Morgunblaðið - 09.11.1994, Blaðsíða 22

22 MIÐVIKUDAGUR 9. NÓVEMBER 1994
AÐSEIMDAR GREIIMAR
MORGUNBLAÐIÐ
Ráðherra
snýr aftur
í SUNNUDAGSBLAÐI Morgun-
blaðsins 30. október birtist heilmik-
ið og prýðisgott viðtal Agnesar
Bragadóttur við Sighvat Björgvins-
son. Aðaltilefni viðtalsins er endur-
koma Sighvats í heilbrigðismála-
ráðuneytið, og lætur hann vel af
henni, enda hlýt eg að taka undir
með ráðherranum, þar
sem hann gefur í skyn,
að „enginn viti hvað átt
hefur fyrr en misst hef-
ur“. Farið er um allvíð-
an völl í viðtali þessu,
og ekki tilefni þessara
orða að þræða það allt,
en eg hlýt að staðnæm-
ast við og hafa ýmsar
athugasemdir við þann
kafla, er ijallar um
byggingamál sjúkra-
húsa, og þá einkanlega
stærsta og sérgreina-
skiptasta sjúkrahúss
landsins, Landspítal-
ans.
Eins og menn muna,
var undirritaður samn-
ingur um byggingu bamaspítala á
Landspítalalóð við hátíðlega athöfn
„með lúðraþyt og söng“ á Landspít-
alalóðinni um miðjan maí síðastlið-
inn. í framhaldi af því skipaði þá-
verandi heilbrigðismálaráðherra
sérstaka bygginganefnd til að sjá
um undirbúning þeirrar byggingar
og að hefja þegar í stað vinnu að
hönnun, sem gæti skilað sér í alút-
boði byggingarinnar á núverandi
hausti. Enda var það hugmynd
þess ráðherra, að byggingunni
skyldi lokið á þrem árum, og
ijáraflaleiðir nokkuð nákvæmlega
tilgreindar í samningnum góða.
Þótti mörgum hér vasklega að stað-
ið, einkum með tilliti til þess, að
önnur ekki síður bráðnauðsynleg
byggingarframkvæmd Landspítal-
ans, K-bygging fyrir skurðdeild,
myndgreiningu, sótthreinsun og
áfangalok krabbameinslækninga-
deildar, hefur vægast sagt gengið
sorglega seint, vegna lélegra fjár-
framlaga. Auðvitað hefur þessi
bygginganefnd nýja barnaspítalans
ekki komið þessum fyrirmælum í
framkvæmd, hún hefur satt að
segja ekki haldið einn einasta fund
frá því er ráðherra kom henni á
blað. (Reyndar hafði loksins verið
boðaður fundur hennar fimmtudag
3. nóvember!)
Það er athyglisvert hve varfærn-
islega ráðherrann kemst að orði í
umræddu viðtali, þegar hann svar-
ar fyrirspurn blaðamannsins um
fjármögnun til barnaspítalabygg-
ingarinnar, enda ekki eyrir fyrir
slíku á fjárlögum og erfitt að sjá,
hvar bera skuli niður til að skaffa
peninga í upphafsframkvæmdir.
Ekki skai þó örvænt þar um, því að
Endurklœbum húsgögn.
Gott úrval áklœba.
Fagmenn vinna verkib.
Bólstrun Ásgríms,
Bergstaðastræti 2,
sími 16807.
í næstu töluðu orðum gefur hann
ákveðið í skyn, að hann vænti þess,
að hafist verði handa um barnaspít-
alabyggingu á öndverðu næsta ári.
Mæli hann manna heilastur, þar
um, en á hitt skal líta, að jafn brátt
er að lagt verði myndarlega og af
skynsemi fé til að ljúka K-bygg-
ingu, sem er, eins og
oft hefur áður verið
sýnt, grundvöllur fyrir
því, að okkur takist að
halda í horfínu í þróun
og rekstri þeirri nútíma
sjúkrahúsþjónustu sem
byggð hefur verið upp
á Landspítalanum. Mér
ber að fagna og taka
heilshugar undir þau
orð ráðherrans, að það
sé algjörlega út í hött
að láta þrjá aðila (eða
jafnvel fleiri) vera sinn
í hverri framkvæmda-
stjórninni um bygging-
ar Landspítalans.
Landspítalinn er aðal
kennsluspítali heil-
brigðisstétta, og tengsl hans við
Háskóla íslands náin og vaxandi.
