Morgunblaðið - 06.11.1994, Blaðsíða 8

8 SUNNUDAGUR 6. NÓVEMBER 1994
MORGUNBLAÐIÐ
FRETTIR
Pilsfaldaóværan er farin að taka sinn toll...
Upp á líf og
dauða
Nómsstefna 12. nóvember kl. 12.45-18.00
Ýmsar siöfræöispurningar
er vakna viö upphaf og
lok lífsins.
• Lffið og dauðirm - kristinn skilningur á
lífi og dauða, sköpun og endurlausn.
Hver gefur lífið, hvaöan kemur þaö,
hvað er dauöinn og hvað gerist viö
dauðann?
GunnarJ. Gunnarsson, leklor viO KHÍ.
• Tæknifrjóvgun og
fósturvísarannsóknir. Tækifæri og
möguleikar framtlöarinnar.
Leifur Þorsteinsson. líffrœöingur.
• Tæknilegir möguleikar á framlengingu
llfs. Llffæraflutningar.
Haraldur Jóhannsson, lœknir.
• Siöfræði við upphaf og lok llfsins.
Vilhjálmur Árnason, dósent í
heimspeki við H.Í.
• Pallborðsumræöur og fyrirspurnir.
Námskeiðsgjald kr. 800. Kaffi innifalið.
Innritun er I slma 888899 virka daga kl.
10:00 -17:00 og lýkur fimmtudaginn 10.
nóvember.
BibtíuskóUnn
við Holtaveg
Holtavegi 28,104 Reykjavflc,
sími 888899, fax 888840
íslenskir þingmenn senda EES-ráðinu
fyrirspurn vegna Sellafield og Dounreay
Spurt um við-
brögð fari úr-
gangur í sjó
AÐALFULLTRÚAR íslands í þing-
mannanefnd Evrópska efnahags-
svæðisins (EES) hafa sent fyrir-
spum til EES-ráðsins og sameigin-
legu EES-nefndarinnar vegna fyrir-
ætlana Breta um að auka umsvif
kjarnorkuvinnslustöðvanna^ við
Sellafíeld og Dounreay. Óska ís-
lensku þingmennirnir meðal annars
svara við því hvort EES-ráðið muni
bregðast við því ef eitt aðilarríkið
veiti geislavirkum úrgangi í sjóinn
þannig að efnahag annarra aðildar-
ríkja stafí hætta af.
I bréfí íslensku þingmannanna
segir að fyrirætlanir Breta valdi
Norðurlöndunum miklum áhyggj-
um. Sannað hafí verið að geislavirk-
ur úrgangur frá Sellafield og Do-
unreay muni berast inn á íslenskt
hafsvæði og því stafí íslensku hag-
kerfí og viðskiptahagsmunum veru-
leg hætta af auknum umsvifum
endurvinnslustöðvanna. Mengun
geti stofnað fiskistofnum í hættu
og eyðilagt markaði fyrir sjávaraf-
urðir. Spillist íslenskt hafsvæði
gæti það þýtt eyðileggingu einna
mikilvægustu fískimiða í heimi.
Pífú rúmfatasett
Vinsælu pífu rúmfatasettin eru loksins komin.
Frábærtverð.
Pantanir óskast sóttar.
Póstsendum.
Verslun Jórunnar Brynjólfsdóttur,
á haegra horni Klapparstígs og Skólavörðustígs
við hliðina á Pipar og salti.
Sími 16088.
í framhaldi af þessu er spurt,
hvort EES-ráðið muni bregðast við
ef ein aðildarþjóð þess veiti geisla-
virkum úrgangi í sjó og stofni þann-
ig efnahag annarrar aðildarþjóðar
í hættu. Einnig er spurt hvaða
stefnu Evrópusambandið (ESB)
hafí um geislavirka mengun í sjó,
hvort ESB hafi rætt þessi mál og
hyggist móta slíka stefnu, sé hún
ekki fyrir hendi, og hvort slík stefna
verði tekin upp innan EES.
