Morgunblaðið - 14.08.1994, Blaðsíða 12

12 SUNNUDAGUR 14. ÁGÚST 1994
MORGUNBLAÐIÐ
I
i
HVAfl ER FULLVALDA QUEBEC?
ÞAÐ getur hitnað í kolunum í Quebec, eins og þarna varð raunin. Það var að vísu sigur íshokkí-
liðs Montreal sem olli fagnaðarólátunum í þetta skipti.
Flokkur aðskilnaðar-
sinna á vísan sigur í
fylkiskosningunum í
næsta mánuði, og hefur
heitið því að íbúar
Quebec fái í atkvæða-
greiðslu að tjá hug sinn
til fullveldis fylkisins.
Þó er ólíklegt að sigur
hans leiði til þess að
Kanada leysist upp.
Kristján G. Arngríms-
son hugar að helstu
þáttum fullveldisbarátt-
unnar og viðbrögðum
við henni.
AÐSKILNAÐARSINNAR í Que-
becfylki í Kanada hafa farið mik-
inn undanfarna mánuði, og þótt
hugmyndin um fullveldi fylkisins
hafí alltaf mótað hugmyndir Qu-
ebecbúa, sem og annarra Kanada-
manna, um sjálfa sig og landið,
þá hafa þær aldrei verið ræddar
jafn mikið og af svo mikilli alvöru
sem nú. í næsta mánuði verður
kosið tii fylkisþingsins, og stjórn
Fijálslynda. flokksins, undir for-
sæti Daniels Johnsons, stendur
höllum fæti í skoðanakönnunum.
Það er Parti Quebecois, flokkur
aðskilnaðarsinna undir forystu
Jacques Parizeau, sem nýtur mests
fylgis. Þótt Parizeau hafi ætíð
sagt það vera forgangsverkefni
sitt að skilja Quebec frá Kanada
og hafi hamrað á þeim hugmynd-
um, þá er málið fráleitt svo ein-
falt. Kjósendur eru hvorki einhuga
um hvort Parti Quebecois sé fyrst
og fremst ákjósanlegur kostur
vegna aðskilnaðarstefnunnar eða
vegna óstjórnar Fijálslynda
flokksins, né eru þeir allir sam-
mála um hvort „fullveldi" fylkisins
þýði að það verði ekki lengur hluti
af Kanada. En kannski er djúp-
stæðasti vandinn í þessu máli öllu
hinn sami og sá sem setur fyrir-
vara á alla þjóðfélagsumræðu í
Kanada yfírleitt, nefnilega hlut-
skipti frumbyggjanna.
Kanadabúar segja gjaman að
þjóðaríþróttir þeirra séu
tvær. Annarsvegar íshokkí
- sem er þeim það sem
handbolti er íslendingum -
og hinsvegar tilvistarkreppa. Að
vera kanadískur sé að vera sífellt
upptekinn af spurningunni hver
maður sé eiginlega. Tungumálið
gefur enga vísbendingu, og ensku-
mælandi fólk er á þeirri forsendu
skyldara Bandaríkjamönnum en
Quebecbúum. Forsendur kana-
díska ríkjasambandsins era þannig
fyrst og fremst pólitískar, en ekki
menningarleg sérstaða. Og það er
einmitt þarna sem aðskilnaðar-
sinnar í Quebec finna sín sterk-
ustu rök. Þeir segja að í fylkinu
búi sérstök þjóð sem eigi enga
samleið með „hinni þjóðinni", íbú-
arnir eigi ekki í nokkrum vandræð-
um með að átta sig á merkingu
þess að vera quebeskur, en „kan-
adískur" hafi enga merkingu. For-
sendur fullveldis Quebec séu því
menningarleg sérstaða. Rök, sem
kannski hljóma kunnuglega í eyr-
um Islendinga.
Minnkandi fylgi
Af þeim tæplega sjö millj-
ónum sem byggja Quebec-
fylki eru um _ 82 prósent
frönskumælandi. Það er
fyrst og fremst til þeirra sem
flokkur Parizeaus sækir
fylgi sitt, og enskumælandi
stuðningsmenn Fijálslynda
flokksins búa flestir í fáum
kjördæmum í Montreal. Þess
vegna er líklegt, að þótt fylgi
aðskilnaðarsinnanna fari
hlutfallslega minnkandi, ef
marka má skoðanakannanir,
nái Parti Quebecois umtals-
vert fleiri . þingsætum en
Fijálslyndi flokkurinn í
kosningunum, sem verða
haldnar 12. september. Þeim
hefur verið spáð 80-85 sæt-
um af 125.