Það var eðlileg ráðstöfun á sínum
tíma, þegar fyrst fór að brydda á
skilningi á nánu samstarfi og sam-
spili þessara stofnana, að sett var
á stofn sérstök framkvæmdanefnd,
yfírstjóm mannvirkjagerðar á
Landspítalalóð, er tengdi saman
Þegar um svo yfir-
gripsmikið verkefni er
að ræða, sem uppbygg-
ing heils háskólaspítala,
segir Ásmundur
Brekkan, er það nánast
ósæmilegt að ekki skuli
vera hægt að fá gerða
þar um heildstæða og
bindandi áætlun.
þessar tvær stofnanir og þau tvö
ráðuneyti, heilbrigðis- og mennta-
mála, er fyrir þeim standa. Breytt
viðhorf og nýjar áherslur hafa,
held eg, sýnt það, að æskilegast
sé, að nýbyggingarmá! á Landspít-
alalóð verði í höndum tæknideildar
spítalans, með fulltingi Háskólans
í þeim verkefnum, sem við á, og í
samráði við verktaka og arkitekta
utan stofnunarinnar, sem þá veld-
ust eftir verkum og umsvifum
hverju sinni. Þetta skilst mér af
lestri viðtalsins að sé í höfiiðatrið-
um líka skilningur ráherrans. Ráð-
herrann kemur einnig að öðru
máli þessu tengdu og ekki veiga-
minna:
Ásmundur
Brekkan
Þegar um svo yfirgripsmikið
verkefni er að ræða, sem uppbygg-
ing heils háskólaspítala, er það
nánast ósæmilegt að ekki skuli
vera hægt að fá gerða þar um
heildstæða og bindandi áætlun til
10-15 ára í stað þess að þeir sem
þar eru í fyrirsvari verði, eins og
nú er, stöðugt að vera á varðbergi
og reyna að reikna út, hvað sá
ráðherra, er situr þá stundina,
hugsanlega kynni að vilja styðja
við, og jafnframt að mæla tímann
til næstu kosninga þegar reynt
skal að íjármagna þessa eða hina
framkvæmdina. Eg skil Sighvat
Björgvinsson þannig, að hann sé í
viðtalinu algjörlega sammála lang-
tímaplaningu, þó með því „frí-
merki“, að kannski megi veita hlut-
aðeigandi ráðherra hverju sinni
pínulítið frítt spilrúm!
Viðbrögð ráðherrans og skiln-
ingur á hlutverki og hlutskipti
nútíma tæknisjúkrahúss gleður
mig óumræðilega, og vonast eg til
þess, að fleiri ráðamenn sjái og
skilji hvað hér er að gerast og
hvað er í húfí. Snemma á árinu
1993 lá fyrir greinargerð starfs-
hóps heilbrigðismálaráðherra um
starfsemi heilbrigðisstofnana. í
þeirri greinargerð, sem samin var
að frumkvæði núverandi heilbrigð-
ismálaráðherra, koma í ljós fjöl-
margar staðreyndir um umsvif,
gögn og gæði, kostnað og skipulag
(skipulagsleysi?) sjúkrahúsa utan
hinna stærri deildarskiptu á
Reykjavíkur- og Eyjafjarðarsvæð-
inu. Ekkert af því, sem þar er birt,
hefur fengið nægilega og rökvísa
umfjöllun, hvorki í fjölmiðlum né
meðal ráðamanna. Ekkert af því,
sem þar er sagt um (of)kostnað
og (van)nýtingu fjöidans af þessum
sjúkrahúsum, kemur mér sérstak-
lega á óvart, eða öðrum, sem hafa
fylgst með í þróun lækninga og
rekstri slíkra stofnana. I stuttu
máli er niðurstaða skýrslunnar, að
félagslegar og tæknilegar forsend-
ur, sem e.t.v. voru fyrir hendi fyr-
ir tuttugu til fjörutíu árum, og þá
réttlættu byggingu og rekstur
sjúkrahúsa með bráðaþjónustu til
skurðlækninga, ásamt með tilheyr-
andi hliðarkostnaði, eru nú ekki
til. Það er, eins og ráðherra tekur
fram í umræddu viðtali, orðin sú
bylting í skurðlækningum, kröfum
til öryggis sjúklinga fyrir, í og eft-
ir aðgerðir, að rekstur skurðlækn-
inga „upp á gamla mátann" er
ekki forsvaranlegur kostur. Framf-
arir í lyflæknisfræði og aukin
umsvif heilsugæslulækna og sér-
fræðinga í almennum lækningum
hafa verið með. þeim hætti, að
bráðri lyflæknisfræði er vel komið
fyrir í þeirra höndum með þeim
einstaklega góðu tengslum sem
þeir hafa við stóru sérgreina-
sjúkrahúsin, auk bættra sam-
gangna og þeim möguleikum sem
eru þegar að opnast á sviðum „fjar-
skiptalæknisfræði". Um allt þetta
held eg að við ráðherrann séum
sammála og tel eg brýnt að skýrsl-
an umrædda verði kynnt með rök-
um og umræða fáist um hana.
