Morgunblaðið - 31.12.1994, Blaðsíða 32

32 LAUGARDAGUR 31. DESEMBER 1994
MORGUNBLAÐIÐ
*
Hvað gerist árið 1995
Stj örn umerkin
. Ársspá - Vikuspá
99 19 99
39.90 mínútan
REGIA
Margir litir margar stærðir.
Þessi vinsælu bréfabindi
fást í öllum helstu
bókaverslunum landsins.
Múlalundur
Vinnustofa SIBS
Símar: 628450 688420 688459
Fax28819
EGLA
-RÖÐOG
LISTIR
Vinur er sá
er til vamms segir
IIIKIJSI
Leikíélag Akurcyrar
ÓVÆNT HEIMSÓKN
EFTIR J.B. PRIESTLEY
Þýðing: Guðrím J. Bachman. Lýs-
ing: Jóhann Bjarni Pálmason. Tón-
list: Lárus Halldór Grímsson. Leik-
mynd og búningar: Helga I. Stef-
ánsdóttir. Leikstjórn: Hallmar Sig-
urðsson.
LISTAMENN eru margir
hræddir við þá umsögn, að verk
þeirra séu prédikanir, háfi í sér
fólginn boðskap, sem minnir á það
erindi, sem prédikarinn í pontunni
eða, presturinn í stólnum flytja
gjarnan. Því hefur verið haldið
fram af vel metnum og frægum
listamönnum, að fátt sé lágkúru-
legra og ólistrænna en siðaprédik-
ari eða prestur í stól. Fyrr á þess-
ari öld kvað mjög rammt að þess-
ari skoðun og er áhugavert rann-
sóknarefni hversu varanleg hún er.
John Brynton Priestley, sem hóf
leikritun 1932, þorði að flytja ein-
beittan og beinskeyttan siðaboð-
skap í verkum sínum, án þess að
vera þrúgaður af marglátu kald«
lyndi þessara skoðana. Leikrit
hans, óvænt heimsókn (frá 1946),
er þrungið siðferðislegri ádeilu,
sem ekki er sett fram í felulitum
eða með ólíkindalátum, heldur með
snilldarbrag, listrænni reisn og af
spámannlegu innsæi. Og þegar
verkið er sett á svið af jafn miklum
metnaði og vöndugleika og sýning
Leikfélags Akureyrar, sem frum-
sýnd var á þriðja dag jóla, þá nær
það að yfirskyggja þessa þreyt-
andi og leiðu sjálfumgleði og
drýldni og ljómar eins og listræn
perla. Priestley var mótaður af
lífsskoðunum sósíalismans og dáði
mjög föður sinn, sem hann sagði
að hefði verið „óeigingjarn, hug-
rakkur, vandur að virðingu sinni
og félagslega sinnaður. Hann var
holdgerfingur þess sem sósíalistar
hafa í huga, þegar þeir skrifa um
sósíalista", (tilvitnun í þýðingu
Hallmars Sigurðssonar). 'Viðhorf
Priestleys, sem fram koma í leik-
ritinu, óvænt heimsókn, eru heil-
brigð jafnaðarstefna, sem þolir
ekki hræsni, miskunnarlausan
hroka og mannfyrirlitningu yfir-
stéttarinnar, sem stangast á við
fordæmi og boðun Krists. Því er
vel við hæfi að sýna þetta verk
um jól, þegar boðskapur friðar,
jafnaðar og hjálpfýsi drukknar
ósjaldan í taumleysi hégómlegrar
samkeppni, sem sprettur af mis-
kunnarlausri fríhyggju.
Sem fyrr getur er sýningin eink-
ar vönduð. Leikmynd Helgu Stef-
ánsdóttur er haganlega gerð og
hrein að stíl. Húsakynni Birling-
hjóna bera vitni góðum efnum. Það
er athyglisvert, að húsgögn eru
þó engin nema tveir sófar með
rauðu áklæði og lítið borð fyrir
vínföng. Veggir eru hins vegar
Eins og eitt-
hvað vanti
BOKMENNTIR
L j ó ð a b ó k
HIN EILÍFA NÚTÍÐ
Eftir Jón frá Pálmholti. Bókmennta-
félagið Hringskuggar 1994.75 síður.
ÞETTA er ellefta ljóðabók Jóns
frá Pálmholti en síðast sendi Jón
frá sér ljóðabók árið 1992, Brosið
í augum fuglanna.
