Morgunblaðið - 26.03.1994, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 26. MARZ 1994
Hvað er að marka
fiskifræðinga?
eftir Einar Júlíusson
Að margra mati er ekki mikið að
marka fiskifræðinga. Þeir segi eitt í
ár og eitthvað allt annað næsta ár.
Dæmið sem gjarnan er rifjað upp
þegar gagnrýna þarf þessa öfgafullu
friðunarsinna á Hafró sem taka
meira tillit til þarfa þorsksins en þjóð-
arinnar er ráðgjöf þeirra í upphafi
fiskveiðistjómunar.
Hvaðan koma golþorskarnir?
Árið 1966 hóf Jón Jónsson þáver-
andi forstöðumaður Hafrannsóknar-
stofnunar að vara við því með sterk-
um orðum að uggvænlega horfði með
þorskstofninn. Sóknin væri margfalt
meiri en stofninn gæti staðið undir
og í raun óskiljanlegt að nokkrir gol-
þorskar skyldu vera eftir til að
hrygna. Taldi hann að einungis stórar
Grænlandsgöngur hefðu bjargað
stofninum frá hruni. Hann ráðlagði
sóknarminnkun en talaði fyrir daufum
eyrum og á næstu árum komu stærstu
Grænlandsgöngur sem vitað er um
fyrir utan risaárgangana frá 1922-24
og 1945. Stofninum var borgið í bili
bæði á íslandi og Grænlandi.
Svarta skýrslan
En árið 1975 var aftur komið í
óefni og hrygningarstofn þorsksins
eins og nú í sögulegu lágmarki eftir
tveggja áratuga ofveiði ísiendinga
og útlendinga. Fiskifræðingar skrif-
uðu svarta skýrslu og lögðu til að
þorskaflinn yrði takmarkaður við 230
þús tonn. Fiskveiðar voru frjálsar þá
en ýmsir aðilar, t.d. innan Háskólans
og Seðlabankans, gerðu á næstu
árum fiskveiðilíkön og reyndu að
sýna stjómmálamönnum fram á
óhagkvæmni þessarar fráleitu fisk-
veiðistefnu. Allir vom þeir sammála
þá um nauðsyn þess að taka upp
auðlindaskatt ef stjóma ætti fisk-
veiðum og búa komandi kynslóðum
bjarta framtíð í þessu landi. Útgerð-
armenn urðu ævareiðir yfir þessum
tillögum óviðkomandi aðila til stjóm-
unar fiskveiða.
Hefur fiskveiðunum einhvern
tímann verið stjómað?
Auðlindaskatti og alvöm fiskveiði-
stjórnun var hafnað en stjómun fisk-
veiða var þó að nafninu til komið á
1977 og fiskifræðingar ráðlögðu 270
þús tonna hámarksafla. En lítið er
að marka stjómmálamenn og þá allra
síst sjávarútvegsráðherra. Veiðamar
fóm langt fram úr tillögum fiski-
fræðinga og 1978, 1979 og 1980
leggja þeir enn til 260, 250 og 300
þús tonna veiði. Ráðherra hundsaði
þessar tillögur og tók úr stofninum
500 þús tonnum meira en fiskifræð-
ingar lögðu til á þessum fyrstu 5
árum.
Risaárgangurinn og
Grænlandsgangan mikla
Svörtustu spár fiskifræðinga rætt-
ust ekki og aflinn varð mikill því
fram var kominn þriðji stærsti þorsk-
árgangur aldarinnar en sóknin var
lítt takmörkuð. Og enn ein risavaxin
Grænlandsganga, á þriðja hundrað
þúsund tonn af stómm kynþroska
golþorski, tryggði góða hrygningu
sem lagði grunn að síðustu risaár-
göngunum 1983 og 1984 og einni
Grænlandsgöngu enn. Glópalánið lék
við íslendinga.
