Morgunblaðið - 06.11.1994, Blaðsíða 10

10 SUNNUDAGUR 6. NÓVEMBER 1994
MORGUNBLAÐIÐ
Áfengis-ogagavandamál barna og unglinga:
Bamið
mitter
Hvenær teljast böm fíklar? Þessari spum-
ingu og mörgum fleiri er varpað fram í grein
Heiðu Jónu Hauksdóttur og Jóns Jóhanns
Þórðarsonar, sem segja að stefna stjóm-
valda sé óljós meðan þetta samfélagsmein
verður æ ógnvænlegra. Meðferðarmál séu í
molum og þekkingarleysi fagaðila of algengt.
AFENGIS- og agavanda-
mál eru eitt af einkenn-
um íslensks þjóðfélags.
Afleiðingar þessa koma
skýrt fram í fréttum fjölmiðla á
síðustu mánuðum. Fagfólki ber
saman um að þekkingarleysi sé
ástæðan, bæði á meðal foreldra
og ekki síður þeirra aðila sem eiga
að þekkja þessi mál, kennara,
námsráðgjafa og sálfræðinga. Svo
virðist sem skortur á samhæfingu
þeirra sem starfa að málefnum
bama og unglinga sé alvarlegt
vandamál sem kemur í veg fyrir
að fjármunir og mannafli sem hið
opinbera leggur til málaflokksins
nýtist sem skyldi. Forvarnarstarfið
er stefnulítið og í höndum allt of
margra. Skyndilausnir í meðferð-
armálum unglinga eru alls ráðandi
og meðferðarheimilið á Tindum er
aðeins rekið til eins árs í senn.
Sú dapurlega staðreynd að
margir foreldrar þekkja ekki böm-
in sín er ekki endilega foreldrum
að kenna heldur er það kannski
samfélagsmein. Börn hefja oft
vímuefnaneyslu fyrr og hún er ein-
att mun meiri en foreldrar gera
sér grein fyrir. Þessi staðreynd
ásamt agavandamálum er helsta
áhyggjuefni þeirra sem starfa að
meðferðarmálum barna og ungl-
inga. Hræðsla foreldra við að fram-
fylgja boðum og bönnum samfé-
lagsins kemur fram í sífellt meira
agaleysi. Tilraunir lögregluyfir-
valda að framfylgja útivistartíma
barna og unglinga eru gagnslausir
ef ekki næst samvinna við foreldra
eða forráðamenn þeirra.
Tindar eru dæmigert „heimili“
fyrir unglinga. Áður en gengið er
inn er farið úr skónum eins og
venjulega er gert á íslenskum
heimilum. Við vorum rétt sest nið-
ur á skrifstofu Sigrúnar Hv. Magn-
úsdóttur deildarstjóra meðferðar-
heimilisins á Tindum, þegar kallað
var í kaffi. í kaffitímanum samein-
ast allir og eiga þægilega stund
saman. Eins og á venjulegu heim-
ili var gestunum einnig boðið upp
á kaffi og meðlæti.
Lyftutn botninum
til þeirra
Margir foreldrar líta svo á að
það sé í lagi fyrir 15 ára ungling
að fá sér stöku sinnum í glas. Stað-
reyndin er bara sú að yfír 99%
þeirra sem koma til Tinda í með-
ferð byijuðu á því að drekka áfengi
og leiðast svo út í önnur vímuefni.
„Sumir halda að krakkar þurfi að
ná botninum tii að koma í meðferð
en svo er alls ekki. Við hér á Tind-
um lyftum botninum til þeirra sem
þýðir að þeim er hjálpað að gera
sér grein fyrir afleiðingum neysl-
unnar með ýmsum verkefnum.
Mjög mikilvægt er að foreldrar
viti að krakkinn þarf ekki að vera
kominn á kaf í vímuefni til að
koma til okkar. Foreldrar hafa oft
ekki hugmynd um hvar eða með
hveijum börn þeirra eru en allar
breytingar á hegðun, klæðnaði og
vinahóp geta verið fyrstu vísbend-
ingar um að vímuefnaneysla sé
hafin,“ segir Sigrún.
Erfiðast er fyrir foreldra að játa
fyrir sjálfum sér og öðrum að barn-
ið þeirra sé komið í vímuefna-
neyslu og þurfi á aðstoð að halda.
Sektarkenndin er mikil og telja
foreldrarnir að mistök í uppeldi
barnanna hafi leitt þau út í neyslu
vímuefna. „Þetta er oft hinn mesti
misskilningur. Þetta er ekki for-
eldrunum að kenna og þeir þurfa
ekki vera með sektarkennd vegna
vímuefnaneyslu unglingsins.
Margir foreldrar standa í þeirri trú
að vinátta við börnin sé aðalatriðið
en átta sig ekki á því að samband
vina byggir ekki á boðum og bönn-
um. Þeir ráða, því þeir vita hvað
er börnum sínum fyrir bestu. Ef
foreldrar vita ekki hvað amar að
börnum sínum eiga þeir að grafast
fyrir um það,“ segir Sigrún og
leggur áherslu á að foreldar leiti
aðstoðar.
