Morgunblaðið - 07.12.1994, Blaðsíða 8

8 MIÐVIKUDAGUR 7. DESEMBER 1994 _________________
FRÉTTIR
Nú er bara að standa sigp
ívfÍRflR
#G
VofTfSK^M
Fjárhagsvandi sveitarfélaga
Afkoman ekkí mælst
lakari í hálfa öld
SAMKVÆMT uppgjöri Þjóðhags-
stofnunar hefur afkoma sveitarfé-
laganna ekki mælst lakari á þeirri
hálfri öld sem uppgjör Þjóðhags-
stofnunar um fjárhag þeirra nær til.
Að því er fram kom í erindi Jó-
hanns Rúnars Björgvinssonar, hag-
fræðings á Þjóðhagsstofnun, á fjár-
málaráðstefnu Sambands íslenskra
sveitarfélaga fyrir skömmu, mæld-
ist 200 milljóna króna tekjuafgang-
ur hjá sveitarfélögunum árið 1990,
en árið eftir varð hins vegar 614
milljóna króna tekjuhalli. A árinu
1992 jókst tekjuhallinn enn og
mældist rúmlega 1,7 milljarðar
króna, og í fyrra varð hann ríflega
4,7 milljarðar króna sem svarar til
tæplega 15% af tekjum sveitarfé-
laganna. Ekki er útlit fyrir að tekju-
hallinn verði lægri á þessu ári.
Sveitarfélögin verr
sett en árið 1989
Að sögn Þórðar Skúlasonar, fram-
kvæmdastjóra Sambands íslenskra
sveitarfélaga, eru sveitarfélögin nú
í heildina verr sett en árið 1989
þegar gripið var til sérstakra að-
gerða til að bæta fjárhag þeirra,
en saman hafi farið tekjusamdrátt-
ur og aukin rekstrargjöld.
Lækkun hafi orðið á tekjum
sveitarfélaganna við niðurfellingu
aðstöðugjaldsins, vegna þess að
aðstöðugjaldið hafi í raun ekki ver-
ið bætt nema að 80% hluta í formi
þess að útsvarið var hækkað. Fyrst
hafi sveitarfélögin fengið framlög
sem námu um 80% af álögðu að-
stöðugjaldi og síðan hækkaða út-
svarsheimild úr 7,5% í 9,2%. Þá
hafi gríðarleg aukning orðið í út-
gjöldum sveitarfélaganna, og nú á
þremur árum væru þau t.d. búin
að leggja ríkinu til 1,6 milljarða
króna, fyrst í formi svokallaðs lög-
regluskatts og síðan í formi fram-
laga til atvinnuleysistrygginga-
sjóðs.
„Vegna tekjustofnalagabreyting-
Sveitarfélögin
hafa lagt ríkinu
til 1,6 milljarða
kr. í lögregluskatt
og í atvinnuleysis-
tryggingasjóð
arinnar við niðurfellingu aðstöðu-
gjaldsins og við þær breytingar sem
áttu sér stað í kjölfarið, þá hafa
tekjur sveitarfélaganna út af fyrir
sig jafnast. Sérstaklega hefur
Reykjavíkurborg farið niður í tekj-
um þar sem hún hafði svo háar
tekjur af aðstöðugjöldum,“ sagði
Þórður.
Raunútgjöld vaxið
um 15% frá 1990
I útreikningum Þjóðhagsstofnun-
ar kemur fram að raunútgjöld sveit-
arfélaganna á mann hafa vaxið um
nálægt 15% frá árinu 1990, á sama
tíma og rauntekjur sveitarfélag-
anna á mann hafí dregist lítillega
saman ef miðað er við verðvísitölu
landsframleiðslu. Hvað rekstraraf-
komu sveitarfélaganna varðar þá
runnu árið 1991 um 73% tekna
sveitarfélaga til reksturs en allt að
85% teknanna árið 1993.
Undanfarin ár hafi tæpur þriðj-
ungur teknanna farið til fjárfesting-
ar og hafí það hlutfall haldist nokk-
uð stöðugt. Félagsleg útgjöld sveit-
arfélaganna hafa aukist um allt að
25% að raungildi frá árinu 1990
miðað við verðvísitölu samneyslu.
Árið 1990 hafí þessi útgjöld verið
um 18,5 milljarðar króna en um
23 milljarðar árið 1993 á sambæri-
legu verðlagi. Útgjöld til íþrótta-,
æskulýðs- og menningarmála hafi
aukist langmest, eða um 36%, og
námu þau árið 1993 ríflega 7 millj-
örðum króna.