Auðvitað þarf, eins og ráðherr-
ann segir, að sjá fyrir hjúkrunar-
plássum, bæði fýrir aldraða, fyrir
afturbatasjúklinga og langlegu-
sjúklinga. Allt þetta fólk vill helst
vera í heimabyggð, og staðreyndin
er sú, að verulegur hluti hins dýra
sjúkrarýmis „landsbyggðarinnar“
er nú þegar notaður tii þessara
bráðnauðsynlegu þarfa. Þess
vegna þarf það ekki að vera at-
vinnupólitískt vandamál „heima-
stjórnarmanna", þótt áherslur í
sjúkrastofnanamálum heima-
byggða þeirra breytist eitthvað frá
því, sem þeir halda að sé raunveru-
leikinn hjá þeim núna. Það verður
auðvitað að haida rekstri slíkra
staða áfram, en jafnframt verður
að beina auknu fjármagni til sér-
greinasjúkrahúsanna, ef þau eiga
að halda í horfinu, þróast og veita
þjóðinni þá þjónustu sem hún
þarfnast og á skiiið.
Höfundur er formaður læknaráðs
Landspítalans.
Helgi Hálfdanarson
BRAGUR
OGSÖNGLAG
AÐ UNDANFORNU hafa
nokkrir snjallir menn flutt sunnu-
dagserindi í Menningarmiðstöð-
inni Gerðubergi og fjallað um sön-
glög og sambúð þeirra við þau
ljóð sem þeim er gert að fylgja.
Þar var sýnt fram á það með
vel völdum dæmum, hve illa fer
á því löngum, að sönglag hlíti
ekki í hvívetna bragarhætti þess
ljóðs sem það er sett við, að það
virði að vettugi ljóðstöfun og
kveðnaskipan, og leggi áherzlur
sínar annars staðar í braglínu en
ljóðformið krefst. Þess eru hróp-
leg dæmi, að sönglag skemmi og
jafnvel bijóti til grunna glöggan
og mikiivægan bragarhátt. Við
slíkt er bágt að una.
Að sjálfsögðu var eingöngu
fjallað um ljóð sem hlotið hafa
sönglög, eitt eða fleiri. Og þar
dettur mér í hug að grípa upp
þráðinn og minnast örlítið á ljóð
sem vafasamt er að tekið gætu
við nokkru lagi, þó ort séu á hefð-
bundnu bragformi.
Þá hef ég í huga skáld, sem
af snilli hafa brugðið á leik með
bragliðina, svo að virðast má sem
horfið sé frá reglubundinni hrynj-
andi, þó að svo sé ekki í raun.
Þetta er einkum í því fólgið, að
skipt er um jafnlanga bragliði,
oftast tvíliði, t.d. að í stað jamba
(sem er létt atkvæði og síðan
þungt) komi tróki (þungt atkvæði
og síðan létt), eða spondi (tvö
þung atkvæði), eða pirri (tvö létt
atkvæði), svo að óvænt en kær-
komin fjölbreytni verður í hrynj-
andinni, og svo til hagað, að efn-
inu er þeim mun betur fylgt eftir,
því til þess er leikurinn gerður.
Þá er að sjálfsögðu ærinn vandi
að beita svo orðum og bragliðum
að til prýði megi verða, en ekki
að allt virðist einber klaufaskapur.
Líklega hafa enskumælandi
skáld verið öðrum slyngari í þess-
ari vandasömu íþrótt, og kann
sjálft tungumálið að eiga í því
dijúgan þátt. Þegar slíkt ber á
góma, kemur mér einatt í hug það
fræga ljóð eftir John Keats, sem
hefst á þessa leið: „My heart ach-
es, and a drowsy numbness pains
my sense, as though of hemlock
I had drunk.“
í fljótu bragði kann þetta að
virðast lausamál. En þarna eru
tvær ljóðlínur, hugsaðar í fímm
jömbum, rétt eins og sérhver lína
í Gunnarshólma. Maður les þær
báðar á þann hátt sem setningarn-
ar í þeim krefjast, en fínnur þó,
að meðfram hvorri þeirra um sig
læðast jambarnir fimm í röð. Ég
hef stundum gantazt með að kalla
þetta' eins konar kontrapunkt. Og
síðan gegnir líku máli um aðrar
Ijóðlínur kvæðið á enda, þar sem
hófsamleg fjölbreytni tvíliðanna
fer samhliða reglulegri jamba-
hrynjandi. En skyldi ekki vera
vandasamt að fella sönglag að
ljóðinu því arna án þess að spilla
því?
Fyrir nokkru hafði ég, að gefnu
tilefni, orð á því í blaðagrein (Mbl.
