Morgunblaðið - 07.12.1994, Blaðsíða 29
28 MIÐVIKUDAGUR 7. DESEMBER 1994
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
STOFNAÐ 1913
UTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
Árvakur hf., Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
SVEITARFÉLÖGIN,
HEIMILIN OG
SKATTHEIMTAN
FJÖGUR stærstu sveitarfélög landsins hafa í hyggju
að auka skattheimtu á næsta ári. Reykjavíkurborg
hefur ákveðið að leggja á sérstakt holræsagjald, sem ekki
hefur verið innheimt um áratugaskeið, og hækkar gjald-
töku af húseignum í borginni um 26%. Akureyri, Hafnar-
fjörður og Kópavogur hafa tekið ákvörðun um að fullnýta
heimild til álagningar útsvars. Hærri skattheimta sveitar-
félaga kemur að sjálfsögðu illa við heimilin í landinu, eins
og samfélagsaðstæður eru um þessar mundir, og rýrir
ráðstöfunarfé þeirra. Tímasetning þessara skattahækk-
ana, sem og hækkunar benzíngjaldsins, rétt fyrir kjara-
samninga, vekur og ýmsar spurningar.
Afkoma sveitarfélaga hefur versnað mikið síðustu árin.
Jafnvægi var í fjármálum þeirra, á heildma litið, árið
1990. Síðan hefur staðan verið að versna. Árið 1993 var
hallinn kominn í 4,7 milljarða króna. Á þessu ári stefnir
í heldur meiri halla. Hallinn 1993 samsvarar um 15% af
tekjum sveitarfélaga og 1,1% af landsframleiðslu. Það er
mun meiri halli en þekkst hefur hjá sveitarfélögum um
langt skeið. Hallinn á rekstri sveitarfélaga leggst við
hallann á ríkissjóði og stuðlar að lakari afkomu hins opin-
bera, sem vart getur talizt viðunandi. Það er enda óum-
deilt að treysta verður hana á næstu misserum.
Talsmenn sveitarfélaga segja auknar álögur ríkisvalds-
ins hafa sett verulegt strik í afkomureikning þeirra. Þann-
ig segir Ingibjörg Sólrún Gísladóttir, borgarstjóri, í við-
tali við Morgunblaðið, að sá árangur, sem stefnt var að
með nýrri verkaskiptingu ríkis og sveitarfélaga, sé úr
sögunni — og reyndar gott betur. Borgarstjóri segir þess-
ar álögur á Reykjavíkurborg eina nema um 600 m.kr. á
líðandi ári.
Ekki er heldur hægt að horfa fram hjá því að mörg
sveitarfélög hafa lagt verulega fjármuni í átaksverkefni
til að sporna við atvinnuleysi. Sum hafa og tapað fjármun-
um vegna ábyrgða, þátttöku í áhætturekstri og/eða á
gjaldþrotum fyrirtækja. Útgjöld þeirra á félagsmálasviði
hafa og aukizt umtalsvert vegna atvinnuleysis og vaxandi
ásóknar í félagslega aðstoð.
Þótt hægar hafi gengið en björtustu vonir stóðu til við
að koma böndum á ríkisútgjöld, umfram tekjur, hefur
engu að síður náðst töluverður árangur síðustu árin. I
frumvarpi til fjárlaga fyrir komandi ár er gert ráð fyrir
því að útgjöld ríkissjóðs lækki um fjóra milljarða króna
að raungildi árið 1995. Ef það gengur eftir hafa þau
lækkað um 7% frá árinu 1991, eða sem nemur tæplega
níu milljörðum króna. Það er óhjákvæmilegt, eins og nú
er komið fjárhagsstöðu sveitarfélaga í landinu, það er
halli samtals upp á 9-10 milljarða króna á tveggja ára
tímabili (1993 og 1994), að þau taki einnig á honum stóra
sínum í hagræðingu og sparnaði. Þrátt fyrir nokkurn bata
í þjóðarbúskapnum er fátt mikilvægara en að hið opin-
bera, ríki og sveitarfélög, treysti afkomu sína, með því
fyrst og fremst að draga úr eyðslu umfram núverandi
tekjur — og helzt að ná endum saman í þeim efnum.