Þótt þeir eigi því sigurinn
vísan, og Parizeau hafi heit-
ið því að halda atkvæða-
greiðslu um aðskilnaðarmál-
ið í fylkinu innan árs frá því hann
kemst til valda, eru flestir frétta-
skýrendur nú komnir á þá skoðun,
að hann vilji draga úr áherslunni
á fullveldisbaráttuna. Almenning-
ur hafi einfaldlega meiri áhuga á
að fá nýja fylkisstjórn sem einbeit-
ir sér að bættum efnahag og tak-
ist á við atvinnuleysi, heldur en
að losna úr tengslum við Kanada.
Þannig sagði Parizeau í síðustu
viku, að hann legði áherslu á „nýja
stjórn fyrst, og fullveldi síðar.“
„Það er augljóst að Parizeau
hefur gert það að markmiði sínu
að mynda góða stjórn, vegna þess
að skoðanakannanir benda til að
það sé það sem fólk viii heyra,“
segir stjórnmálaskýrandinn Pierre
Fournier. Parizeau hafi alltaf vilj-
að leggja áherslu á að efnahagur-
inn muni batna undir stjórn Parti
Quebecois, en Johnson og félagar
í Frjálslynda flokknum hafi not-
fært sér umræðuna urn aðskilnað
til að benda á hversu kostnaðar-
samur hann yrði, til dæmis hvað
ný atkvæðagreiðsla um fullveldi
yrði Quebecbúum dýr. Þessi bar-
áttuaðferð fijálslyndra virðist hafa
skilað árangri. Niðurstöður skoð-
anakönnunar sem birtar voru fyrir
viku bentu til að Fijálslyndi flokk-
urinn nyti einungis tveggja pró-
senta minna fylgi en Parti Que-
becois, en í skoðanakönnun sem
gerð var fyrir mánuði höfðu að-
skilnaðarsinnarnir 10 prósenta
forskot.
Sigur í fylkiskosningunum yrði
annað skrefið sem Parizeau stígur
í að leiða Quebec til fullveldis. Það
fyrsta var að ná afgerandi víg-
stöðu á alríkisþinginu í Ottawa,
og það tókst í kosningunum síðast-
liðið haust, þegar Bloc Quebecois,
flokkur Luciens Bouchards, skoð-
anabróður Parizeaus, náði að
verða næst stærsti flokkurinn á
þingi, þrátt fyrir að bjóða einung-
is fram í Quebec, og komast þann-
ig í hlutverk hinnar opinberu
stjórnarandstöðu. Þriðja og síðasta
skrefið yrði sigur í atkvæða-
greiðslu um fullveldi.
Andstaða í öðrum fylkjum
Aðskilnaðarsinnar njóta lítillar
samúðar meðal enskumælandi
íbúa landsins. Parizeau hefur sagt
að hann vilji ekki ræða frekar
möguleikann á að Quebec verði
áfram hluti af Kanada. Slíkt væri
tímasóun, og að stjórn sín yrði að
hefjast handa við að undirbúa að-
skilnaðinn. „Ég ætla ekki að eyða
tímanum í það hvernig Kanada
gæti orðið betra eða öðruvísi," var
haft eftir honum fyrir nokkru.
„Við erum að sinna okkar eigin
málefnum."
Afstaða fóiks í öðrum
fylkjum er næsta eindræg.
Michael Harcourt, fylkisstjóri
í British Columbia, var
ómyrkur í máli um möguleg-
an aðskilnað: „Ef þeir [Que-
bec] ákveða að segja skilið
við okkur, þá yrðum við ekki
góðir vinir, við yrðum svarnir
óvinir. Fólk í British Columb-
ia myndi reiðast feykilega.“
Roy Romanov, fylkisstjóri í
Saskatchewan, tók í sama
streng: „Það eru hugarórar
að halda að aðskilnaður fáist
með vinsamlegum viðræð-
um.“
Landamæraflækj ur
Fátt setur Kanadabúa jafn
mikið út af laginu og um-
ræða um hlutskipti frum-
byggja landsins, eða „fyrstu
þjóðirnar." Félagslegur vandi
frumbyggjanna, atvinnu-
leysi, áfengisnotkun og sjálfs-
morðstíðni, virðist með öllu óleys-
anlegur. Ráðstafanir stjórnvalda í
þessum efnum hafa oftar en ekki
virst yfirborðskenndar og bera
keim af úrræðaleysi.
Það einfaldar því ekki aðskiln-
aðarmálið þegar frumbyggjar í
Quebec láta í Ijósi þann vilja sinn
að tilheyra Kanada áfram. Þeir
eru ekki nema um 130 þúsund,
en það land sem heyrir þeim til,
á sögulegum forsendum, er um
tveir þriðju af öllu landi í fylkinu.