Glataða tækifærið og afglöp
fiskifræðinganna
Fiskifræðingar hefðu átt að nota
þetta gullna tækifæri til að krefjast
uppbyggingar á þorskstofninum sem
Jón Jónsson hafði haft áhyggjur af í
hálfan annan áratug. En þeir kusu
fremur að sýna fram á að í rauninni
væri ekkert að marka ráðleggingar
þeirra. Þeir tækju meira mark á ráð-
herra og LÍÚ en sínum eigin ráðlegg-
ingum. Ráðherra hafði nú heimilað
veiðar á 500 þús tonnum framyfir
ráðleggingar fískifræðinga og þar
með minnkað þorskstofninn um meira
en 700 þús tonn frá því sem annars
hefði verið. En fiskifræðingar fyrir-
gáfu allt og gleymdu og juku ráðgjöf
sína upp í 400 þús tonn! Ráðherra
gaf þeim langt nef og 470 þús tonn-
um var landað það árið. Fiskifræðing-
ar gerðu það ekki endasleppt og juku
enn aflaráðgjöf sína upp í 450 þús
tonn fyrir 1982. En Grænlandsgang-
an var að mestu farin suður til Níger-
íu og lítið orðið eftir af árganginum
risastóra frá 1973 sem verður á næsta
ári orðinn stærsti árgangur í hálfa
öld. Það vantaði mikið upp á að þessi
afli næðist og þjóðin gat haldið áfram
að hlæja að seinheppinni ráðgjöf físki-
fræð- inga. Nei það var alls ekkert
mark á þeim takandi þá því þamæsta
ár, 1983, lögðu þeir enn til miklu
meiri afla en flotinn gat veitt!
Er flotinn óstöðvandi enn
of lítill?
Flotinn var greinilega allt of lítill
að mati fiskifræðinga. Þó að a.m.k.
50 milljörðum króna hafi síðan verið
sólundað til að stækka flotann telja
margir hann enn of lítinn miðað við
kvótana. Ýsukvótinn hefur t.d. aldrei
náðst síðan bytjað var að stjórna
fiskveiðunum og eitthvað vantar líka
upp á að útgefnir heildarkvótar í
ufsa og karfa hafi náðst. Þetta stend-
ur þó allt til bóta því enn er flotinn
að stækka etv. hraðar en nokkru
sinni fyrr. Sú skemmtilega mynd sem
Sigmund teiknaði 1983 af flotanum
að troða sér inn um hvetja smugu á
ekki síður við í dag eftir meira en
áratuga „fiskveiðistjórn". Enn smíða
Norðmenn fyrir okkur risastóra og
dýra frystitogarara sem hrynja þó í
verði daginn sem íslendingar eignast
þá því allir markaðir eru yfírfullir
af fiskiskipum sem hvergi mega
veiða. Enn framleiðir Hampiðjan fyr-
ir okkur og stækkar stöðugt þær
langstærstu vörpur sem nokkurs
staðar hafa verið notaðar í heimin-
um. Og enn er eitt kaupæðið runnið
á útgerðarmenn. Nú eru það smugu-
togarar sem alla vantar og streyma
inn í landið, skráðir t.d. á Hispanola.
Skuldimar við Fiskveiðasjóð standa
varla í veginum. Erlendir bankar
hljóta að lána fyrir smugutogurum.
Það eru þeir sem eiga þá og þurfa
að losna við þá, jafnvel á tombóiu-
verði. Sóknin og sóknarkostnaðurinn
eykst og eykst og flotinn hlýtur á
endanum að ná þessum ýsukvótum
sem honum er úthlutað.
Er enn einhver von?
Þannig hafa fiskifræðingar grafíð
undan tiltrú á þá með því að leggja
til allt of stóra kvóta, þ.e. margfalda
kjörsókn ár eftir ár. Þar með bera
þeir mikla ábyrgð á ástandi fiski-
stofnanna og þessari sístækkun flot-
ans sem er meginástæðan fyrir
ástandi efnahagslífsins. Það er ekki
bara Grænlandsgangan 1980-81
sem fór fyrir lítið. Síðasta Græn-
Iandsgangan, 1990-91, var notuð
eingöngu til að auka veiðiráðgjöfina
og var reyndar veidd að stórum hluta
áður en fiskifræðingar vissu einu
sinni að hún væri komin. Hún var
heldur minni en hinar og hefur enn
ekki skilað neinum efniviði í nýja
Grænlandsgöngu um aldamótin.
Hrygningin i ár er síðasta hálmstrá-
ið til bjargar þorskstofninum og
Grænlandgöngum.
Gleyma fiskifræðingar
tillögum sínum jafnharðan?
Fiskifræðingar hafa líka sýnt það
Einar Júlíusson
„Þannig hafa fiskifræð-
ingar grafið undan til-
trú á þá með því að
leggja til allt of stóra
kvóta, þ.e. margfalda
kjörsókn ár eftir ár.
Þar með bera þeir
mikla ábyrgð á ástandi
fiskistofnanna og þess-
ari sístækkun flotans
sem er meginástæðan
fyrir ástandi efnahags-
Iífsins.“
að minni þeirra nær ekki milli ára
og þeim er alveg nákvæmlega sama
um það hvort ráðherra fer eftir tillög-
um þeirra eða ekki. Vilji ráðherra fá
fiskifræðinga til að stækka aflatillög-
urnar nú þá er bara að fara nógu
mikið framyfir kvótann en síðan
1976 hefur útgerðin veitt um 1.200
þús. tonn framyfir ráðleggingar
fiskifræðinganna! Öllum almenningi
hlýtur að finnast tillögur fiskifræð-
inga vera út í loftið ef þeir minnka
ekki aflaráðgjöfina um 100 þús tonn
eftir að ráðherra hefur farið 100 þús
tonn fram úr síðustu ráðleggingu.