Álþingis- og sveitarstjórnarmenn vinna nú hörðum
höndum að gerð fjárhagsáætlana fyrir komandi ár. Þeim
er það metnaðarmál, eða ætti að vera, að ná endum sam-
an, það er að ná jafnvægi í fjármálum hins opinbera. Það
sama gildir um heimilin í landinu, en skuldastaða þeirra
hefur versnað mjög á liðnum kreppuárum. Þau þurfa einn-
ig að ná eyðslu- og tekjuendum saman, samhliða því að
greiða niður óhóflegar skuldir. Það er því ekki á bætandi
skattaútgjöld heimilanna og fjölskyldnanna í landinu.
Sveitarstjórnir þurfa að sýna — við gerð fjárhagsáætl-
ana — að þær hafi burði til að sníða sér útgjaldastakk
að óbreyttum skattstigum og þeim efnahagsveruleika sem
við blasir. Skattgreiðendur eru langþreyttir á nýjum og
nýjum skattahækkunum. Afstaða þeirra til skattahækkana
í stærstu sveitarfélögum landsins mun fara mjög eftir
því, hvort fjárhagsáætlanir næsta árs byggist á verulegum
niðurskurði. Skattgreiðendur munu ekki sætta sig við, að
öllum byrðunum verði velt yfir á þá. Þess vegna verða
sveitarfélögin að sýna fram á verulegan niðurskurð til
viðbótar við umdeildar skattahækkanir.
FÉLAGSLEGA ÍBÚÐAKERFIÐ
Morgunblaðið/Keli
UMSÓKNUM um félagslegar íbúðir í Reykjavík hefur fjölgað. Kaupleiguíbúðir eru sagðar til vandræða og standa um 20% þeirra auðar.
VANDAMALIN
HRANNAST UPP
Vanskil hjá Byggingarsjóði verkamanna eru
komin í 370 millj. kr., íbúðum á nauðungar-
sölu fjölgar og sveitarfélög eru sögð vera að
sligast undan byrðum félagslega íbúðakerfísins,
----------------->----------------------------
en í samantekt Omars Friðrikssonar kemur
fram, að á borði félagsmálaráðherra liggja
tillögur um verulegar endurbætur á kerfinu.
Mikill fjöldi fólks virðist hafa
þörf fyrir aðstoð í hús-
næðismálum og enda
þótt fjöldi félagslegra
íbúða hafi margfaldast á undanförn-
um árum eru umsóknir um félagsleg-
ar íbúðir ævinlega langt umfram útl-
ánagetu Byggingarsjóðs verka-
manna.
Árið 1970 höfðu samtals verið
byggðar 1.748 íbúðir í verkamanna-
bústaðakerfinu. í dag eru félagslegar
íbúðir á landinu öllu 9.052 talsins epa
9,45% af heildarfjölda íbúða á ís-
landi. Þar af eru félagslegar eignar-
íbúðir 5.535, svokallaðar fram-
kvæmdanefndaríbúðir 809, félagsleg-
ar kaupleiguíbúðir eru 507 og al-
mennar kaupleiguíbúðir 354.
í Reykjavík eru félagslegar íbúðir
4.129 talsins sem er 10,36% af öllu
íbúðarhúsnæði í landinu og hlutfall
þeirra af öllum féiagslegum íbúðum
var 45,6%. Hlutfallslega eru flestar
félagslegar íbúðir á Vestfjörðum eða
3.595, sem er 13,13% af öllu íbúðar-
húsnæði og 5,2% af félagslegu íbúðar-
húsnæði á landinu. A Norðurlandi
vestra voru þær 11,41% af öllu hús-
næði, á Norðurlandi eystra 11,8%, á
Austurlandi 11,14%, á Suðurlandi
5,69% og á Vesturlandi 6,06%. Á
Reykjanesi, í nágrannasveitarfélög-
um Reykjavíkur, er hlutfallið 7,76%
og í öðrum sveitarfélögum á Reykja-
nesi er það 6,99%.
