Morgunblaðið - 13.10.1994, Blaðsíða 20

20 FIMMTUDAGUR 13. 0KTÓBER 1994
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Sendiráðs-
maðurinn og
söngkonan
KVIKMYNPIR
D « n s k
kvikmyndahálíö
liáskólabíó
Rússneska söngkonan „Den
russiske sang-erinde“
Leikstjóri: Morten Amfred. Handrit:
William Aldridge, Leif Davidsen og
Morten Amfred uppúr samnefndri
skáldsögu Davidsen frá 1986. Aðal-
hlutverk: Ole Lemmeke, Elena Butt-
enko, Vsevolod Larionov, Igor
Volkov, Igor Yasulocich.Jesper
Christensen, Erik Mörk. Nordisk film
production AS. Enskt tal, danskur
texti 1993.
DANSKA spennumyndin Rússn-
eska söngkonan hefst á því að lík
tveggja kvenna finnast í íbúð í
Moskvu. Önnur er rússnesk gleði-
kona en hin ritari við danska sendi-
ráðið í borginni. Bráðlega kemur í
Ijós að ekki er um sjálfsmorð að
ræða eins og menn halda í fyrstu
og þegar danskur sendiráðsmaður
tekur að flækjast æ meira í rann-
sóknina kemst hann að því ásamt
systur rússnesku konunnar að
æðstu yfirvöldum í Moskvu er mjög
umhugað um að svæfa málið.
Ekki svo slæmur grunnur að róm-
antískri spennumynd í Moskvu nú-
tímans þar sem allt er á hverfanda
hveli en hér fer flest úrskeiðis sem
hægt er að hugsa sér og tryllirinn
reynist óttalega viðvaningslegur.
Fyrir það fyrsta leika allir mestan-
part á ensku, bæði danskir og rúss-
neskir leikarar, og enskan hljómar
alltaf kauðalega í myndinni sérstak-
lega þegar kannski mest á reynir
bæði í tilfinningasömum ástaratrið-
um, sem verða ótrúlega væmin og
hallærisleg, og dramatískum
spennuatriðum, sem reyndar eru
næsta fá. Þá er framvindan einkar
hæg og myndin fullir tveir klukku-
tímar, sem kannski væri í lagi ef
eitthvað gerðist í sögunni en það
er ekki svo margt. Teknir eru krók-
ar m.a. til að kynnast listalífi hinna
fijálsu Moskvubúa í sveitasælu og
þar tekur titilpersónan lagið á
mærðarfullan hátt sem lýsandi er
fyrir yfírbragð myndarinnar og klár-
ar heilan ástaróð í ró og spekt. Einn-
ig er gerð tilraun til að skyggnast
inn í borgarlífið eftir kommúnis-
mann en heldur er það máttlaust
þótt aðal myndarinnar sé tvímæla-
laust það umhverfí sem hún gerist
í. Þá batnar myndin strax og rússn-
esku og dönsku leikaramir grípa til
síns móðurmáls.
Rússneska söngkonan er byggð
á sögu sem skrifúð var árið 1986
þegar eðlilegt var að finna samsæri
á æðstu stöðum í hemum en það
hefði líklega verið tekið öðmvísi á
málum ef hún yrði gerð í dag því
nú er það rússneska mafían sem
virðist öllu ráða með ofbeldi og
glæpum. Þannig virkar sagan næsta
úrelt og nokkuð bamaleg sem óður
til hins nýfengna frelsis austur þar.
Þegar við bætist langdregin frá-
sögn, slappur leikur á ensku og
mæðulegur og væminn tónn rennur
spennan og rómantíkin út í sandinn
löngu áður en myndin klárast.
Arnaldur Indriðason
Visual Basic námskeið
94023
Tölvu- og verkfræðiþjónustan
Tölvuskóli Halldórs Krístjanssonar
Grensásvegi 16 • ® 68 80 90
crorn
Heimsborgari í
n'imhelg’i sveitar
BOKMENNTIR
Æ visaga
SKÁLDIÐ SEM SÓLIN
KYSSTI. ÆVISAGA
GUÐMUNDAR
BÖÐVARSSONAR.
eftir Silju Aðalsteinsdóttur. Hörpuút-
gáfan 1994.452 síður. 3.980 kr.
JÖFNUM höndum er það skáldið
og bóndinn Guðmundur Böðvarsson
sem við kynnumst í Skáldið sem
sólin kyssti, ætt hans og uppmni
og bókmenntaferill. Guðmundur
hafði nokkra sérstöðu í bókmennta-
lífínu að því leyti að hann bjó og
starfaði í sveit. Það setti vissulega
svip á skáldskap hans eins og um-
hverfí gerir alltaf, en í ljóðum sínum
var hann jafn mikill heimsborgari
og skáld sem borgin fóstraði og
fann ekki síður en önnur skáld til
í stormum tíðarinnar.