Til fræðslumála fara ríflega 6
milljarðar króna og til dagvistunar-
og öldrunarmála tæplega 7 milljarð-
ar króna, og sé aukningin í þessum
málaflokkum svipuð, eða í kringum
25% að raungildi frá árinu 1990.
Aukning { heilbrigðis-, skipulags-,
og hreinsunarmálum hefur svo ver-
ið nokkuð minni.
Áætlað er að samanlagðar skuld-
ir sveitarfélaganna verði um 33
milljarðar í lok þessa árs eða nokkru
hærri en samanlagðar árstekjur
þeirra og nemi 7,6% af landsfram-
leiðslu. Á árinu 1990 mældust
skuldirnar hins vegar um 67% af
tekjum og 4,9% af landsframleiðslu.
Staðið verði við samninga
Karl Björnsson bæjarstjóri á Sel-
fossi sagði á fjármálaráðstefnu
Sambands íslenskra sveitarfélaga
að þau vinnubrögð sem sveitar-
stjórnarmenn hefðu upplifað af
hálfu ríkisins undanfarin ár væru
þess eðlis að menn gætu átt von á
nýjum verkefnum án tekjustofna
og nýjum álögum eða skattheimtu
af hálfu ríkisins fram til þess dags
að fjárlagafrumvarp hvers árs er
samþykkt.
Sagði Karl að þessu yrði að linna
og undirbúa þyrfti breytingar á fjár-
hagslegum samskiptum ríkisins og
sveitarfélaga með mjög góðum fyr-
irvara. Gera verði þá kröfú til ríkis-
valdsins að það standi við samninga
með sama hætti og öðrum aðilum
þjóðfélagsins beri að gera og að það
láti af þeim einstefnuvinnubrögðum
sem viðgengist hafi í fjárhagslegum
samskiptum við sveitarfélögin.
„Sá ásetningur ríkisvaldsins und-
anfarin ár að skattleggja sveitarfé-
lögin gefur tilefni til að ætla að
fulltrúar þess hafi ekki kynnt sér
fjárhagsstöðu þeirra eða þau lög-
bundnu verkefni sem sveitarfélögin
eru að leitast vjð að sinna án þeirr-
ar fjárhagsgetu sem nauðsynleg
er,“ sagði Karl.
MORGUNBLAÐl Ð
Ferðasjóður fyrir norræna listamenn
Eykur fjöl-
breytni o g tengsl
milli listgreina
Ólafur G. Einarsson
NORRÆNA ráðherra-
nefndin ákvað ný-
verið að stofna
ferðastyrkjasjöð fýrir nor-
ræna listamenn, hálffertuga
og yngri. Tilgangur sjóðsins
er að auka möguleika ungra
listamanna í öllum listgrein-
um til að ferðast innan
Norðurlandanna, hvetja þá
til að líta á Norðurlöndin
sem eitt athafnasvæði og
nýta sér í auknum mæli þá
möguleika sem þar er að
finna. Styrkjunum verður
úthlutað af nefnd sem í eiga
sæti fulltrúar frá Norrænu
list- og listiðnaðarnefndinni,
Norrænu tónlistarnefndinni,
Norrænu leikhús- og dans-
nefndinni, Norrænu bók-
mennta- og bókasafns-
nefndinni og Norræna kvik-
mynda- og sjónvarpssjóðn-
um. Styrkjunum verður úthlutað
tvisvar á ári og rennur umsóknar-
frestur fyrir fyrri helming ársins
út í janúar, en menntamálaráðu-
neytið gefur frekari upplýsingar
um hvert umsækjendur eiga að
senda umsóknir sínar og hvað er
æskilegt að þar komi fram.
Að sögn Ólafs G. Einarssonar,
menntamálaráðherra, er þess
vænst að ferðastyrkjasjóðurinn
stuðli að fjölbreyttum tengslum
innan einstakra listgreina og
einnig milli ólíkra listgreina á
Norðurlöndum, auk þess að ýta
undir nýbreytni og tilraunastarf-
semi í norrænu menningarstarfi.
- Hver er forsagan að stofnun
sjóðsins?