Fjöldi nýrra félagslegra íbúða hefur
verið talsvert mismunandi frá ári til
árs en mest var byggt af þeim árið
1990 eða 827 íbúðir. Sé litið á þróun-
ina undanfarin ár og skoðuð loforð
um framkvæmdalán í félagslega kerf-
inu úr Byggingarsjóði verkamanna,
skipt milli kjördæma á árunum 1988-
1993, kemur í ljós að hiutur Reykja-
víkur hefur verið um 35% á þessu
tímabili en hlutur Reykjaness hlut-
fallslega mestur eða 26%. Sé litið á
höfuðborgarsvæðið gagnstætt lands-
byggðinni kemur fram að 56% hafa
komið í hlut höfuðborgarsvæðis en
40% farið til landsbyggðar.
Þótt félagslegt húsnæði sé aðeins
um 10% af öllu íbúðarhúsnæði í land-
inu er stærri upphæðum varið til fé-
lagslegra byggingarlána en í almenna
húsnæðislánakerfinu og hafa félags-
legu byggingarlánin sótt svo á að
hlutfall þeirra var komið í 58% á
móti 42% í almenna kerfinu á sein-
asta ári.
Vandamálin við þetta kerfi hrann-
ast upp, sagði einn viðmælenda blaðs-
ins, sem vel þekkir til þessara mála.
Sveitarfélögin eru að sligast undan
þeim byrðum sem félagslega íbúða-
kerfið leggur þeim á herðar, sagði
Sighvatur Björgvinsson iðnaðarráð-
herra á fundi með Samtökum iðnaðar-
ins í haust og benti á að árum saman
hefði ekki verið byggt-íbúðarhúsnæði
á landsbyggðinni nema í félagslega
kerfinu. „Aðgerðir stjórnvalda í hús-
næðismálum láglaunafólks hafa hing-
að til einungis miðast við það að fólk-
ið passi inn í kerfið, í stað þess að
búa til húsnæðiskerfi sem hentaði
fólkinu,“ sagði í ályktun sambands-
stjórnarfundar ASI í seinasta mánuði
þar sem fullyrt var að ófremdarástand
ríkti í húsnæðismálum láglaunafólks.
Nefnd á vegum félagsmálaráð-
herra lagði mat á reynsluna af lögun-
um frá 1990 um félagslegar íbúðir
og skilaði ráðherra skýrslu um máiið
á seinasta ári. Var niðurstaða nefnd-
arinnar að mestu byggð á samtölum
við fuiltrúa í fjölda húsnæðisnefnda
um allt land og vekur sú gagnrýni
sem þar kemur fram sérstaka at-
hygli því þar er lýst þeim kostum og
göllum, er þeir sem eru að fást við
framkvæmd þessara mála frá degi til
dags, sjá á kerfinu.
I framhaldi af þessu vann nefnd á
vegum ráðherra svo tillögur um veru-
legar breytingar á félagslega hús-
næðiskerfinu upp úr skýrslunni og
skilað ráðherra í frumvarpsformi fyr-
ir fá^inum dögum.
Þótt meginniðurstaða nefndarinn-
ar, sem lagði mat á reynsluna af fé-
lagslega kerfinu, væri sú að fyrir-
komulagið hefði almennt orðið til
góðs og tekið væri sérstaklega fram
að nú væri úr sögunni að barnafjöl-
skyidur byggju í hreysum, koma fram
mjög mörg gágnrýnisatriði í skýrsl-
unni. Þar eru raunar lagðar fram 'á
annað hundrað tillögur og ábendingar
um breytingar á núverandi kerfi.