Viðamikil ævisaga Guðmundar
Böðvarssonar eftir Silju Aðalsteins-
dóttur breikkar og dýpkar myndina
af skáldinu. Úr rúmhelgi íslenskrar
sveitar stígur skáldið og verður les-
andanum nákomið, í senn í hvers-
dagsamstri og andlegu lífí. Daglegt
líf og sköpun haldast í hendur.
Þeir sem kynntust Guðmundi
hittu fyrir hjartahlýjan mann og
drenglyndan, en sagt er að hann
hafí átt til að gerast hvassorður,
einkum og kannski fyrst og fremst
þegar pólitík bar á góma. Hann var
af þeirri kynslóð skálda sem vildi
móta samtíðina og gerði það oftlega.
Bók Silju Aðalsteinsdóttur, ríku-
lega myndskreytt, hefst í anda þjóð-
legs fróðleiks og má segja að í upp-
hafí verði það Ijóst að Silju lætur
vel að skrifa í þeim stíl. Ættmóðir
skálda, Margrét Þorláksdóttir úr
Dölum, er fyrst kölluð til vitnis um
uppruna og skáldgáfu. Síðan eru
aðrir leiddir skipulega til sögu, nán-
ir aðstandendur Guðmundar og
sveitungar. Borgfírsk héraðssaga
og íslensk bókmenntasaga renna
þannig saman í eitt.
Tvær konur
Búast má við að ýmislegt í bók
Silju eigi eftir að koma lesendum á
óvart. Til dæmis hafa ekki margir
gert sér grein fyrir stórum hlut
Ragnheiðar Magnúsdóttur frá Gils-
bakka í þroskasögu Guðmundar.
Birt eru bréf sem hann skrifaði
henni frá sextán ára aldri. Ragn-
heiður orti sjálf og það mjög laglega
og var vel að sér í bókmenntum.
Hún kom Guðmundi á sporið, hvatti
hann og átti þátt í að hann birti
fyrstu ljóð sín. Silja skrifar og leiðir
reyndar að því rök að „sannur kær-
leikur" hafi vaxið á milli þeirra.
Sólin sem kyssti skáldið og stóð
við hlið þess alla tíð var
aftur á móti eiginkonan,
Ingibjörg Sigurðardótt-
ir, frænka hans. Hún
var eins og Ragnheiður
hneigð fyrir ljóð og átti
póesíubók sem Guð-
mundur orti í.
Rauður penni
Kristinn E. Andrés-
son hafði áhrif á Guð-
mund Böðvarsson og
átti þátt í að gera hann
að rauðum penna. Sam-
band þeirra var þó ekki
átakalaust. Kristinn
fagnaði Guðmundi
bókmenntasögu sinni,
íslenskum nútímabók-
menntum 1918-1948,
kallaði hann „eitt af
æfíntýrunum í íslensk-
um bókmenntum" og
hafði þá í huga að hann
var sjálfmenntaður
bóndi og ekki víðförull.
Margrædd bók-
menntasaga Kristins er
í anda þeirrar bók-
menntastefnu sem hann
hafði boðað í Rauðum pennum eins
og Silja bendir á. Að nokkru leyti
má taka undir með henni að Krist-
inn hafí verið „of mikill fagurkeri
og of góður lesandi til að láta stjórn-
málaviðhorf sín hafa áhrif á endan-
legt mat sitt á skáldum og rithöf-
undum". Auðvelt er að samsinna
henni þegar hún skrifar: „í heild
er bók hans merkari sem mennin-
garpólitískt innlegg, en bókmennta-
saga, hana skortir fjarlægð á við-
fangsefni sitt.“
Enginn eftirbátur
Það að Guðmundur Böðvarsson
ólst upp og bjó í sveit kom ekki í
veg fyrir stórhug og metnað. Hann
var enginn eftirbátur annarra helstu
skálda þegar honum tókst best upp
og vissulega varð hann fyrir áhrifum
eins og fleiri skáld. Hann var meðal
þeirra mörgu skálda sem Magnús
Ásgeirsson færði út sjónhringinn
fyrir með. þýðingum sínum.
