aðeins kemur fram einn listi, rennur út...2. maí.
6. Kjörskrá skal lögð fram eigi síðar en.....................................4. maí
og skal framlagning hennar auglýst fyrir þann tíma.
7. Kjörskrá skal liggja frammi til kjördags.
8. Kærufrestur til sveitarstjórnar vegna kjörskrár rennur út kl. 12 á hádegi.14. maí.
9. Yfirkjörstjóm auglýsir framboðslista þegar eftir að listar hafa verið
úrskurðaðir gildir og merktir.
10. Afrit kæm sendist þeim, sem kærður er út af kjörskrá, eigi síðar en......17. maí.
11. Sveitarstjóm úrskurðar kæmr eigi síðar en................................21. maí.
12. Oddviti sveitarstjórnar eða framkvæmdastjóri hennar undirritar kjörskrá.
13. Sveitarstjórn tilkynni hlutaðeigandi, svo og sveitarstjórn sem mál getur varðað, um
breytingar á kjörskrá strax og úrskurður liggur fyrir.
14. Sveitarstjóm skal senda oddvita yfirkjörstjórnar eintak af kjörskrá þegar kjörskráin
hefur verið endanlega undirrituð.
15. Kjörstjóm tilkynni oddvita yfírkjörstjórnar, svo og sveitarstjóm sem mál getur varð-
að, um breytingar á kjörskrá strax og dómur er genginn.
16. Yfirkjörstjórn auglýsir hvenær kjörfundur hefst.
17. Kjörfundi skal slíta eigi síðar en kl. 22 á kjördag.
18. Yfirkjörstjórn auglýsir hvar og hvenær atkvæðatalning verður með nægum fyrirvara
á undan kosningum.
19. Atkvæðatalning hefst svo fljótt sem unnt er að loknum kjörfundi.
20. Yfirkjörstjórn setur notaða atkvæðaseðla undir innsigli að talningu lokinni, þegar
kosning er óbundin.
21. Kæra vegna kosninganna skal afhent hlutaðeigandi sýslumanni innan sjö daga frá
því að lýst var úrslitum kosninga.
22. Yfirkjörstjóm eyðir innsigluðum atkvæðaseðlum að kæmfresti loknum eða að fullnað-
arúrskurði uppkveðnum hafi kosning verið kærð þegar kosning er óbundin, sbr. nr. 19.
23. Kjörstjóm skal gefa út kjörbréf til aðalfulltrúa í sveitarstjórn og varamanna þeirra
og senda nýkjörinni sveitarstjóm greinargerð um úrslit kosninganna.
Félagsmálaráðuneytið, 24. mars 1994.
gangurinn og skellirnir í laxeldinu
virðast ekki hafa orðið mönnum víti
til varnaðar. Ný nöfn í fiskeldisflór-
unni sópa la'xeldinu og fylgifiskum
þess (íjárfestingum, reynslu o.s.frv.)
undir teppið í einu vetfangi. Allt í
einu er framtíð fiskeldis á íslandi
farin að felast í erlendum hlýsjávar-
dýrategundum, s.s. barrafiski eða
abaloneskel (sæeyra). Margir laxeld-
ismenn hafa líkt þessari nýjungagirni
við það ef við færum að baksa við
að framleiða appelsínur í kartöflu-
görðunum með fullvissu um mikinn
gróða af útflutningi þeirra til Flórída.
Hafbeitarstöðin Vogavík, sem
hönnuð er fyrir 2,5 millj. laxgöngu-
seiða, hefur nú verið leigð nýstofn-
uðu fyrirtæki sem hyggur á sæeyra-
framleiðslu. Lax og skelfiskur eru
gjörólíkar dýrategundir og því lítið
fjármálavit í því að ætla skelfiskeldi
bjartri framtíð í laxeldisstöð þrátt
fyrir það að báðar tegundirnar dafni
í vökva.