Skv. upplýsingum sem fengust í fé-
lagsmálaráðuneytinu má finna flestar
þessara tillagna í væntanlegu frum-
varpi ráðherra.
Bent er á fjölda mörg atriði sem
farið hafa úrskeiðis í núverandi kerfi
eða þar sem úrbóta er þörf í skýrslu
nefndarinnar. Þar kemur m.a. fram
að mörg dæmi séu um að fóik sé
ýmist of tekjuhátt til að eiga kost á
félagslegri eignaríbúð eða kaupleigu-
íbúð, en of tekjuiágt til að standast
greiðslumat húsbréfakerfisins og
jafnvel of tekjulágt til að kaupa al-
menna kaupleiguíbúð.
Á seinustu mánuðum hefur einna
hæst borið í umræðunni sá vandi sem
stafar af síauknum fjölda félagslegra
íbúða sem standa auðar og sveitarfé-
lög þurfa að leysa til sín. Samkvæmt
upplýsingum frá Húsnæðismálastjórn
berast stjóminni á hveijum fundi
beiðnir frá sveitarfélögum um að
færa íbúðir úr lánaflokkum sem bera
hærri vexti yfir í lægri vaxtaflokka,
en í almenna kaupleiguíbúðakerfinu
eru vextir 4,9% en 2,4% í félagslega
kerfinu.
Bent hefur verið á mörg dæmi um
mjög dýrar íbúðir í félagslega kerfinu
í sveitarfélögum, fasteignaverð hafi
lækkað utan Reykjavíkur og fólk' vilji
frekar kaupa á almennum markaði
en félagslegar íbúðir, þrátt fyrir ör-
ugga endursölu þeirra. Vextir af lán-
um vegna félagslegra eignaríbúða
hækkuðu úr 1% í 2,4% í mars 1993,
sem þyngdi greiðslubyrðina um 30%.
Fari tekjur eða eignir lántakenda yfir
ákveðin mörk hækka vextirnir svo
ennfrekar eða í 4,9% en þetta er sagt
hafa leitt til þess að margir telji sér
ekki hag af því að vera lengur í þessu
kerfi og vilji heldur fara á fijálsan
markað.
Nefnd félagsmálaráðherra komst
að því að dæmi væru um að
kostnaður við byggingar félagslegra
íbúða hefði farið úr böndum, undir-
búningur verið slakur, byggingartími
of langur, íbúðir byggðar of stórar
og ekki gætt nægilega vel að hag-
kvæmni. Nefnt var dæmi um að bygg-
ingarkostnaður bílskúrs, með al-
mennri kaupleiguíbúð, hefði reynst
svo hár að enginn treysti sér til að
kaupa eða leigja íbúðina, sem stæði
auð af þeim sökum þrátt fyrir að
skortur væri á húsnæði í sveitarfélag-
inu.
„Fram kom hjá húsnæðisnefndum
að tilhneigingin er sú að verk eru
hvorki boðin út né leitað tilboða með
öðrum hætti. Sem dæmi má nefna
að af þeim framkvæmdum sem hóf-
ust á árinu 1992 var einungis þriðj-
ungur boðinn út. Þess í stað er samið
við verktaka um verð sem oft byggist
á ákveðnu fermetraverði. Oft er eins
og verið sé fyrst og fremst að gæta
hagsmuna byggingarverktaka í við-
komandi sveitarfélagi. Þessi leið verð-
ur að teljast óheppileg, enda kemur
í ljós að það verð, sem samið er um,
er yfirleitt hámarksverð, þ.e. sama
verð og kostnaðargrundvöllur hús-
næðismálastjórnar segir til um,“ seg-
ir í skýrslu nefndarinnar.
Mikil og vaxandi vanskil í félags-
lega húsnæðiskerfinu hafa einnig ver-
ið mikið áhyggjuefni að undanförnu.
