Morgunblaðið - 13.10.1994, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ
NEYTENDUR
FIMMTUDAGUR 13. OKTÓBER 1994 17
Þörf á samræmingu eykst í tæknivæddu iðnaðarsamfélagi nútímans
Staðlar eru
líka fyrir
neytenchir
MEÐ NOTKUN alþjóðlegra staðla í viðskiptum er lagður grunn-
ur að samræmi, sem leiðir til aukins vöruöryggis og samkeppni.
Alþjóðlegi staðladagur-
inn er á morgun. í til-
efni þess heimsótti Jó-
hanna Ingvarsdóttir
Staðlaráð íslands, sem
verið hefur starfandi
allt frá árinu 1987.
OKUMENN hvar sem er í
heiminum gera ráð fyrir
því þegar þeir leigja sér
bíl að bensíngjöfin,
bremsan og kúplingin sé á sama
stað og þeir eiga að venjast og að
táknin á mælaborðinu séu þeim
kunnug. Við leiðum aftur á móti
ekki hugann að því alla jafna að
þetta sé stöðlun að þakka. Við
hugsum heldur ekki um alla stöðl-
unina, sem á sinn þátt í því að við
getum hringt og sent símbréf eða
tölvupóst heimshorna á milli. Aftur
á móti getum við agnúast út í ljósa-
peruna sem passar ekki í perustæð-
ið eða rafmagnsinnstunguna, sem
passar ekki fyrir klóna á hárblásar-
anum þegar við erum á ferð í út-
löndum.
Þörfin á samræmdum reglum
manna í milli er jafngömul mann-
legu samfélagi. Mál og vog, mynt-
kerfi og tímatal er allt hluti af
ákveðnum stöðlum, sem mannfólk-
ið þekkir og er ásátt um, en í tækni-
væddum iðnaðarsamfélögum nú-
tímans eykst þörfin sífellt á sam-
ræmingu. Staðlar hafa í för með
sér sparnað, veita öryggi og stuðla
að snurðuiausum samskiptum. Og
óhætt er að fullyrða að án þeirra
yrði daglegt líf okkar eflaust mun
flóknara og töluvert dýrara en það
er í dag. Með notkun alþjóðlegra
staðla í viðskiptum er lagður
grunnur að samræmi, sem leiðir til
aukins vöruöryggis og samkeppni.
Þegar stuðst er við staðla er mögu-
legt að velja vörur með sömu eigin-
leika frá mörgum framleiðendum.
Það leiðir til lægra vöruverðs og
meira úrvals, þar sem framleiðend-
ur, sem uppfylla staðalinn, geta
keppt á markaðnum á jafnréttis-
grundvelli.
Á morgun, 14. október, er al-
þjóðlegi staðladagurinn. Þema
dagsins þetta árið er: „Hvemig
geta staðlar mætt kröfum neytenda
um öryggi, samræmi, traustleika
Liselotte segist vilja fá að vita
verð á vöru eða þjónustu fljótt og
án þess að þurfa til dæmis að fara
inn í verslun til að spyija. Hún virð-
ist vel að sér í íslenskum neytenda-
málum og bendir á mál sem fór fyr-
ir dómsstóla fyrir rúmu ári. „Þá taldi
Samkeppnisstofnun að verslunin
veitti ófullnægjandi upplýsingar um
verð í búðarglugga og í versluninni.
Verslunin var sýknuð á þeirri for-
sendu að reglur Verðlagsstofnunar
um verðmerkingar væru ekki lengur
í gildi. Þær féllu úr gildi þegar sam-
keppnislögin tóku gildi.“
Ekkert kemur í staðinn
Það sem Liselotte finnst undarleg-
ast í þessu máli er að Samkeppnis-
og gæði?“ Staðlar gegna veiga-
miklu hlutverki fyrir okkur neyt-
endur, því við samningu þeirra er
tekið tillit til krafna um öryggi,
traustleika og samhæfi við aðrar
vörur. Með samræmdri stöðlun er
dregið úr viðskiptahindrunum á
milli landa sem aftur dregur úr
framleiðslukostnaði og eykur sam-
keppni til hagsbóta fyrir neytend-
ur, að sögn Guðlaugar Richter hjá
Staðlaráði íslands.
Hagsmunir neytenda
Flestir íslenskir staðlar eru al-
þjóðastaðlar eða Evrópustaðlar
sem staðfestir hafa verið af Staðl-
aráði íslands. Slíkir staðlar eru
samdir af nefndum þar sem sér-
fræðingar frá mörgum löndum
vinna saman að því að finna og
samræma lausnir á vandamálum.
Þeir staðlar, sem samdir eru að
öllu leyti á íslandi, eru einnig unn-
ir af nefndum sérfræðinga og í öll-
um tilvikum er reynt að hafa full-
trúa sem flestra sjónarmiða í
nefndum þessum. Nefna má full-
trúa framleiðenda, seljenda, neyt-
enda, stjórnvalda, rannsóknar- og
stofnun skuli ekki enn hafa sett regl-
ur um verðupplýsingar, þrátt fyrir
að ár sé síðan ljóst var að eldri regl-
ur Verðlagsstofnunar væru ekki
lengur í gildi. „Samkeppnisstofnun
hefur aftur á móti sett reglur um
að verslanir tilgreini mælieininga-
verð, verð á kílói, metra, lítra, eða
fermetra af vöru. Þetta varð að gera
vegna EES-samningsins, svo nú eru
til reglur sem skylda verslanir að
gefa upp mælieiningaverð, en ekki
eru til neinar reglur sem skylda þær
til að gefa upp verð. Þetta finnst
mér mjög undarlegt og ég fer aftur
til Svíþjóðar með ósvaraðri spurn-
ingu um það hvort íslenskir neytend-
ur vilji vita hvað vörur og þjónusta
kostar.“
prófunarstofa og fleiri. Að auki
eiga allir aðrir kost á að gera at-
hugasemdir við efni staðlanna og
er sérhver tillaga að staðli auglýst
opinberlega til umsagnar. Hérlend-
is er auglýst í Staðlatíðindum,
fréttabréfí Staðlaráðs íslands.