Tilraunaeldi á sæeyra er lokið hjá
Hafrannsóknastofnun og nú taka
„hinir“ við. Þessir „hinir“ hafa ná-
kvæmlega sömu hljóð og laxeldis-
mennimir áður en þeir lærðu af
reynslunni — kvakið er það sama;
allir útreikningar í stórum plús, gíf-
urlegur markaður, þúsundir fyrir
kílóið, engir sjúkdómar, fóðrið ókeyp-
is (étur hrossaþara sem hægt er að
sækja í fjörurnar), o.s.frv. Það eina
sem þá.virðist vanta nú eru peningar
til þess að byggja stöð sem fyrst og
fremst yrði hönnuð fyrir sæeyraeldi.
Vandamálin sem örugglega koma
upp á þeim 4-5 árum sem það tekur
að framleiða áætluð 50 tonn af sæ-
eyravöðva hljóta að verða mörg eins
og í öðru eldi og því er vænlegast
að horfa strax til framtíðar til þess
að fyrirbyggja sömu mistök og gerð
voru í laxeldinu. Sæeyraeldi hefur
gengið vel í sumum löndum en í
öðrum illa, t.d. í Ástralíu.
Fyrirtæki á Suðurnesjum, s.s.
Hitaveita Suðurnesja og Eignar-
haldsfélag Suðurnesja, hafa lagt fé
í nýja fyrirtækið og eru með að
styrkja framtíð sæeyraeldisins (en
ekki endilega hag þess) í Vogavíkur-
stöðinni og gera um leið endurreisn
hafbeitar á staðnum illmögulega.
Orkureikningar hjá Vogavík hafa
verið annar stærstu kostnaðarliður-
inn við eldið. Sú ráðstöfun HS að
veita hlutafé til skelfiskeldis í laxa-
hafbeitarstöð er hreint út sagt furðu-
leg. HS hefði verið nær að endur-
skoða orkuverð (og lækka) til þeirra
fiskeldisfyrirtækja á Reykjanesskag-
anum sem enn beqast fyrir lífí sínu
og stuðla þannig að framförum í
greininni.
Vogavík var fyrst og fremst hönn-
uð sem hafbeitarstöð. Stöðin býr við
góðar náttúrulegar aðstæður; nóg
kalt vatn á litlu dýpi, 11° heitur
borholusjór, ætisríkt grunnsævi við
stöðina og góð móttökuaðstaða.
Það hlýtur að vera mikil sóun á
verðmætum að planta skeldýraeldi
inn í stöð sem hönnuð er fyrir lax-
eldi og hafbeit. Breytingar á ýmsum
þáttum, s.s. kerum, lögnum o.fl.
verða mjög miklar og munu kosta
mikið, fyrir utan það að tjasl er
sjaldnast vænlegt ef horft er fram á
við. Með því að umbylta stöðinni í
skelfiskeldisstöð með 50 tonna áætl-
aða ársframleiðslu, fjögur ársverk,
og óvissa framtíð verður ekki aftur
snúið til laxeldis og hafbeitar í Voga-
vík, svo mikið er víst.
Allra hagur
Það er slæmt fyrir þjóðarbúið ef
ráðamenn landsins halda uppteknum
hætti í fiskeldinu — að sitja aðgerða-
lausir með hendur í vösum.
Mörg vandamál eru óleyst í laxeld-
inu en við höfum sannarlega verið á
réttri braut og líkiega eru aðeins um
25% eftir á áfangastað. Sæeyramenn
eiga sín 99% ófarin og eins og allir
vita eru gamlir skór af öðrum óhent-
ugir á grýttum vegi.
„Nýsköpun" er góð og gild en hún
má ekki verða til þess að þær fram-
farir sem orðið hafa í „gömlum"
greinum séu lagðar fyrir róða.
Ráðherra Blöndal ætti nú að nota
föstuna framundan til þess að íhuga
gaumgæfilega stöðu fiskeldisins. Það
er orðið meira en tímabært að sú
„upprisa" sem fiskeldismönnum var
lofuð um páskaleytið í fyrra fari að
sjá dagsins ljós.
Höíundur er fyrrvcrandi
starfsmaður Vogalax.