Höfuðstóll útistandandi lána Bygg-
ingarsjóðs verkamanna nemur nú
35,8 milljörðum kr. Lántakendur í
féiagslega kerfinu eru 5.460 og fjöldi
MIÐVIKUDAGUR 7. DESEMBER1994 29
lána 7.813. Tæpur fjórðungur lántak-
enda í félagslega húsnæðiskerfinu eru
í vanskilum við Húsnæðisstofnun eða
1.299 lántakendur og nema vanskilin
alls 371 milljón kr. að inniföldum
dráttarvöxtum og kostnaði. Þegar
talað er um vanskii er miðað við
þriggja mánaða vanskil eða eldri.
Alls hafa 175 lántakendur í félagsiega
kerfinu fengið skuldbreytingu vegna
greiðsluerfiðleika, að meðaltali að
fjárhæð 466 þús. kr.
Þeim félagslegu íbúðum sem seldar
eru á nauðungarsölu vegna vanskila
ijölgar alltaf frá ári til árs. Áætlað
er að á þessu ári fari upp undir 30
íbúðir í Reykjavík á nauðungarsölu
af þessum ástæðum.
„Þrátt fyrir hátt lánshlutfall og
lága vexti af lánum til félagslegra
íbúða sýnir reynslan að ef ekki er
fyrir hendi einhver eigin sparnaður
kaupenda getur greiðslubyrðin orðið
fólki ofviða," segir í áðurnefndri
skýrslu nefndar félagsmálaráðherra.
Samkvæmt upplýsingum sem feng-
ust hjá Húsnæðisnefnd Reykja-
víkur, minnkaði eftirspurnin eftir fé-
lagslegum íbúðum nokkuð frá 1989
en framboðið hefur hins vegar auk-
ist, þar sem lítur út fyrir að fleiri
endurselji nú íbúðir sínar og fari yfir
í almenna húsnæðiskerfið en áður.
Umsóknum um félagslegar íbúðir í
borginni fjölgar hins vegar aftur á
þessu ári og eru ríflega 1.000 talsins
samanborið við tæplega 800 í fyrra.
Félagslegar íbúðir skiptast nú í
kaupleiguíbúðir, félagslegar eignar-
íbúðir og félagslegar leiguíbúðir. Lán
til félagslegra eignaríbúða er nú 90%,
sem veitt er til 43 ára, afborgunar-
laust fyrsta árið og ber 2,4% vexti.
Árleg greiðslubyrði lánsins á að vera
um 3,8% af verði íbúðar nema á fyrsta
árinu þegar hún er 2,4%.
Kaupleiguíbúðir eru tvennskonar,
félagslegar kaupleiguíbúðir og al-
mennar kaupleiguíbúðir. í kaupleigu-
íbúðum stendur valið um þijá kosti,
leigu á íbúð með kauprétti, leigu með
kaupum á eignarhlut sem tryggir
fólki fullan afnotarétt af íbúðinni og
loks kaup á íbúðinni. Árlegt leigu-
gjald af félagslegi-i kaupleiguíbúð er
áætlað um 4,4% af verði hennar.
Einnig er heimilt að tryggja leigutaka
ótímabundinn afnotarétt af félags-
legri kaupleiguíbúð með því að selja
honum eignarhlut í henni fyrir 10%
kostnaðarverðs eða kaupverðs íbúðar-
innar.
Tekju- og eignamörk félagslega
kerfisins gilda ekki um úthlutun al-
mennra kaupleiguíbúða en tekið er
tillit til húsnæðisaðstæðna og fjöl-
skyldustærðar við úthlutun þeirra og
er skilyrði að greiðslubyrði lána fari
ekki yfir þriðjung af tekjum. Veitt
eru tvö lán til kaupa á þessum íbúð-
um, annað 70% til 43 ára og hitt 20%
til 25 ára og bera þau bæði 4,9%
vexti. Árlegt leigugjald er um 7,2%
af verði íbúðarinnar. Þetta getur þýtt
að greiðslubyrði af t.d. 8 millj. kr.