Hin eilífa nútíð skiptist í þrjá
mjög ólíka hluta. í þeim fyrsta sem
heitir Minn skuggi og þinn er
yrkisefnið af ýmsum toga. Þar er
að finna samansafn ljóða sem
koma hvert úr sinni áttinni og virð-
ast eiga fátt sameiginlegt. Þó er
ákveðinn skyldleika í þeirri megin-
hugsun sem mörg þeirra birta,
þ.e. hvernig náttúrunni er stillt
upp andspænis borgarveruleikan-
um, (t. d. „Stígur" bls. 15 og„Veg-
ljóð“ bls. 17). Önnur ljóð tengjast
í andstæðunum lífi og dauða,
(náttúran er líf, borgin dauði) og
hér má líka finna undarlegar and-
stæður í efni og formi, til að
mynda bregður fyrir hreinum súr-
realisma bundnum í stuðla og höf-
uðstafi! („Á friðsælli strönd“ bls.
14.)
Annar hluti bókarinnar heitir
Raddir kvikunnar og er flokkur
tíu ljóða. Þetta er óræður og orð-
margur samsetningur, tungumálið
er tengt saman á órökrænan hátt
og því erfitt að lesa heildstæða
merkingu út úr þessum ljóðum.
Það er eins og opnist flóðgátt,
orðin flæða fram og hreinlega
kaffæra lesandann. I anda súr-
realískrar skynjunar (og brenglun-
ar skilningarvitanna) þyrpast
ósamstæð nafnorð saman í heldur
ókræsilegar hendingar. „Ferskur
blær á helsærðum engjum villi-
dýra./ Miskunn froðunnar sigrar
í fangi hvikulla þjóða./ Saknaðart-
ár minnnislausra
augna í þögn sinni,/
hvikunni sem breiðir
silkislæður yfir nótt-
ina þegar útlaginn
fangar bráð hugrenn-
inga sinna." (Bls. 25.)
Og annað brot:
„Sívökull snúning-
ur mönduls um hvirf-
il/ manneskjunnar
með langdregið taum-
hald gleðinriar/ ósýni-
legt meisturum stað-
anna. Rökkurljóð/
farskipa um strand-
laus höf gleymskunn-
ar/ þarsem eldurinn
er falinn í meiði ættarinnar.“ (Bls.
35.)
Reyndar er það svo um þennan
bálk allan að hann einkennist til
stórra lýta af þeim hvimleiða eign-
arfallsstíl sem Þórbergur Þórðar-
son kallaði „uppskafningu“ og
færði fyrir sannfærandi rök að
bæri að nota í hófi („Einum kennt
— öðrum bent“ 1944).
Þriðji og síðasti hlutinn nefnist
Bréf til lifandi meyjar og saman-
stendur af tíu „ljóðbréfum". Bréfin
geyma ljóðrænar hugleiðingar í
bland við heimspekilegar vanga-
veltur og spámannlegar útlistanir
á spilltum og firrtum samtíma.
Flest bréfin eru nokkuð nálægt
prósa og eru kannski álíka „opin“
eins og ljóð annars hluta eru lok-
uð. Ljóðmælandinn situr við eld-
húsglugga og skrifar „lifandi mey“
(sem situr fótaveik í öðru eldhúsi
og hnerrar þegar hún lítur í speg-
il!) um eitt og annað sem leitar á
hugann. Hvunndagurinn er fram-
an af í aðalhlutverki, einsemdin,
borgarveruleikinn; og Jón yrkir
sitt Austurstrætisljóð í einu bréf-
anna: „Hér seldi Vilhjálmur blóm-
in/ og þarna gekk Steinn inná
Skálann./ Og Dagur stikaði stræt-
ið og hrópaði: „Áttu hundrað-
kall?“/ Sigfús Daðason, lokaður
inní gráum frakka/ lagði fúslega
fram seðilirin,“ (Bls.
52.)
Fáránleikinn verður
síðan alls ráðandi í
þeirri mynð sem er:
dregin upp af nútím-
anum. Fortíðin hefur
ótvíræða yfirburði
eins og lesa má í Ijóði
þar sem bernskuminn-
ingum um jól er stillt
upp andspænis því
argaþrasi og öngþveiti
sem við búum við „á,
þessum síðustu og j
verstu klukkutímum“. j
Áhugaverðustu ljóð
bókarinnar er að finna
í þessum hluta.
Um bókina í heild er það segja
að hún vekur þá tilfinningu að j
eitthvað vanti. Margt má fínna að j
framsetningu og úrvinnslu hug- j
myndanna en það er kannski ekki j
endilega ástæðan. Mörg ljóðin
kveikja einfaldlega engan grun,
og þrátt fyrir upphafið og merk-
ingarþrungið yfirbragð þeirra er
eins og maður grípi í tómt þegar
komið er að kjamanum í þeim.
Kristján Kristjánsson
Jón frá Pálmholti
/
|
5
Við óskum viðskiptavinum okkar gleðilegs árs og
farsældar á nýju ári. Þökkum samskiptin á liðnum árum.
ili
ALÞJÓÐA
LÍFTRY GGING ARFÉL AGIÐ