Alríkisráðherra málefna frum-
byggja, Ron Irwin, olli miklum
úlfaþyt í maí, þegar hann átti fund
með höfðingjum fyrstu þjóðanna
sem búa í Quebec og sagist ekki
sjá annað en þeim væri fullkom-
lega stætt á því, að segja skilið
við Quebec og halda tengslum við
Kanada, ef Quebec segði skilið við
landið. Þessi afstaða ráðherrans
kom ekki einungis aðskilnaðars-
innum í bobba, heldur setti alríkis-
sinna líka í stök vandræði, því
ráðherrann var í raun að draga í
efa réttmæti landamæra fylkisins,
hvort sem það tilheyrir Kanada
eða ekki. Á því leikur enginn vafi,
að komi til aðskilnaðar munu rísa
heiftúðugar landamæradeilur, sem
gætu orðið hættuleg púðurtunna.
Hingað til hafa menn kosið að
hafa lágt um þetta efni, en af-
staða aðskilnaðarsinnanna er ein-
örð. Bæði Parizeau og Bouchard
hafa vitnað í kanadísk og alþjóðleg
lög, auk orða lagaspekinga, til
varnar landamærum fylkisins eins
og þau era nú. Innan þeirra er
gífurlegt landflæmi, sem alríkis-
stjórnin veitti fylkinu þegar það
gekk í ríkjasambandið 1867. „Mál-
ið er einfalt og skýrt,“ sagði
Parizeau. „Þegar Quebec verður
sjálfstætt ríki þá mun það halda
landamærunum eins og þau eru
nú.“
„Sjálfra okkar vegna“
Meirihluti frumbyggjanna er
ósammála. „Við viljum leggja okk-
ar af mörkum til þess að halda
þessu landi saman,“ sagði Konrad
Sioui, höfðingi Huron-indjána.
„Ekki vegna þess að við fylgjum
enska Kanada að málum og séum
andvígir franska Kanada, heldur
sjálfra okkar vegna.“
Irwin sagði frumbyggjana ekki
vera húsgögn sem aðskilnaðar-
sinnar gætu flutt til eftir hentug-
leikum. „Frumbyggjarnir óttast
mjög um hag sinn,“ sagði hann.
„Aðskilnaðarsinnarnir segjast eiga
rétt á að taka ákvarðanir um eig-
in mál, og hví skyldu frumbyggj-.
arnir, sem hafa búið hér tuttugu
sinnum lengur en við, þá ekki eiga
hinn sama rétt?“
Aðskilnaðarsinnar brugðust
ókvæða við, og Parizeau gekk svo
langt að kalla Irwin „fífl.“ For-
sætisráðherrann, Jean Chretíen,
hefur ekki viljað taka þátt í opin-
berri umræðu um aðskilnaðarmál-
ið. Hann hefur lýst því yfir að
kjósendur hafi veitt flokki hans,
Fijálslynda flokknum, brautar-
gengi vegna loforða um að bregð-
ast við atvinnuleysinu í landinu,
en ekki til þess að rífast um full-
veldi Quebecs. En Chretien rauf
þögnina eftir upphlaup Irwins, þó
það væri fyrst og fremst til að
bera klæði á vopnin. Hann sagði
að hörð ummæli ráðherrans, sem
og hörð orð fylkisstjóranna Harco-
urts og Romanovs, væru „eðlileg"
í ljósi þess mikla áróðurs sem að-
skilnaðarsinnar hefðu rekið fyrir
málstað sínum að undanförnu,
ekki hvað síst Bouchard, sem hef-
ur ferðast jafnt innanlands sem
utan til þess að kynna málstað
Quebec.
Hvað er fullveldi?
Fylgi Parizeaus og félaga kann
að veita þeim sigur í fylkiskosning-
unum, en þeir hafa fráleitt bitið
úr nálinni með sjálfstætt Quebec.
Síðast þegar skoðanir kjósenda í
fylkinu voru kannaðar kom í ljós,
að rúmlega 54 prósent voru and-
víg fullum aðskilnaði. Þijátíu og
átta prósent voru fylgjandi. Aðrir
voru óákveðnir. Fylgi við aðskilnað
hefur þannig minnkað um 10% frá
því í júní.
Þá kom það enn skýrar í ljós
en áður, að íbúar í Quebec eru
alls ekki á eitt sáttir um hvað
fullveldi feli í sér, og vilja ekki
útiloka neitt. Þegar spurt var
hvort Quebec yrði áfram hluti af
Kanada ef fylkið yrði fullvalda
svöruðu einungis 47% neitandi,
en 42% játandi. Tíu prósent voru
óákveðin.
Jacques Parizeau,
leiðtogi Parti Que-
becois og einarð-
asti fullveldis-
sinninn í Quebec,
er jafnan afdrátt-
arlaus og kjarn-
yrtur í skoðunum
sínum.
Lucien Bouchard,
leiðtogi Bloc Que-
becois og sljórn-
arandstöðunnar á
þinginu í Ottawa,
hefur verið dug-
legur að kynna
málstað aðskilnað-
arsinna.
f

\
I
I
t
■
(
1
\
(
i
\
I
i
I