„í ljósi breyttra aðstæðna í
Evrópu var ákveðið í upphafí ára-
tugarins að endurmeta norrænt
samstarf. Mörkuð var sú stefna
árið 1992 að auka skyldi áherslu
á samstarf landanna í menning-
ar-, mennta- og vísindamálum og
að auknu fé af samnorrænum
fjárlögum skyldi varið til þessara
málaflokka. Það var mat Nor-
rænu ráðherranefnöarinnar að
stór þáttur í því að efla samstarf
þessara landa á listasviðinu væri
sá að gera ungu listafólki auð-
veldara að ferðast á milli land-
anna til að kynna list sína og
kynnast list félaga sinna annars
staðar á Norðurlöndunum. Það
var því ákveðið að
koma á laggirnar
styrkjakerfí tii að auð-
velda þessi samskipti
og efla tengsl ungra
listamanna í þessum
löndum. Vinnuhópi var
falið að gera tillögur að reglum
sem lagðar voru fram síðastliðið
vor og samþykktar á fundi Nor-
rænu ráðherranefndarinnar hér á
landi 30. maí síðastliðinn."
- Hversu víðtækt er þetta
verkefni með tilliti til tíma ogfjár-
muna?
„Ákveðið var að stofna til
sjóðsins sem þriggja ára tilrauna-
verkefnis til að byija með, tíma-
bilið 1995 til 1997, og verður
úthlutað úr honum tvisvar á ári.
Gert er ráð fyrir að veija til verk-
efnisins þremur milljónum dan-
skra króna á norrænum sam-
starfsíjárlögum hvert þessara
þriggja ára. Hlutur íslands í þess-
um fjárlögum er um 1%. Um 15
milljónum króna verður úthlutað
í fyrstu atrennu, til ferða á fyrri
helmingi ársins 1995.“
- Má rekja stofnun sjóðsins
að einhveiju leyti til þess að ráð-
herranefndin telji að skort hafi
► ÓLAFUR G. Einarsson,
menntamálaráðlíerra og 1.
þingmaður Reykjaneskjör-
dæmis, er fæddur 1932 á Siglu-
firði. Hann varð stúdent frá
MA 1953, stundaði nám í lækn-
isfræði við HÍ 1953-1955, lauk
cand. juris prófi frá HÍ 1960.
Ólafur var ráðinn sveitarstjóri
í Garðahreppi sama ár, var
oddviti hreppsins 1972 til 1975.
Hann var landskjörinn þing-
maður 1971-1974,1978-1979
og 1983-1987, 2. þingmaður
Reyknesinga 1987-1991 en 1.
þingmaður frá þeim tima.
Ólafur var varaformaður þing-
flokks Sjálfstæðisflokksins
1978-1979 og formaður hans
frá 1979-1991.
stuðning við unga listamenn, eða
er um hreina viðbót að ræða?
„Lykilhlutverk Norrænu ráð-
herranefndarinnar og stofnana
hennar er að auka samstarf Norð-
urlandabúa og efla norræna vit-
und. Nú þegar Norðurlandaþjóðir
ganga til náins samstarfs við
Evrópu er óhætt að segja að nor-
rænt samstarf standi á tímamót-
um og þörfín fyrir að styrkja það
minnkar ekki. Sjóðnum er fyrst
og fremst ætlað að auðvelda
þetta, að ýta undir tengsl lista-
manna á Norðurlönd-
um og gera þeim kleift
að kynnast verkum
hvers annars. Yfirleitt
þegar settir hafa verið
á laggirnar styrkja-
sjóðir á listasviðinu
hefur verið um starfsstyrki að
ræða. Þessi sjóður er með öðru
sniði og er hrein viðbót við það
sem þegar er fyrir hendi.“
- Hversu háum ferðastyrk á
hver listamaður kost á?
„Upphæð styrkja verður metin
í hveiju tilfelli. Umsækjendur um
styrki verða væntanlega beðnir
að tilgreina í umsóknum sínum
ferðakostnað og dvalarkostnað
og upphæð styrkjarins látin taka
mið af því.“
- Markar sjóðurinn upphaf
frekari menningarsamvinnu
Norðurlanda í því skyni að hvetja
unga listamenn til dáða og sam-
vinnu?
„Já, ég vænti þess að sjóðurinn
komi bæði til með að auka fjöl-
breytni í tengslum innan ein-
stakra listgreina á Norðurlöndum
og ýti undir nýbreytni og til-
raunastarfsemi í norrænu menn-
ingarsamstarfi.“
Norrænt
samstarf og
vitund eflt