Umhverfismál í orði
Vilhjálmur Egilsson formaður ís-
lensku þingmannanefndarinnar
sagði að í EES-samningnum hefði
verið lýst áhuga á að bæta umhverf-
ið og hafa eigi umhverfísmál ai-
mennt í huga í tengslum við milli-
ríkjaviðskipti og þróun nýrra EES-
reglna. í ljósi þess hefðu menn viljað
nota þennan vettvang til að vekja
athygli á endurvinnslustöðvunum í
Bretlandi og spyrjast sérstaklega
fyrir um þær varúðarráðstafanir
sem þar væru gerðar, og hvað myndi
gerast ef eitthvað færi úrskeiðis.
Fyrirspumin var undirrituð af
þingmönnunum Vilhjálmi Egilssyni,
Páli Péturssyni Gísla S. Einarssyni
og Guðrúnu Helgadóttur, en þau
eru aðalfulltrúar íslands í þing-
mannanefnd EES. Tveir norskir
þingmenn skrifuðu einnig undir fyr-
irspurnina, en hún var send 13.
september og var óskað eftir svari
á fundi þingmannanefndar EES,
sem haldinn var um miðjan októ-
ber. Svarið barst ekki þá, þar sern
ekki höfðu verið haldnir fundir í
ráðherraráði ESB. Vilhjálmur Eg-
ilsson sagðist hafa vakið athygli á
málinu á nefndarfundinum og óskað
svars við fyrsta tækifæri.
Rannsóknir á hitabreytingum
Golfstraumurínn
hugsanlega veik-
arí á hafísárum
■f^ANNSÓKNIR
■"Cþýskra vísinda-
w manna, sem skýrt
er frá í vísindatímaritinu
Nature, benda til þess að
smávægilegar breytingar
á sjávarstraumum í Atl-
antshafi gætu valdið
miklum hitabrejdingum í
Evrópu og á norðurhveli
jarðar. Hiti áþessum slóð-
um gæti lækkað verulega
én hækkað í öðrum
heimshlutum.
Sigfús J. Johnsen, pró-
fessor í jarðeðlisfræði,
hefur stundað rannsóknir
á borkjörnum úr Græn-
landsjökli og hannað
mælitæki og djúpbora til
rannsókna á ískjörnum.
Rannsóknir þýsku vís-
indamannanna byggjast
því m.a. á mælingum
Sigfúsar og annarra vísinda-
manna sem rannsakað hafa
Grænlandsjökul.
„Rannsóknir okkar á borkjörn-
um úr Grænlandsjökli hafa sýnt
okkur fram á að það hafa orðið
miklar sveiflur í veðurfari í gegn-
um árin. Það er jafnframt ljóst
að það getur ekki verið annað en
sjórinn sem veldur þessu með einu
eða öðrum hætti. Við vitum að
Golfstraumurinn er okkar fjöregg.
Það er því ekki óeðlilegt að spurt
sé, hvað gerist ef Golfstraumurinn
breytist. Til þess að reyna að
komast að því hafa verið smíðuð
gífurlega stór og mikil tölvulíkön.
Ut úr þeim kemur það sem maður
vissi, að hér mun kólna. Ég þekki
þessi líkanaforrit ekki mjög vel.
Þau eru gífurlega flókin og eru
örugglega aldrei alveg rétt, en
hjálpa mönnum til að skilja þessa
flóknu hluti. Ég er t.d. ekki sann-
færður um að það muni hlýna
eitthvað að ráði annars staðar í
heiminum þótt kólni við pólinn.
Þess ber þó að geta að vindar
hafa áhrif á hitastig og ef þeir
yrðu suðlægari gæti það leitt til
hlýnunar."
- Af hverju ætti Golfstraum-
urínn að fara að breyta sér?
„Ja, það ér nú spurningin. Við
vitum að hann gerir þetta þegar
kaldast er. Á jökulskeiðum er
mikið af jöklum niður við sjó allt
í kringum Atlantshafíð. Þeir eiga
til að hlaupa í sjó fram. Við bráðn-
un þeirra kemur ferskvatnsskán
yfir stór svæði. Stór hluti af Golf-
strauminum sekkur norður við
ísland og það getur hann ekki
gert ef þetta gerist. Ef jöklarnir
hlaupa fram er voðinn
vís. Þá stoppar Golf-
straumurinn og þá
snarkólnar á íslándi.