íbúð sé um 55-60 þúsund kr. á mán-
uði.
Hilmar Guðlaugsson, fyrrv. for-
maður Húsnæðisnefndar Reykjavík-
ur, segir almennu kaupleiguíbúðirnar
eins óhagstæðar Reykvíkingum og
hugsast geti. Þegar þeim var komið
á 1988 hafi meirihlutinn í borgar-
stjórn Reykjavíkur látið undan og
keypt 40 almennar kaupleiguíbúðir
sem afhentar voru húsnæðisnefnd til
ráðstöfunar. „Það eru einu almennu
kaupleiguíbúðirnar sem við höfum
verið með og þær hafa verið okkur
mjög erfiðar," segir hann. „Við höfum
fengið grænt ljós á það frá Húsnæðis-
stofnun að breyta þessum almennu
kaupleiguíbúðum yfir í félagslegar
kaupleiguíbúðir. Við stefnum að því
í dag og erum að vinna að því smátt
og smátt,“ segir hann ennfremur. Á
undanförnum árum hafa að jafnaði
20% þessara íbúða staðið auðar.
Á seinasta ári samþykkti Alþingi
lög sem heimiluðu eigendum kaup-
leiguíbúða að skuldbreyta svokölluðu
20% láni, sem var til 5 ára og lengja
lánstímann í 25 ár. í almenna kaup-
leiguíbúðakerfinu voru veitt 70% lán
til 43 ára og 20% lán til 5 ára og var
greiðslubyrði 5 ára lánsins mjög þung
sem gat reynst kaupendum oÁiða.
Þessi breyting létti á hinn bóginn stór-
lega greiðslubyrði lánþega í almenna
Byggingarsjóður verkamanna ^
Fjöldi lána er 7.813 \ a r
Fjöldi lántakenda er 5.460 I v
Höfuðstóll útistandandi lána er 35,8 milljarðar kr. I |j \ w V
1.299 lántakendur í vanskilum (3 mán og lengur) Milljónirkr.
Heildarfjárhæð í vanskilum 361
Innistæða á greiðslujöfnunarreikningi íbúðareigenda 63
Skuldbreyting hefur farið fram hjá 175 lántakendum
Heildarfjárhæð samþykktra skuldbreytingarlána 81,5
Meðalupphæð skuldbreytingarlána er 466 þús. kr.
115 lántakendur fafa fengið frest á 90%- lánum
Aldursdreifing lántakenda hjá Byggingarsjóði
verkamanna og hjá Húsbréfadeild
og y ngri 29 ára 34 ára 39 ára 44 ára 49 ára 54 ára 59 ára 64 ára og eldri
Greiðslubyrði lána í Byggingarsjóði verkamanna Fjöldi Láns- Láns- afb. Hver Reiknaö Tegundláns hlutfall Vextir tími, ár áðri qjalddagi afkr.
Félagsleg eignaríbúð 90% 2,4% 42 4 9.464 1.000.000
Félagsieg eignaríbúð 10% 2,4% 3 12 2.882 100.000
Félagsleg eignaríbúð 90%(10%) 2,4% 40 4 9.740 1.000.000
Félagsleg kaupleiguíbúð 90% 2,4% 42 4 9.464 1.000.000
Almenn kaupleiguíbúð 70% 4,9% 42 4 14.069 1.000.000
Almenn kaupleiguíbúð 20% 4,9% 24 4 1.777 100.000
Seldar íbuðir hjá Húsnæðisnefnd Reykjavíkur
1981-94 og fjöldi umsókna um íbúðir 1985-94
1100
1000
900
800
700
600
500
400
300
200
100
’81 '82 '83 '84 :85 !86 ’87 ’88 ’89 '90 ’91 '92 ’93 ’94 °
Fjöldi íbúða í einstökum
(andshlutum og Silutfail
félagslegra íbúða
Landshluti Fjöldi íbúða Fjöidi réi. íbúða %
Reykjavík 39.871 4.129 10,4
Reykjanes 1 17.014 1.321 7,8
Reykjanes 2 5.322 372 7,0
Vesturland 5.216 316 6,1
Vestfirðir 3.595 472 13,1
Norðurl. vestra 3.742 427 11,4
Norðurl. eystra 9.302 1.098 11,9
Austurland 4.613 514 11,1
Suðurland 7.082 403 5,7
Samtals: 95.757 9.052 9,5
• Byggingar-
kostnaður úr
böndunum
• Virðastgæta
hagsmuna
byggingar-
verktaka
• Eignamynd-
un neikvæð
í 19 ár
kaupleigukerfinu. Hafði hún þá þýð-
ingu, að greiðslubyrði af 1 millj. kr.
