Morgunblaðið - 09.11.1994, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 9. NÓVEMBER 1994 23
AÐSENDAR GREINAR
Þröngt sjónarhorn
* A
Athugasemd við ummæli á aðalfundi LIU
Á AÐALFUNDI Landssambands
íslenskra útvegsmanna, sem hald-
inn var nýlega, komu fram mörg
athyglisverð sjónarmið eins og
vænta mátti. Tilefni þessarar grein-
ar er að staldra við nokkur þeirra
og gaumgæfa þau.
Takmörkuð sýn
Formaður sambandsins lét í ljós
viðhorf sitt til annarra atvinnu-
greina og gat þess að þrátt fyrir
að raungengi væri lægra nú en um
langt skeið (þ.e. verðlag á íslandi
í samanburði við samkeppnislöndin,
mælt í sömu mynt, hefur .þróast
innlendum framleiðendum í hag),
örlaði ekki á neinni nýrri atvinnu-
starfsemi í iðnaði. Því væri eðlilegt
að spyija við hvaða aðstæður hún
ætti að geta risið, ef ekki núna.
í þessu er tvennt sem ástæða
er til að gera athugasemd við. í
fyrsta lagi er ekki að undra þótt
erfiðlega gangi að sjá ris í iðnaði
ef einungis er leitað eftir nýrri at-
vinnustarfsemi, sem ætti að hafa
sprottið upp á skömmum tíma
vegna hagstæðra rekstrarskilyrða.
Það takmarkar sýnina við þröngt
horn. Ef sjónarhornið er stækkað
um nokkrar gráður blasir við að á
fyrstu sex mánuðum þessa árs hef-
ur velta í iðnaði aukist um 12 pró-
sent samkvæmt virðisaukaskatts-
skýrslum. Ennfremur liggur fyrir
að á fyrstu átta mánuð-
um ársins jókst útflutn-
ingur iðnaðarvara án
áls um 20 prósent að
magni til. Hvort
tveggja helst í hendur
við lækkandi raungengi
og betri samkeppnis-
stöðu. Þetta er afar já-
kvæð þróun og sýnir
að iðnaður á íslandi
hefur nýtt sóknarfærin.
í öðru lagi fela þessi
ummæli í sér miklar
væntingar til iðnaðar,
sem ekki eru tilefnis-
lausar, en óraunhæfar.
Nýjar atvinnugreinar
geta ekki sprottið upp
eins og vorlaukar um leið og raun-
gengi fer niður fyrir einhver ákveð-
in mörk, að minnsta kosti ekki
nema tryggt sé að það rjúki ekki
upp aftur þegar fer að ára betur í
sjávarútvegi. Þeir sem til þekkja
vita að það þarf töluvert til að
koma atvinnustarfsemi á laggirnar.
Nýr iðnrekstur hlýtur alltaf að hafa
nokkurn aðdraganda.
Mikilvægi raungengis
Aukin velta og útflutningur eru
til vitnis um að iðnaður hefur tekið
mjög vel við sér í því bætta
rekstrarumhverfi sem nú ríkir.
Enda sýnir reynslan að það er töl-
fræðilega marktæk
fylgni milli þróunar
raungengis og breyt-
inga á iðnaðarfram-
ieiðslu ári síðar. Hækk-
andi raungengi hefur í
för með sér minnkandi
iðnaðarframleiðslu árið
eftir, en lækkandi raun-
gengi leiðir'til aukinnar
framleiðslu. Þetta sam-
band er afar þýðingar-
mikið og til þess þarf
að taka fullt tillit við
mótun efnahagsstefnu
til uppbyggingar. Það
ætti jafnframt að verða
hvatning til að viðhalda
stöðugleika og efla
samkeppnishæfni í íslensku at-
vinnulífi.
Nú orðið blandast fáum hugur
um áð miklar sveiflur í raungengi
og meðfylgjandi sviptingar í sam-
keppnisstöðu og rekstrarskilyrðum.
eru afar óheppilegar. Þær hjúpa
framtíðarsýn óvissu og torvelda
þannig nauðsynlega áætlanagerð
og markaðsstarf. Það virkar letj-
andi á framtak og skerðir sam-
keppnishæfni. Sveiflur í raungengi,
sem jafnan tengjast afkomu í sjáv-
arútvegi á hveijum tíma, hafa með
þessum hætti orðið iðnaði á Islandi
fjötur um fót.