Á alþjóðavettvangi koma fulltrú-
ar neytenda í auknum mæli fram
sínum sjónarmiðum með þátttöku
í vinnuhópum. Takmörkuð fjárráð
gera það að verkum að íslendingar
eiga ekki mikla möguleika á að
leggja sitt af mörkum til staðla-
gerðar, en þó eru um það dæmi.
Tækninefnd, sem komið var á fót
að tilstuðlan Slysavarnafélags ís-
lands og Staðlaráðs, tekur þátt í
gerð evrópskra leikvallastaðla, sem
varða fyrst og fremst öryggi barna.
íslenskir neytendur eiga fulltrúa
í Staðlaráði Islands, sem er til-
nefndur af Neytendasamtökunum.
Hjá Neytendasamtökunum hefur
einn starfsmaður fylgst með stöðl-
unarmálum í Evrópu og þannig
reynt að stuðla að því að evrópskir
staðlar henti sem best íslenskum
aðstæðum og taki tillit til hags-
muna neytenda. En neytendur
þurfa líka að vaka yfir hagsmunum
sínum. Við eigum þess kost að
nýta þá staðlavinnu, sem unnin er,
bæði í Evrópu og á alþjóðavett-
vangi, með því að kaupa frekar
vörur, sem eru framleiddar skv.
stöðlum. í öðrum löndum Evrópu,
t.d. Þýskalandi, er algengt að neyt-
endur varist vöru sem ekki fylgir
staðli. Neytendur geta t.d. krafíst
þess að verslanir kaupi inn skv.
stöðlum, krafist upplýsinga um
staðla og að framleitt sé skv. stöðl-
um.
Nefna má sem dæmi að til er
staðall um kojur og hér á landi eru
framleiddar kojur, m.a. fyrir
sumarhús. Kaupandi sumarhúss
gæti farið fram á að framleiðandinn
fylgdi staðlinum um kojurnar til
að vera viss um að þær stæðust
þær öryggiskröfur, sem sérfræð-
ingar telja nauðsynlegar. Annað
dæmi sem hægt er að nefna er
staðall um merkispjöld og vöruupp-
lýsingar á hilluköntum í verslunum.
Við neytendur getum krafist þess
að verslanir fylgi þessum staðli svo
við getum auðveldlega borið saman
verð og aðrar upplýsingar um vör-
ur, sem okkur finnst skipta máli.
Þjónusta Staðlaráðs
Staðlaráð íslands var stofnað
árið 1987 í kjölfar deilna, sem risu
varðandi þolhönnun bygginga, og
jafnframt var á þeim tíma farið að
skoða aðlögun íslenskra reglna að
Evrópumarkaði. Níu starfsmenn
starfa hjá Staðlaráðinu, þar af tveir
í hlutastarfi, auk þess sem fjöl-
margir sérfræðingar í hinum ýmsu
fyrirtækjum koma við sögu. Staðl-
aráð íslands, sem er til húsa hjá
Iðntæknistofnun, hefur það hlut-
verk að vera vettvangur fyrir þá,
sem þurfa á stöðlum að halda og
hefur yfir myndarlegu safni staðla
að ráða. Öllum er velkomið að nota
safnið, leita sér upplýsinga og
kynna sér þá staðla, sem til eru.
Jóhannes Þorsteinsson, fram-
kvæmdastjóri Staðlaráðs, segir að
staðlarnir nýtist t.d. ráðgjöfum,
stofnunum, fyrirtækjum í inn-
kaupahugleiðingum, nemendum og
síðast en ekki síst neytendum, en
allt of oft komi þeir of seint eða
þegar þeir eru komnir í vandræði.
Þetta eigi t.d. við um við þá, sem
hafa verið að kaupa húsnæði á hin-
um ýmsu byggingarstigum. Nauð-
synlegt sé fyrir þá að hafa ná-
kvæma skilgreiningu á því hvað sé
innifalið þegar slík kaup fari fram.
TILBOÐ
MKIWVIÍ
HAGKAUP
Liselotte Widing, starfsmaður
sænsku neytendasamtakanna
Y erðmerkingar
vantar hérlendis
ÞAÐ GETUR verið afskaplega leiðinlegt að kíkja í búðarglugga á Laugarveg-
inum, því sjaldnast er hægt að sjá verð á þeim vörum sem stillt er út,“
segir Liselotte Wilding, starfsmaður sænsku neytendasamtakanna. Hún starf-
aði um skeið hjá íslensku neytendasamtökunum, en er nú aftur farin til
Svíþjóðar. Meðan hún var hér voru verðmerkingar eitt af því sem vakti
athygli hennar. „Þetta á ekki bara við um verslanir við Laugaveg, heldur
flestar verslanir sem ég hef séð á íslandi."