láni til 5 ára á 4,9% vöxtum, lækkaði
úr 230 þús. kr. á ári í um 70 þús.
eftir að lánið hafði verið lengt í 25
ár. Að sögn Percy Stefánssonar, for-
stöðumanns Byggingarsjóðs verka-
manna, gjörbreyttist staða eigenda
almennu kaupleiguíbúðanna við þessa
breytingu. Sagði hann að réttur helm-.
ingur eigenda almennra kaupleigu-
íbúða hefðu fram til þessa óskað eft-
ir skuldbreytingu úr 5 árum í 25 ár
í kjölfar þessarar breytingar.
Miðað er við ákveðin tekju- og
eignamörk sem skilyrði þess að menn
geti fengið úthlutað félagslegri eign-
aríbúð, eða fest kaup á félagslegri
kaupleiguíbúð sem eru m.a. að við-
komandi eigi ekki íbúð fyrir. Eru
tekjumörkin í dag um 1,7 millj. kr.
fyrir einstakling, þ.e. að meðaltekjur
umsækjandans hafi ekki farið yfir
þessi mörk síðustu þijú árin áður en
úthlutun fer fram, rúmlega 2,1 millj.
fyrir hjón og urn 155 þús. kr. fyrir
hvert barn umsækjandans. Hámarks
leyfileg hrein eign umsækjanda er
nú 1,8 millj. kr. Einnig er greiðslu-
geta umsækjandans metin og miðað
við að greiðslubyrði lána fari ekki
yfir þriðjung af tekjum hans.
Aldursdreifing lántakenda í félags-
lega íbúðakerfinu er mjög svipuð ald-
ursdreifingu skuldara í almenna hús-
næðiskerfinu. Öllu fleiri lántakendur
eru þó í aldurshópunum sem eru und-
ir 40 ára við Byggingarsjóð verka-
manna en í almenna húsnæðiskerfínu.
Þannig eru t.d. 23,8% lántakenda í
félagslega húsnæðiskerfinu á aldrin-
um 25-29 ára en 16,1% lántakenda
hjá Byggingarsjóði ríkisins. 11,2%
lántakenda hjá húsbréfadeild eru
40-44 ára en 8% þeirra sem eru í
skuld við Byggingarsjóð verkamanna
eru á þeim aldri.
Þegar 6 ár eru liðin frá undirritun
kaupsamnings eru aðstæður íbúa í
félagslegum íbúðum kannaðar og ef
kemur í ljós að tekjur eða eignir hafa
breyst og eru komnar yfir þau mörk
sem miðað er við við úthlutun íbúð-
anna er skylt að hækka vexti viðkom-
andi í 4,9%. Að sögn Percy Stefáns-
sonar, forstöðumanns Byggingar-
sjóðs verkamanna, þurfa nokkrir tug-
ir lánþega að taka á sig hækkun vaxta
úr 2,4% í 4,9% á hveiju ári af þessum
sökum. Greiðslubyrðin þyngist vitan-
lega en á öðru ári koma hins vegar
hærri vaxtabætur til skjalanna og
vega nokkuð á móti.