Með því að láta þetta þannig í reynd
átölulaust bera þeir mikla ábyrgð á
ástandinu.
System í „galskabet"
Það verður samt að segjast fiski-
fræðingum til varnar að það er
ákveðið kerfi í öllu saman. Fiskifræð-
ingar leggja til jafnstöðuafla. Fari
ráðherra 100 þús tonn fram úr hon-
um þá minnkar stofninn (eins og
fiskifræðingar ranglega ofmæla
hann) strax um næstum 150 þús
tonn en jafnstöðuafli fyrir næsta ár
minnkar næstum stærðargráðu
minna að meðaltali. Reyndar getur
hann líka minnkað talsvert meira eða
vaxið, það fer eftir nýliðun ársins
sem er síbreytileg. í kerfinu er þó
lítið vit. í fyrsta lagi er jafnstöðuafli
í ofveiddan stofn ofveiði. Jafnstöðu-
afli í þorskstofninn nú er grimmileg
ofveiði hvort sem litið er á það frá
líffræðilegu eða hagfræðilegu sjónar-
miði. Í öðru lagi, ef fiskifræðingar
ráðleggja jafnstöðuafla ár eftir ár
og ráðherra heimilar alltaf meira nú
þá minnkar stofninn stöðugt. Sóknin
vex þá stöðugt og það sífellt stærri
flota til að ná stöðugt minnkandi
jafnstöðuafla. í þriðja lagi skilur
enginn neitt í því af hveiju fiskifræð-
ingar láta sig engu varða hvort ráð-
herra fylgir ráðgjöf þeirra eða ekki.
Þeir koma á hveiju ári með ráðgjöf
sem virðist hvorki taka tillit til þess
hvað þeir sögðu á síðasta ári að
mætti veiða á þessu ári né til þess
hvað veitt var mikið á síðasta ári.
Ef þeir bara legðu til kjörsókn þá
mundi stofninn ekki minnka þótt
ráherra færi alltaf jafnmikið framyf-
ir. En þeir ættu að leggja til kjör-
sókn (kjörafla), að frádregnum þeim
afla sem tekinn var framyfir árið
áður. Það gera þeir ekki, því miður.
Er síldarævintýrið löngu
gleymt?
Framyfir miðja þessa öld lifðu ís-
lendingar af síldveiðum. Um fjórð-
ungur af útflutningstekjunum kom
frá síldarafurðum. En svo kom ríkis-
stjórn sem lét sér það ekki nægja
og vildi fá helmingi meiri tekjur af
síldinni. Það gekk í örfá, eða ná-
kvæmlega fjögur, ár og síðan hafa
tekjur af síldarafurðum aldrei náð
svo mikið sem einum hundraðasta
hluta af útflutningstekjum okkar.
Allur hagnaður af síldveiðum er horf-
inn, hefur ekki sést í aldarfjórðung.
Heildartekjutapið til þessa dags nem-
ur því um sexföldum útflutningtekj-
um okkar að frádregnum þessum
eins árs útflutningstekjum sem
stjórnin nældi sér í með ofveiðinni.
Alls um fimm ára útflutningstekjum
þ.e. mörgum hundruðum milljarða
króna. Enn skrifa menn þó bækur
um ágæti þessarar ríkisstjórnar sem
skóp sér ævarandi vinsældir með
þessum aukatekjum! Og bent er á
tveggja áratuga stjórnun síldveiða
sem dæmi um það hvaða hag menn
geta haft af kvótakerfi! Hvílíkt skiln-
ingsleysi! En auðvitað hefði hver
önnur ríkisstjórn útrýmt sildinni jafn-
fljótt og vel. Vandamálið er að enn
í dag þarf engin ríkisstjórn að standa
neinum reikningsskil á því í hvernig
ástandi hún skilut- við landið, miðin
eða skuldastöðuna. Næsta kynslóð
hefur engan atkvæðisrétt og afleið-
ingarnar láta ekki á sér standa.
Höfundur er eðlisfræðingur.
Kosningabarátta Sjálfstæðis-
fiokksins hefur staðið í fjögur ár
eftirÞóri
Kjartansson
í síðustu borgarstjórnarkosning-
um hlaut Sjálfstæðisflokkurinn tíu
menn kjörna í borgarstjórn af þeim
fímmtán sem í stjóminni sitja. Það
er að flestra mati ekki að ástæðu-
lausu sem Sjálfstæðisflokkurinn
sigraði jafn glæsilega og raun ber
vitni.
