Morgunblaðið - 31.12.1994, Blaðsíða 12

12 LAUGARDAGUR 31. DESEMBER 1994
MORGUNBLAÐIÐ
LAIMDIÐ
Hundrað ár liðin frá því að Seyðisfjörður fékk kaupstaðarréttindi
Seyðisfjörður 1890 (eftir ljósmynd Tempest Anderson).
Seyðisfjörður um 1880 (eftir mynd Friðrik Löve/Þjóðminjasafnið).
Litlu túnin heilsuðu
norskum sjómönnum
með ilm af móreyk
Seyðisfjörður 1901. Séð yfir Vestdalseyri (eftir ljósmynd Fred-
eric W.W. Howell).
Morgunblaðið/Snorri Snorrason.
Seyðisfjarðarkaupstaður 100 ára, myndin er tekin í júlí 1983.
Sveiflur einkenna 100
ára sögu Seyðisfjarðar-
kaupstaðar. Síldveiðar
voru snar þáttur í upp-
byggingu staðarins í
upphafi og allar götur
síðan. Einnig stórhuga
menn eins og Otto
Wathne, sem oft hefur
verið nefndur „faðir
Seyðisfjarðar“. Pétur
Kristjánsson, fréttarit-
ari Morgunblaðsins,
rekur aðdragandann að
því að staðurinn öðlað-
ist kaupstaðarréttindi
fyrir einni öld.
Ú UM áramótin á Seyðis-
fjarðarkaupstaður
hundrað ára afmæli.
Saga bæjarins einkenn-
ist frá upphafi af miklum sveiflum,
bæði efnahagslega og í íbúafjölda.
Uppgangur hans á síðustu öld á
rætur að rekja til versnandi hags
útvegsmanna og kaupmanna í Nor-
egi.
Eins og kunnugt er á síldin það
til að „hverfa" og skilja mennina
eftir með tæki sín og tól. Þegar
þetta gerðist í Noregi um miðbik
síðustu aldar, voru úrræðin þau að
hlaða skip og leita fanga víðar. Gerð-
ir voru út „leiðangrar" til þess að
nýta skip og búnað og leita sér bjarg-
ræðis annars staðar en heima fyrir,
meðal annars tii íslands. Myndun
þéttbýlis við Seyðisfjörð tengist
þessum Norðmönnum nánum bönd-
um. Má í raun segja að starfsemi
þeirra hafi verið forsaga kaupstaðar-
ins.
Síldin sótt til íslands
Um vorið 1867 tóku skip Alberts
Jakobsens í Mandal land í Seyðis-
firði. Þar festi hann sér lóð og tók
til óspilltra málanna. Leiðangur
Norðmannanna stóð yfir allt það
sumar og stunduðu þeir verslun við
innfædda og lögðu net. Síldveiði á
sævðinu var góð enda samkeppni
lítil frá hendi manna sem hingað til
höfðu látið síldina óáreitta. I bréfi
norsks kaupmanns til Jóns forseta
Sigurðssonar fyrr á öldinni er sagt
frá viðbrögðum íslendings við full-
yrðingu um auðævin sem í síldinni
lægju — „Við höfum nóg af þorski
og þurfum enga síld.“
Eftir þetta fyrsta haust komu leið-
angursmenn heim til Noregs með
300 tunnur af góðri síld. Fljótlega
eftir heimkomuna stofnuðu Jakobs-
en, Carl Lund og fleiri Norðmenn
„Mandals Fiskeriselskab“. Félagið
sendi strax næsta vor tvö skip til
íslands. Reder Weyergang bættist í
hópinn með skip sín „Caroline“ og
„Sleipnir" og keypti félagið sér lóð
við hliðina á lóð Jakobsens inni í
Fjarðarbotni.
Nútímasaga Seyðisfjarðar var að
hefjast. Um borð í „Caroline" var
krambúð og kom fólk víða að til
þess að versla þar. Skipstjóri á
„Sleipnir“ var ungur maður sem átti
eftir að marka djúp spor í sögu stað-
arins og reyndar landsins alls. Þetta
var Ottó Wathne sem oft hefur ver-
ið nefndur „faðir Seyðisfjarðar".
Hann keypti sér lóð á Búðareyri og
hafði skip sitt við akkeri þar í vík
sem fékk nafnið „Wathnesvík".
Síldveiðarnar voru stundaðar með
landnót. Róið var með nótina utan
um torfuna og hún svo dregin að
landi. Síldin var síðan höfð í svoköll-
uðum lásum í fjörunni, þaðan sem
hún var tekin fersk og söltuð í tunn-
ur.
Allt gekk að óskum þar til í októ-
ber er mikið óveður brast á. Lásam-
ir rifnuðu og mikið af síld tapaðist.
„Sleipnir" sleit festar, kastaðist á
land og brotnaði. „Caroline“ losnaði
einnig og rak til hafs, en var bjarg-
að af áhöfn dansks hvalveiðiskips.