Það vakti athygli þegar Guð-
mundur Böðvarsson tók sig til og
þýddi sjálfan Dante Alighieri sem
lengi hafði legið að mestu óbættur
hjá garði. Tólf kviður úr Gleðileikn-
um guðdómlega í þýðingu Guð-
mundar komu út 1968. Þeim var
yfírleitt fagnað og menn gerðu sér
far um að meta verkið sem skáld-
skap á íslensku. Það var
því áfall fyrir Guðmund
þegar afar neikvæður
dómur eftir erlendan
mann birtist í Skírni. Sá
dómur var prýðilega
rökstuddur, en kröfu-
harður. Um þýðinguna
gildir að nákvæmnin
vék fyrir braglistinni
eins og tíðkast hjá
mörgum íslenskum þýð-
endum. Guðmundur tók
mark á því sem skrifað
var um hann, en þurfti
yfírleitt ekki að kvarta.
Hefðbundinn en líka
nútímalegur
Mér þykir Silju takast
með ágætum að sýna
fram á að Guðmundur
orti ekki bara hefðbund-
ið heldur gat verið nútí-
malegur í skáldskap sín-
um og gerði vissar
formtilraunir. Vera má
að þjóðemislegar
ástæður og pólitísk
nytjaviðhorf hafí haldið
aftur af honum, gert hann íhalds-
saman um of. Eftir á að hyggja
munu menn nokkuð sáttir við Guð-
mund eins og hann var. Sem félags-
legt skáld stendur hann nærri Jó-
hannesi úr Kötlum, fagurfræðilega
er hann skyldur Tómasi og Steini.
Síðustu ljóðabækur Guðmundar,
einkum Saltkorn í mold og Innan
hringsins ásamt eftirlátnum ljóðum,
Blaði úr vetrarskógi í lokabindi
Ljóðasafns, sýndu umbrot hjá skáld-
inu og endurskoðun gamalla efna
og minna.
Um nálægð og fjarlægð frá við-
fangsefninu mætti auðvitað margt
segja. Silja Aðalsteinsdóttir er sam-
herji Guðmundar Böðvarssonar í
þjóðmálum og það setur svip á
umfjöllun hennar. En ekki til skaða.
Silja gætir þess að láta sem flest
sjónarmið njóta sín. Þessi mikla bók
um Guðmund Böðvarsson vitnar
bæði um sanngirni og yfirsýn og
næmi á mörg blæbrigði lífs og listar.
Jóhann Hjálmarsson
Silja
Aðalsteinsdóttir
Leikritið Býr íslendingur hér?
Sýnt einu sinni í Borgarleikhúsinu
EIN sýning verður í Borgarleik-
húsinu á leikritinu um Leif Mull-
er, Býr íslendingur hér? Sýningin
verður sunnudagskvöldið 16.
október klukkan 20. Islenska leik-
húsið vann sýninguna upp úr sam-
nefndri bók Garðars Sverrissonar
og sýndi i Tjarnarbíói síðasta vet-
ur við góðar undirtektir. Með
styrk menntamálaráðuneytis var
farið í leikferð um landið í sept-
ember sl. I frétt íslenska leikhúss-
ins segir að saga Leifs sé saga
milljóna sem lentu í útrýmingar-
búðum þýskra nasista í stríðinu.
Sú saga megi ekki gleymast.
Leikritið fjallar um Leif Mull-
er, 18 ára kaupmannsson úr
Reykjavík, sem héitfullur bjart-
sýni til náms í Noregi árið 1938.
Hann varð innlyksa þegar Þjóð-
veijar hernámu landið. Síðar var
hann svikinn í hendur Gestapo
og sendur í útrýmingarbúðirnar
Sachsenhausen eftir ilia meðferð
í Noregi. í stríðslok komst hann
PÉTUR Einarsson leikur Leif Muller í sýningunni.
aftur til íslands, 24 ára gamall.
Mörgum árum seinna sagði hann
sögu sína.
Leikarar í sýningunni eru tveir,
Pétur Einarsson leikur Leif Mull-
er og Halldór Björnsson Iækni
hans. Þórarinn Eyfjörð hafði með
höndum leikgerð og ieiksljórn.
Gunnar Borgarsson annaðist Ieik-
mynd, Elfar Bjarnason lýsingu og
Hilmar Örn Hilmarsson hljóð.
Hann notaði mcðal annars upp-
tökur af ræðum Hitlers og járn-
brautarlestum sem fluttu fanga
nasista í útrýmingarbúðir. Hilmar
kenndi illum kröftum um erfið-
leika og skakkaföll í vinnslu
hljóðsins og raunar aðdraganda
sýninga. Þær urðu þó að veruleika
og verða enn, í Borgarlcikhúsinu
á sunnudaginn.
I
I
>
>
f
l
f
i
t
I
I
í
I
i