Sjáflstæðisflokkurinn sett fram í
síðustu kosningabaráttu loforðalista
yfír þau atriði er flokknum fannst
mest liggja á að koma í verk. Með
þessum lista hófst næsta kjörtímabil
og þar með kosningabaráttan. Sjálf-
stæðisflokkurinn hófst strax handa
við að framfylgja loforðalista sínum
ásamt því að sinna öðrum verkefnum
sem lofað var á kjörtímabilinu. Öll
þessi loforð hefur verið staðið við
nema eitt og er það endurbygging
Korpúlfsstaða. Ástæðan fyrir því að
ekki hefur verið staðið við það loforð
er sú, að þegar að kannað var hver
kostnaður við endurbygginguna yrði
kom í ljós að hann yrði tæpir tveir
milljarðar. Sjálfstæðismenn sáu að
þeim peningum mætti veija á annan
og betri hátt á þeim erfíðu tímum
sem við nú lifum á.
Nú nýlega skrifaði Árni Sigfússon
borgarstjóri undir samning þar sem
hann, fyrir hönd leigusala, leigir Rík-
isspítölum fæðingarheimilið við Þor-
finnsgötu til tíu ára. Þetta er hið
besta mál og mikilvægt skref í þá
átt að bæta aðstöðu fyrir fæðandi
konur.
Ingibjörg Sólrún Gísladóttir sá þó
strax eitthvað að þessu og sagði að
þetta væri slæmt mál vegna þess að
þetta væri hluti af kosningabaráttu
Sjálfstæðisflokksins. Fæðingarheim-
ili er ekki tekið í notkun vegna þess
að það er hluti af kosningabaráttu
heldur vegna þess að það er nauð-
syn. Ingibjörg Gísladóttir hefur
greinilega aðrar hugmyndir um það
hvemig borgarstjóm skuli standa að
verkum sínum en flestir aðrir. Það
er greinilegt að hún leggur mikla
áherslu á það að þegar kosningar
nálgast þá eigi borgarstjóm að leggja
hendur í skaut þangað til eftir kosn-
ingar þar sem borgarstjórn gæti
„Ingibjörg Sólrún
Gísladóttir sá þó strax
eitthvað að þessu og
sagði að þetta væri
slæmt mál vegna þess
að þetta væri hluti af
kosningabaráttu Sjálf-
stæðisflokksins. Fæð-
ingarheimili er ekki
tekið í notkun vegna
þess að það er hluti af
kosningabaráttu heldur
vegna þess að það er
nauðsyn.“
gert eitthvað sem væri gott fyrir
borgarbúa og slíkt má ekki gerast
ef Ingibjörg Sólrún á að fá að ráða.
Það er eins og Ingibjörg gleymi
því að kosningabarátta á að vera í
gangi allt kjörtímabilið, því einungis
þannig er hægt að ná sannfærandi
árangri í málefnum borgarinnar.
Fyrst Ingibjörg heldur því fram að
þau málefni sem tekin eru upp af
meirihlutanum í borginni rétt fyrir
kosningar séu slæm mál á þeim for-
sendum að þau séu kosningamál þá
getur maður gert sér í hugarlund
hvemig borginni yrði stjórnað ef hún
fengi að sitja við stjórnvölinn. Þá
yrði væntanlega framkvæmt eins Iít-
ið og hægt er að komast upp með
megnið af kjörtímabilinu og í lok
kjörtímabiisins myndu einhver góð
mál vera keyrð í gegn til þess eins
að vinna aftur vinsældir kjósenda.
Mig langar að minna kjósendur á
það að á kjörtímabilinu 1978-1982
reyndi vinstri meirihlutinn að nota
þessa aðferð en þá mistókst hún
hrapalega og kjósendur felldu vinstri
meirihlutann. Vinstri flokkarnir eiga
því ekki langt að sækja þessa hug-
myndafræði sína og nú þegar flokk-
arnir sem standa að vinstra framboð-
inu eru orðnir fimm talsins þá getur
ástandið ekki orðið betra en á árun-
um 1978-1982.
Þórir Kjartansson
Þessar staðreyndir eru það sem
öllu máli skiptir í næstu borgarstjórn-
arkosningum því við hljótum að velja
flokk sem hefur raunhæf og kjark-
mikil áherslumál í öllum málaflokk-
um, og stendur við það sem hann
segir.
Höfundur er framkvæmdastjóri
Sambiuids ungra
sjálfstæðismanna.