En það þarf ekki ís- __________
öld til að hitastig breyt-
ist. Rannsóknir okkar á borkjörn-
um sýna að á síðasta hlýskeiði
urðu töluvert miklar sveiflur á
hitastigi. Við erum að reyna að
skilja hvers vegna það 'gerist og
eins af hverju við sleppum svona
vel núna. Þessu eru vísindamenn
að reyna að svara með því að búa
til tölvulíkön."
- Getur ekki aukin mengun
haft áhrif á þessa mynd?
„Jú, vissulega er ástæða til að
hafa áhyggjur af því að mengun
leiði til breytinga á lofthjúp jarð-
ar. Eins er varasamt að breyta
rennsli áa sem renna í N-íshafið,
eins og hugmyndir hafa verið
uppi um. Það kann að vera að
kerfið sé það viðkvæmt að slíkar
breytingar geti haft mikil áhrif á
hafstrauma og veðurfar."
Sigfús J. Johnsen
►Sjgfús J. Johnsen er fæddur
að Ogri í N-Isafjarðarsýslu 27.
apríl 1940. Hann varð stúdent
frá MA 1959, lauk cand. scient.
prófi í eðlisfræði frá Kaup-
mannahafnarháskóla 1966 og
stundaði kennslu- og rannsókn-
arstörf við sama skóla frá
1967-1979 þegar hann varð
dósent í jarðeðlisfræði við Há-
skóla íslands. Prófessor varð
hann 1987. Sigfús hefur stund-
að rannsóknir á borkjörnum
úr Grænlandsjökli frá 1969 og
stjórnaði leiðöngrum á jökulinn
1981 og 1990. Sigfús er kvænt-
ur Pálínu Kristinsdóttur. Þau
eiga þrjú börn.
- En hvort kemur á undan,
breytt hegðun Golfstraumsins eða
kuidaskeið?
„Þetta er eitt af því sem menn
geta ekki alveg svarað. Það kann
að vera að í Golfstraumnum sé
innbyggður óstöðugleiki. Á tíma-
bilum þar sem inngeislun sólar
er hvað minnst getur það eitt leitt
til þess að jöklar fara að byggjast
upp. Uppbygging jökla ýtir undir
kólnun því ef snjór liggur yfir
jörðu að sumri til endurkastar
snjórinn varma sólar og þá kóln-
ar. Það er auðvelt að skýra kóln-
unina þegar hún er komin af stað.
Það er hins vegar erfíðara að út-
skýra hvers vegna þetta stoppar,
hvers vegna hlýskeið nær yfir-
höndinni á ný.“
- Hvenær varð síðasta kulda-
skeið?
„Það varð eitt mjög stórt í lok
ísaldar fyrir 11-12 þúsund árum
og annað minna fyrir um 8.000
árum. Þá var snögg
breyting sem stóð í um
200 ár. Áhrif þessa
kuldaskeiðs náði til alls
________ heimsins. Það má segja
um íslenskt hitafar, að
á meðan Golfstraumurinn er til-
tölulega sterkur er hlýtt hér og
lítið um hafís. Um leið og hann
veikist kemur hafís.
Það er mín skoðun að þegar
hvað mestur hafís var hér við land
hafa þær greinar Golfstraumsins,
sem koma hingað, verið tiltölulega
veikar. Á svoköllaðri litlu-ísöld var
kalt hér og einnig í Evrópu. Skýr-
ingin er sennilega sú að Golf-
straumurinn hefur verið eitthvað
veikari.“ %
- Á það við hafísárin sem urðu
á sjöunda áratugnum?
„Það getur verið. Menn eru að
skoða þetta nú. Það eru til svo
fáar mælingar á þessum straumi
þannig að það er erfitt að átta
sig á því. Ég myndi túlka þetta
þannig að svo hafí verið.“
Erfitt að skýra
af hverju það
hlýnar aftur