Ingi Bæringsson dagskrárstjóri
eftirmeðferðar Tinda tekur undir
orð Sigrúnar. „Það er mikið aga-
leysi í þjóðfélaginu. Fyrsta skrefið
er að hver skoði sjálfan sig. For-
eldrar miða oft hvað sé eðlilegt og
óeðlilegt við sig sjálfa. Ef foreldrar
drekka um hveija helgi en finnst
það óeðlilegt að börn sín drekki
jafnoft eru þeir um leið að viður-
kenna að eitthvað sé að hjá þeim.
Barnið er að þroskast og hefur því
ekki hæfileika til að meta sjálft
hvað það getur og hvað ekki. For-
eldrar verða að trúa því að krakk-
arnir hafi gott að því að þau hafi
aga. Þeir verða að geta sagt við
barnið strax í æsku: Þú mátt þetta
ekki, vegna þess að þetta er slæmt
fyrir þig. Foreldrar þurfa að gera
sér grein fyrir að það er og á að
vera mismunur á hegðun barna og
unglinga," segir Ingi.
Það er algengt að foreldrar séu
hræddir við að senda börn sín í
meðferð. Misskilningur gagnvart
Tindum eru mikill. Foreldrar óttast
að englarnir þeirra kynnist ein-
hveijum ribbaldalýð og verði jafn-
vel forhertari en fyrr. Það er
sjaldnast sem slíkt gerist segir
Ingi. Þeir foreldrar gera sér ekki
grein fyrir að vímuvinahópur bama
þeirra hefur kannski verið
,jafnslæmur“ eða á sömu leið og
þeir unglingar sem verst standa.
Sporin tólf
Vímuefnameðferðin á Tindum
byggir á 12 spora kerfi AA sam-
takanna. 12 spora kerfið er byggt
á ævafornri heimspeki sem er
grunnur að siðferðisvitund okkar
í dag. Ingi Bæringsson segir tólf
spora kerfið vera eina öflugustu
aðferð til sjálfsþekkingar sem völ
er á. „Hægt er að nota þetta kerfi
til að ráða bug á mörgum vanda-
málum. Það eru t.d. til 12 spora
kerfi fyrir spilafíkla, aðstandendur
alnæmissjúklinga, alvarlega sjúka
og aðstandendur þeirra. Aðferðina
má laga að öllum sem eiga í erfið-
leikum.“ „Fyrir meðferðarfulltrú-
ana er 12 spora kerfið gott kerfi
vegna þess að áður en þeir byija
á nýju skrefi með skjólstæðingum
sínum er þeim skrefum sem á und-
an fóru lokið og ákveðnum áfanga
í meðferðinni náð,“ bætir Sigrún
við. Starfsfólk Tinda hefur útfært
sporakerfíð að þörfum unglinga
eins og sjá má hér á síðunni.
Meðferðarheimilið
á Tindum
Á Tindum vinna unglingarnir sig
í gegnum fyrstu fimm sporin. Kerf-
ið er útfært þannig að í stað
margra fyrirlestra á dag, sem tíðk-
ast í fullorðinsmeðferð, vinna ungl-
ingarnir hópverkefni og einstakl-
ingsverkefni. „Við teljum að ungl-
ingar eigi mun erfiðara með að
læra af reynslu annarra en eldra
fólk og eru því ekki eins móttæki-
legir fyrir meðferð sem byggir nær
eingöngu á fræðsluerindum og lífs-
reynslusögum," segir Sigrún.
Fyrsta sporið er erfiðast og tek-
ur mestan tíma, stundum 4 til 5
vikur en meðferðin á Tindum tekur
u.þ.b. 10-12 vikur. Sigrún segir
ennfremur: „Ef krakkar koma
hingað og eru undir áhrifum vímu-
efna eru þeir settir í afeitrun. Hér
er læknir og hann gefur lyf ef
þurfa þykir. Sumir sem hafa verið
í hassi lengi eru ákaflega langt
niðri og það tekur allt að sex vikur
að jafna sig.“ Þegar unglingurinn
hefur náð því að vinna sig í gegn-
um fimmta sporið telst hann út-
skrifaður úr meðferðinni á Tindum
og við tekur eftirmeðferð í Síðumú-
lanum.
Eftirmeðferð
í Síðumúla
{ Síðumúla heldur meðferðin
áfram í eitt ár. Hugmyndafræðin
í eftirmeðferðinni er sáraeinföld.
Það er manninum eðlilegt að láta
sér líða vel og því reynir hann að
koma sér í einhverskonar vellíð-
unarástand. Krökkunum er kennd
ákveðin aðferðafræði sem þau nýta
sér þegar þau fara út í lífið aftur.
Unglingarnir mæta þijú kvöld í
viku í eitt ár. Þeir vinna þar áfram
í 12 spora kerfínu. Listþjálfun,
dans, myndlist og önnur tjáning
skipar þar stóran sess. „Við reyn-
um að hafa þetta sem fjölbreyttast
þannig að unglingamir finni það