Raungengi íslensku krónunnar
Þorsteinn M.
Jónsson
Etanól framleitt
úr íslenskri lúpínu?
UNDANFARIN ár hefur verið
mikil og ör þróun í framleiðslu etan-
óls (sem er alkóhól). Þessi þróun,
sem hefur fyrst og fremst átt sér
stað í Bandaríkjunum, hefur beinst
að samkeppnishæfum framleiðslu-
kostnaði etanóls miðað við bensín
sem eldsneyti fyrir bifreiðar. Etanól
hefur um 80% af brunagildi bens-
íns, en ef það er blandað með t.d.
10% í bensín bætir það verulega
bruna þess. Etanól er
umhverfisvænt elds-
neyti, en það er gjarnan
framleitt úr lífrænum
efnum og er tekið koldí-
oxíð úr andrúmsloftinu
við myndun þeirra. Við
bruna etanóls myndast
vatn og svo koldíoxíð
aftur. Það hefur lengi
verið notað í stað bens-
íns í Brasilíu og verða
á næstunni gerðar
kröfur um íblöndun et-
anóls í bensín bæði í
Bandaríkjunum og
Efnahagsbandalaginu.
Við þetta myndast
miklir markaðir fyrir
það. Framleiðsla etanóls beinist í
grófum dráttum að geijun hráefnis
í svokallaðan bjór og eimingar hans.
Þróun framleiðslutækninnar hefur
fyrst og fremst beinst að geijun
ódýrra lífrænna efna svo sem papp-
írs og tijáviðar. Nú er búið á stofn-
un á vegum bandaríska orkumála-
ráðuneytisins að framleiða nýja teg-
und af bakteríu sem getur geijað
margs konar ódýr hráefni með mik-
illi nýtingu. Þessi þróun er um fimm
árum fyrr á ferðinni en búist var
við. Við eimingu bjórsins er notuð
gufa sem er um 10 tonn miðað við
tonn af etanóli af 95% styrkleika,
en 15 tonn miðað við 99% styrk-
leika etanóls.
Etanólverksmiðjur verða við þessa
nýju tækni miklu ódýrari og með
ódýru hráefni er talið að hægt verði
að lækka framleiðslukostnaðinn nið-
ur í um 12 kr. á lítra. Það er þar
með orðið samkeppnisfært við bensín.
Ef horft er til íslenskra aðstæðna
við etanólframleiðslu er það einkum
ódýr jarðgufa sem gæti gert stað-
hætti hér fýsilega. Talið er að tonn
af jarðgufu kosti á virkjunarstað
um 175 kr. og flutt með lögn niður
til þéttbýlisstaðar um 300-375 kr.
Iðnaðargufa kostar í Bandaríkjun-
um og Vestur-Evrópu um 700-840
kr. tonnið.
Það þarf um 3 kg af pappír eða
trjáviði til að framleiða
1 kg af'etanóli. Búið er
að velta töluvert fyrir
sér hráefnum og væri
það fyrst og fremst
ókeypis úrgangspappír
sem kostaði aðeins
fraktina (um 1.400
kr./tonnið), sem kæmi
til greina. Upp á síð-
kastið hefur óvænt orðið
mikil verðsveifla í hon-
um, sem gæti þó hugs-
anlega gengið til baka.
Annað hráefni gæti ver-
ið sag frá sögunarmyll-
um, ef það næðist á
ódýran hátt niður á
strönd. Og svo koma
úrgangsefni frá landbúnaði til
greina.
Ef horft er til íslenskra hráefna,
kæmi hugsanlega einhverntima í
framtíðinni iðnaðarviður til greina
og svo lúpína. Lúpína er mjög af-
kastamikil landgræðsluplanta, sem
Framleiðsla á etanóli á
íslandi, segir Ásgeir
Leifsson, er líklega
hagkvæmur kostur.
vex á landsvæðum sem ekki henta
til annarrar ræktunar og hún þarfn-
ast ekki áburðar. Talið er að afköst
hennar miðað við þurrefni á hekt-
ara séu um 5-8 tonn sunnanlands,
en um 4 tonn norðanlands. Lúpínan
er því hugsanlega mjög ódýr hrá-
efnisuppspretta. Nú er að fara af
stað mikið landgræðsluverkefni á
Hólasandi, sem er milli Mývatns og
Húsavíkur (en hann er um 140.000
hektarar), þar sem lúpínunni verður
beitt. Þar rétt hjá er háhitasvæðið
Þeistreykir.