Nefnd félagsmálaráðherra komst
að því að ýmsir gallar eru á þessu
fyrirkomulagi. Þar sem tekjumarkið
er bundið við ákveðna fjárhæð geta
örfáar krónur í sumum tilvikum ráðið
úrslitum um það hvort vextir eru
hækkaðir í 4,9%. Þá er gagnrýnt sér-
staklega að ekki skuli vera heimilt
að lækka vextina á ný ef hagur fólks
versnar aftur.
Ein umdeildasta breytingin sem
gerð var í félagslega húsnæði-
skerfinu er hækkun fyrningar- eða
afskriftaprósentunnar úr 1% í 1,5%
fyrstu 20 árin. Hefur þessu verið lýst
sem eignaupptöku þar sem þess væru
dæmi að útreiknaður eignarhluti sem
seljandi fengi í hendur þegar hann
seldi íbúð sína væri lægri en þau 10%
af kaupverði sem hann greiddi upp-
haflega við kaup á íbúðinni. „Miðað
við núgildandi vexti af lánum Bygg-
ingarsjóðs verkamanna — 2,4% —
verður eignamyndunin enn hægari
en áður. Fyrir þá sem taka lán á hin-
um nýju kjörum verður eignamyndun-
in neikvæð í 19 ár, í stað 6 ára áð-
ur. Staðan verður lökust á níunda ári
lánstímans, þá hefur upphafleg 10%
eign fallið í 7,5%,“ segir í skýrslu
nefndar félagsmálaráðherra um þetta
atriði.
Þá hefur verið bent á að stór hluti
vandans sem við er að glíma stafi af
því að skv. núgildandi reglum sé ekk-
ert tillit tekið til þess hvort umsækj-
andi um félagslega íbúð er með mikl-
ar skuldir á bakinu, heldur aðeins
miðað við ákveðin tekju- og eigna-
mörk. Þetta hefur haft þær afleiðing-
ar að húsnæðisnefndir hafa ekki get-
að sinnt ýmsum umsækjendum sem
hafa t.d. misst íbúðir sínar vegna fjár-
hagsörðugleika og eru með miklar
skuldir á bakinu, en hafa of háar tekj-
ur til að koma til greina við úthlutun.
Talsvert er um að fólk leigi út á
ólöglegan hátt félagslegar eignar-
íbúðir og áætlað var fyrir fáeinum
árum að yfir 100 félagslegar íbúðir
í Reykjavík væru leigðar ólöglega út.
í viðtölum nefndar félagsmálaráð-
herra kom fram að í sumum sveitarfé-
lögum væru mikil brögð að óheimilli
leigu á félagslegum íbúðum. Á sein-
ustu árum hefur þó víða verið gert
átak í þessum málum og eftirlit hert,
sem að mati viðmælenda hefur skilað
góðum árangri. Fullyrt er að dregið
hafi úr ólöglegri útleigu félagslegra
íbúða í Reykjavík upp á síðkastið.
í skýrslu nefndar félagsmálaráð-
herra eru gerðar fjöimargar tillögur
til úrbóta á þessu kerfi og m.a. lagt
til að húsnæðisnefndum verði falið
ákvörðunai’vald um úthlutanir íbúða
án afskipta húsnæðisstofnunar, lána-
flokkum verði fækkað í tvo, sveigjan-
leiki í kerfinu verði aukinn og að
veitt verði eitt lán allt að 90% í al-
menna kaupleigukerfmu í stað
tveggja lána. Hilmar Guðlaugsson
hefur langa reynslu af þessum málum
og segist telja mjög nauðsynlegt að
endurskoða allt félagslega húsnæði-
skerfið á íslandi. Endurskoða þurfi
bæði vexti og fyrningarhlutfallið, og
auka valdsvið húsnæðisnefndanna.
„Það verður þó alltaf þörf fyrir félags-
lega íbúðakerfið," segir hann.