13.5. 1992), hve bráðfallegt mér
þætti lag Inga T. Lárussonar við
ljóð Jónasar, Ég bið að heilsa, og
gæti ég þó ekki unað því vel að
heyra það sungið við þessa dýr-
legu sonnettu. Raunar er sjálft
bragform Ijóðsins svo sérstakt
meistaraverk, að ég tel með öllu
fráleitt að nokkurt sönglag gæti
að því fallið án þess að spilit yrði
þeim listilega samleik efnis og
forms, sem þar á sér stað.
Lítum t.d. á 9. og 12. línu.
Lagið fylgir þar sjálfu bragform-
inu út í æsar og leggur áherzlurn-
ar vandlega á stuðlana og rímið,
og einmitt þær þyngstu í hákveð-
urnar. En fyrir bragðið slítur það
sundur setningarnar, sem þar
teygja sig með línuhlaupi yfir í
næstu ljóðlínur. Hitt er þó verra,
að áherzla lagsins á orðið „ef“ í
12. línu er mjög óvelkomin, þó
að bragfræðilega sé hún hárrétt.
Það lætur nærri að merking þess
breytist í „ef svo ólíklega vill til“
eða „ef á annað borð“. Trúlegt
má þykja, að Jónas hafí hugsað
tvíliðinn ,,-um, ef“sem pirra (bæði
atkvæði létt) fremur en jamba,
en látið síðara atkvæðið eigi að
síður bera stuðul, á réttum stað
samkvæmt reglunni, og þannig
ort línuna á nokkurs konar
kontrapunkti með frábærum
árangri, sem því miður fer for-
görðum með laginu, vegna þess
hve stranglega það fylgir brag-
forminu.
Stundum heyrist hins vegar
þessu fallega lagi spillt í flutningi
með því að þröngva því til ná-
kvæmrar fylgdar við allar áherzl-
ur ljóðsins í 11. línu.
Ut yfir tekur þó í lokalínu Ijóðs-
ins, „Þröstur minn góður, það er
stúlkan mín“ þar sem þyngsta
áherzla alls lagsins er látin dynja
á orðinu „það“, sem er einmitt
það atkvæði sem alls enga áherzlu
þolir, enda þótt það sveiji sig í
kontrapunktinn með því að bera
stuðul, og það í sjálfri miðhákveðu
línunnar. Þessi óþurftar áherzla
gerir línuna að einhvers konar
samanburði á þessari stúlku og
öllum hinum: „Víst þekki ég þær
margar, en það vill nú svo til, að
ég á með hana þessa.“ En í huga
skáldsins er engin stúlka til nema
þessi eina, engillinn með húfuna.
Og þannig hygg ég að „kontra-
punkturinn“ sá skuli lesinn, eða
öllu heldur hugsaður, þegar farið
er með sonnettuna eins og henni
hæfir bezt, það er að segja - í
hljóði.
Að sjálfsögðu er aíls óvíst að
Jónas hafí gert sér grein fyrir
því, að hann var að yrkja á formi
sem líkja mætti við kontrapunkt,
enda skiptir það minnstu máli.
Hann var einungis að yrkja vel,
og ljóðið heimilar.þennan skilning.
Þann meginkost lætur hið und-
urfagra sönglag Inga T. Lárus-
sonar hins vegar lönd og leið; og
svo færi trúlega um hvaða lag sem
reynt yrði að semja við þessa son-
nettu.
Það er út af fyrir sig augljóst,
að sönglag er gífurlegt rask á
formi ljóðs, hvemig sem til tekst,
og hlýtur þar að bregða til beggja
vona um farnað ljóðsins. Skyldi
það vera svo, að því betur sem
ljóð er ort, þeim mun síður sé að
vænta sönglags við þess hæfi?
Nú kann einhver að segja, að
sönglag sé aðeins nýr þáttur í
fléttu kontrapunktsins, ef þeirri
samlíkingu sé haldið. En öðrum
mun þykja lagið sjálfstæðara verk
en svo.
Og þá er því ósvarað, hvort
betur fari að syngja lag Sigvalda
við ljóðlínu Gríms, „fær seint það
tjónið bætt“, með þeirri áherslu á
„fær“, sem bragformið leggur á
þessa merkingarsnauðu gervi-
hjálparsögn sem höfuðstafsbera,
eða hvort virtur skyldi sá mergur
málsins sem felst í næsta atkvæði
á eftir og hefði samkvæmt megin-
hrynjandi ijóðsins fremur verð-
skuldað höfuðstafínn. Kannski
þarna sé álitamál þrátt fyrir allt?
Að sígefnu tilefni:
Grcinarhöfundur er hvorki
sálmaskáld né prestaskólastjóri.