Það gæti verið mjög hagkvæmur
kostur að reisa etanólverksmiðju
hjá Þeistareykjasvæðinu. Þá þyrfti
enga gufulögn og hægt væri því
að reisa verksmiðjuna í hæfilegum
áföngum. Flutningar og þurrkun á
lúplnuhráefni væri ódýr (hægt að
notá lághita frá Þeistareykjasvæð-
inu), en rétt væri að nota jöfnum
höndum önnur hráefni ef þau fengj-
ust ódýrt. Lúpínan gæfi auk þess
frá sér fræ og rætur sem hægt
væri að nýta til annarra hjuta og
gæti það lækkað kostnað. íslenski
bensínmarkaðurinn er um 140.000
tonn á ári svo hann einn gæti tekið
við verulegu framleiðslumagni.
Verð á 95% etanóli er nú um 500
dalir á tonnið í Efnahagsbandalag-
inu, en þar eru verulegir verndar-
tollar. Heimsmarkaðsverð er því lík-
lega um 350 dalir tonnið. Islensk
etanólverksmiðja væri vel sam-
keppnisfær á heimsmælikvarða.
Mjög góðar aðstæður eru líka til
staðar t.d. við Hafnarfjörð. Þá væri
miðað við að rækta sandana í Rang-
árvallasýslu, sem gæfu af sér meiri
uppskeru, en flutningur væri lengri.
Þar væri miðað við að virkja Krísu-
víkursvæðið og flytja gufuna til
Straumsvíkur. Þar þyrfti því líklega
að byija á stærri verksmiðju.
Lokaorð
Framleiðsla á etanóli á íslandi er
líklega hagkvæmur kostur. Ef notuð
væri lúpína sem hráefni, yrði það
miki! lyftistöng fyrir landgræðslu.
Etanól sem framleitt væri með því
að nota jarðgufu væri mjög um-
hverfísvænn kostur, bæði í fram-
leiðslu og svo í notkun sem eldsneyti.
Höfundur hefur unnið að rann-
sókn & hagkvæmri framleidslu
etanóls ásamt Baldri Líndal
efna verkfræðingi.
Ásgeir Leifsson
Það er grundvallarmis-
skilningur, segir Þor-
steinn M. Jónsson, að
tilvera þjóðarinnar
byggist á fiskveiðum
eingöngu. Hún byggist
á auðlindum sjávar.
hefur sveiflast mun meira en raun-
gengi gjaldmiðla þeirra þjóða sem
við berum okkur helst saman við.
Til dæmis er staðalfrávik raun-
gengis íslensku krónunnar síðasta
aldarfjórðung um 12 prósent að
meðaltali en á Norðurlöndum er
það 4-8 prósent. Það má einnig
ljóst vera að lágt raungengi hlýtur
að vera betra en hátt frá sjónar-
hóli útflutnings- og samkeppnis-
greina á sama hátt/og lítill kostnað-
ur er betri en mikill.
Er ekki tilveran fiskveiðar?
í máli formanns LÍÚ var sett
fram sú spurning hvort ekki væri
tími til kominn að við áttum okkur
á því að tilvera þessarar þjóðar
byggist á fiskveiðum og þær munu
áfram verða burðarásinn í atvinnu-
lífinu. Við þessi ummæli má gera
nokkrar athugasemdir og enn
vegna þess að sjónarhornið er of
þröngt.
Eru ekki fullkomin öfugmæli að
kvarta yfir því að fiskveiðar hafí
mætt einhverju sérstöku skilnings-
leysi sem atvinnugrein í áranna
rás? Hefur ekki hagstjórn að veru-
legu leyti miðast við afkomu í fisk-
veiðum og -vinnslu, til tjóns fyrir
aðra atvinnustarfsemi? Hafa ekki
fyrirtæki í sjávarútvegi ávallt verið
efst á blaði þegar gripið hefur ver-
ið til sértækra aðgerða?