Þrátt fyrir áföllin hélt félagið áfram
starfsemi sinni á íslandi og var eitt
um þessar sumarveiðar næstu árin.
Síldin sem fékkst var óvenjulega
stór og feit og seldist háu verði er-
lendis. Smám saman fóru fleiri kaup-
menn og útgerðarmenn að fá áhuga
á veiðunum sem jukust ár frá ári,
og náðu hámarki árin 1880 og 1881.
Kaupmenn nema land
Um þetta leyti tóku tveir kaup-
menn í Stavanger þá ákvörðun að
flytjast alfarið til Seyðisfjarðar
ásamt fjölskyldum sínum. Þetta voru
þeir Sigurd Johannesen og Torvald
Imsland sem seldu hús, fyrirtæki og
allar eigur sínar fyrir flutninginn.
Einnig birtist Ottó Wathne að nýju.
Eftir skipstapið 1868 hafði hann
farið í sjómannaskóla í Englandi og
siglt öll heimins höf sem skipstjóri
hjá enskum. Nú kom hann sem leið-
angursstjóri fyrir hönd nokkurra
kaupmanna frá Bergen.
Ekki sáu þó allir Norðmenn Island
í hyllingum. í bók Kari Shetelig
Hovland, „Norske Seilskuter pá Is-
landsfiske“ er að finna eftirfarandi
lýsingu á komunni til Seyðisfjarðar
um 1880:
„Nesið birtist sem landamerki í
norðri, hvasst og andstyggilegt;
Glettinganes. í suðri lemur brimið
Dalatanga. Á milli þeirra opnast
stór, víður flói, og inn af honum
sker sig Seyðisfjörður til vesturs
með há fjöll beggja vegna. Hér er
stillt og eyðilegt. Litlu túnin heilsa
með ilm af móreyk. Þegar komið er
miðleiðis inn fjörðinn liggur kirkja
norðan fjarðarins, Dvergasteinn. í
fjarðarbotni búa sýslumaðurinn, þrír
kaupmenn og einhveijir strandbúar
í lágum torfhúsum."
í sömu bók er vitnað í bréf skip-
stjóra frá Stavanger:
„í mínum augum er ísland mag-
urt land, því hér sést varla annað
en gijót og háir klettar. Fólkið býr
í holum í jörðinni, og þar sem ég
hef verið inni líkist mest rottu-
göngum, bara aðeins stærri."
Seyðisfjörður —
vaxtarbroddur nútímans
Hvað sem áliti útlendinga líður
var hér eftir sem áður einn vaxtar-
broddur nútímans að líta dagsins
ljós. Ibúatala sóknarinnar hafði vax-
ið úr 114 árið 1816 í 799 árið 1883
og útlit kauptúnsins var tekið að
breytast. Eftir því sem árin liðu urðu
timburhúsin æ fleiri og stærri á
kostnað torfhúsanna. Mikil verð-
mæti fóru nú um Seyðisfjörð og um
hann léku straumar nýrra tíma.
Skipin sem komu upp höfðu með-
ferðis verslunarvarning. Veiðarnar
og fískverkunin færðu fátækum íbú-
um kærkomið tækifæri til að afla
sér lífsviðurværis.
Almenningur sem hafði verið
bundinn af vistarböndum bænda-
samfélagsins fór nú í æ ríkari mæli
að setjast að við ströndina í trássi
við boð og bönn yfirvalda. Æ fleiri
handverksmenn og kaupmenn sett-
ust þar að, innlendir sem erlendir
og þrátt fyrir hrun síldveiðanna upp
úr 1886 og mikið snjóflóð sama ár
hélt þéttbýlismyndunin sínu striki.
Vikublaðið Austri hóf göngu sína
1884 og þótt ritstjóri hans hafí ekki
talið Seyðisfjörð eiga sér glæsta
framtíð, varð blaðið til þess að auka
við hinn borgaralega menningarblæ
sem þorpið var smá saman að taka
á sig.
Verslun og viðskipti
Lífið hafði tekið að snúast í vax-
andi mæli um verslun og viðskipti
sem ekki eingöngu byggðust á síld-
veiðum. Bændur og útvegsmenn víða
af Austurlandi gátu nú farið að selja
afurðir sínar og fengið í staðinn
ýmislegt nýmóðins. Úr, melís, stein-
olía, lampar, allrahanda, timbur og
naglar í öllum stærðum. Ekki var
heldur úr vegi að fá sér brennivín-
spott og nýbakað brauð eða taka
með nokkrar bolsíur fyrir börnin.
Þeir sem höfðu byggt á síldveiðurn
eingöngu fóru nú að verða uggandi
um hag sinn. Sumir urðu gjaldþrota,
en aðrir seldu allt og héldu heim.
Ottó Wathne kaupir allar eignir
„Mandal Fiskerselskab" og f®r
hvergi. Hann veit sem er, „síldin
kemur, síldin fer“. Tímabilið sem nú
fer í hönd er upphafið að endi