Enginn deilir um mikilvægi fisk-
veiða í þjóðarbúskapnum. En það
er grundvallarmisskilningur að
segja að tilvera þjóðarinnar byggist
á fiskveiðum eingöngu. Nær sanni
væri að segja að tilvera þjóðarinnar
byggist á auðlindum sjávar. Með
fullri virðingu fyrir þeim sem róa
til fiskjar þá koma fleiri að því að
hægt sé að gera út og nýta auðlind-
ina. Svo eitthvað sé nefnt þarf skip,
veiðarfæri, tæki, olíu, sjóklæði og
mat. Það þarf líka aðstöðu í landi
eins og til dæmis þjónustu hafnar-
verkamanna, fiskmarkaða, veður-
fræðinga og banka. Þótt það sé
hveiju orði sannara að við lifum
ekki á því að klippa hvert annað
myndum-við heldur ekki lifa ef við
værum öll sjómenn, án skipa, veið-
arfæra, leitunartækja, rakara og
svo mætti lengi telja. Að halda því
fram með þessum hætti að ein at-
vinnugrein sé mikilvægari en aðrar
sýnir skilningsleysi á uppbyggingu
og eðli hagkerfis. Þegar öllu er á
botninn hvolft þá er enginn hlekkur
i keðjunni mikilvægari en annar.
Ábyrg framtíðarsýn
Það væri hollt fyrir forráðamenn
LÍÚ, og reyndar einnig höfund
Reykjavíkurbréfs 30. október, að
hugsa til þess að ef svo fer sem
horfír munu þúsundir vinnufúsra
handa koma á vinnumarkaðinn á
næstu árum og tugþúsundir á
næsta aldarfjórðungi. Það er vonlít-
ið að mörg ný störf verði til í sjávar-
útvegi. Aðrar atvinnugreinar verða
að taka við þessúm fjölda. Því er
óábyrgt að fara fram á að einangr-
uð sjónarmið útgerðar verði í önd-
vegi hér eftir sem hingað til, að
það eina sem máli skipti sé að hlúa
að útgerð. Þótt sú atvinnugrein
verði alltaf mikilvæg er mest um
vert nú að huga að því að skapa
allan þann fjölda nýrra starfa sem
þörf er fyrir á næstu árum.
Það þarf m.ö.o. að láta lönd og
leið sérstaka atvinnugreinastefnu.
Slík hugsun er úrelt og hefur ekk-
ert fram að færa til að leysa þau
viðfangsefni sem nú er við að
glíma. Það þarf að taka upp hag-
vaxtarstefnu sem útilokar mismun-
un milli atvinnugreina og byggist
á stöðugleika og jöfnum starfsskil-
yrðum. í því efni fara hagsmunir
allra atvinnugreina saman. Það er
framtíðarsýn sem auðvelt ætti að
vera að ná sáttum um.
Höfundur er hagfræðingur
Samtaka iðnaðarins.
Rannsóknaráætlun
Evrópusambandsins
Kynning á upplýsingatækniáætlununni
Kynningarfundur verður haldinn á vegum
Rannsóknarráðs íslands, fimmtudaginn 10.
nóvember kl. 14.00 til 16.30 á Hótel Sögu, þar
sem upplýsingatækniáætlun ESB verður kynnt.
Dagskrá
Kl. 14.00-14.15 Þátttaka íslendinga í 4. rammaáætlun
ESB; Elísabet Andrésdóttir, alþjóða-
fulltrúi Rannsóknarráðs íslands.
Kl. 14.16-15.15 Kynning á umsóknarferlinu innan
áætlunarinnar; F. Pijls frá fram-
kvæmdastjórn ESB mun kynna mark-
mið, skipulag og umsóknarferli innan
áætlunarinnar.
Kl. 15.15-15.30 Kaffihlé.
Kl. 15.30-16.30 Kynning á upplýsingatækniáætluninni;
K. H. Robrock frá framkvæmdastjórn
ESB mun fjalla um tæknilegar áherslur
og markmið innan áætlunarinnar.
Fyrirspumir verða milli erinda og fundarmönnum
gefst einnig kostur á að ræða við fulltrúa
framkvæmdastjórnarinnar eftir fundinn.
Þátttöku skal tilkynna á skrifstofu
Rannsóknarráðs íslands,
Laugavegi 13, í síma 62 13 20.