Morgunblaðið - 19.01.1995, Blaðsíða 26

26 D FIMMTUDAGUR 19. JANÚAR 1995
MORGUNBLAÐIÐ
101 ALÞJÓÐAVIÐSKIPTI
Aðild íslendinga að Evrópska efnahagssvæðinu og Alþjóða víðskiptastofnuninni
Viðskiptasamningar
veita ný tækifæri
lega endurspeglast í breytingum á
útflutningi til Evrópu.
Vaxandi möguleikar í Asíu
Evrópa verður án efa áfram
mikilvægasti markaður íslendinga
enda sá sem næstur er. Hins veg-
ar hafa viðskipti við Asíuríki auk-
ist talsvert upp á síðkastið enda
er hagvöxtur þar mikill og kaup-
geta sífellt að aukast.
Á þessa markaði horfðu íslend-
ingar einkum í svonefndum Úr-
úgvæviðræðum GATT, auk
Bandaríkjanna og Kanada, enda
tryggðu EES-samningamir og
ýmsir fríverslunarsamningar við
Austur-Evrópulönd hagsmunina í
Evrópu. Niðurstaðan varð veruleg-
ar tollalækkanir á sjávarafurðum
og iðnaðarvörum tengdum fisk-
veiðum, í Ameríku sem og Japan,
Kóreu, Malasíu og fleiri Asíulönd-
um. Kína og Taívan eru ekki aðil-
ar að GATT en hafa sótt um aðild.
„Tollalækkanimar greiða fyrir
sókn á þessa markaði og því ættu
möguleikarnir á viðskiptum þar
að fara vaxandi,“ sagði Kristinn
Árnason skrifstofustjóri viðskipta-
skrifstofu utanríkisráðuneytisins.
Einnig var samið um að auka
frjálsræði í heimsviðskiptum með
landbúnaðarvörar og þar ættu
áhrif samningsins að verða sýni-
legust hér á landi þegar frá líður.
íslendingar geta ekki lengur
hindrað innflutning á landbúnað-
Ríkjablokkir kalda stríðsins eru horfnar en
nýjar eru í mótun, segir Steingrímur Sigur-
geirsson. Það á þó eftir að koma í ljós
hvor viðhorfín verði endanlega ofan á í
heimsviðskiptum, opnun eða einangrun.
íslendingar hafa átt aðild að umfangsmiklum al-
þjóðlegum viðskiptasamningum síðustu misserí.
Guðmundur Sv. Hermannsson fjallar um hvaða
þróunina markvissari og öruggari.
Frekari þróun í þessa vera er
fýrirsjáanleg á næstunni, t.d. í
viðskiptum með áfengi en nú ligg-
ur fyrir að einkaleyfi ríkisins á
innflutningi og heildsölu á áfengi
verður afnumið í ljósi athuga-
semda sem Eftirlitsstofnun EFTA
hefur gert við það fýrirkomulag.
Með EES-samningunum náðust
fram tollalækkanir á mörgum fisk-
afurðum inn á markað Evrópu-
sambandsins, einkum á unnum
vöram. Þetta gefur augljóslega
möguleika á frekari vinnslu sjáv-
arafurða hér innanlands og því
munu tollalækkunirnar væntan-
ÞAÐ GETUR verið forvitni-
legt að velta því fyrir sér
hvað það sé, sem hafi
mest áhrif á þróun alþjóðavið-
skipta og hið alþjóðlega viðskip-
taumhverfi til lengri tíma litið.
Tækniþróun hefur vissulega
mikil áhrif á viðskiptalífið. Alþjóð-
lega upplýsingahraðbrautin er
mikið í umræðunni þessa stundina
og vissulega mun sú þróun eiga
eftir að setja mark sitt á hlutina.
Rétt eins og talsíminn, myndsím-
inn og tölvutæknin á sínum tíma
einfölduðu upplýsingaflæði og
spöruðu mönnum mikla vinnu á
upplýsingahraðbrautin eftir að
gera fjarlægðirnar milli landa enn
styttri.
Ný tækni breytir hins vegar
ekki heiminum ein og sér þó að
við eigum það til að gera mikið
úr henni vegna þess hversu rík
áhrif hún hefur á okkar daglega
líf, á og utan vinnustaðar. Ef við
áhríf þessir samningar gætu haft í náinni framtíð.
GREIÐUR aðgangur fyrir
útflutninsvörar að þeim
mörkuðum þar sem bestu
kjör bjóðast er íslendingum nauð-
syn. Áðild að samningunum um
Evrópska efnahagssvæðið og Al-
þjóða viðskiptastofnunina ætti að
tryggja þennan aðgang í fyrir-
sjáanlegri framtíð og fela í sér ný
viðskiptatækifæri.
„Ég held að við séum að fara
inn í uppgangstíma," segir Vil-
hjálmur Egilsson alþingismaður
og framkvæmdastóri Verslunar-
ráðsins.
Samningurinn um Evrópska
efnahagssvæðið virtist ekki ætla
að verða langlífur þegar hann tók
gildi fyrir ári en eftir að Norðmenn
höfnuðu aðild að Evrópusamband-
inu er útlit fyrir að samningurinn
haldi gildi sínu hvað ísland varðar.
EES-samningurinn gekk í raun
út á að EFTA-löndin yrðu hluti
af sameiginlegum innri markaði
Evrópusambandsins með nokkrum
undantekningum þó, einkum á
sviði skattamála og viðskipta með
landbúnaðarvörar og sjávarafurðir.
íslendingar hafa orðið að laga
viðskiptalöggjöf sína að löggjöf
Evrópusambandsins, einkum í
tengslum við fjármagnsmarkað-
inn. Þótt slíkt hefði hvort eð er
verið óhjákvæmilegt eru flestir
sammála um að EES-samningur-
inn hafi flýtt þama fyrir og gert
lítum á þróun síðustu ara getum
við hins vegar greint ýmis ferli,
sem eru að breyta ásjónu heimsins
á mjög róttækan hátt til lengri
tíma litið.
Gengisfelling hugmyndafræða
Þegar Berlínarmúrinn féll í nóv-
ember 1989 var grannurinn lagður
að því að ryðja helstu hindran
fijálsra alþjóðaviðskipta úr vegin-
um. Skipting heimsins í hug-
myndafræðilegar ' blokkir frá
stríðslokum brenglaði allar viðmið-
anir og pólitík skipti oftar en ekki
meira máli heldur en hrein við-
skiptasjónarmið.
Nú stöndum við skyndilega
frammi fyrir því að allir séu kap-
ítalistar. Ef ekki í orði þá að
minnsta kosti á borði. Kína er
vafalítið besta dæmið. Þó að enn
sé haldið í hina kommúnísku hug-
myndafræði er markaðshyggjan
allsráðandi í raun. Hvergi í heimin-
um er líklega jafnmikil efnahags-
leg gerj'un og þar þessa stundina.
Að sama skapi má segja að
Vesturlönd hafi verið staðin að
hliðstæðum tvískinnungi. Þrátt
fyrir að við höfum dásamað kapít-
alisma, frelsi og frjáls viðskipti
virðast Vesturlönd ekki alltaf
reiðubúin að taka afleiðingunum.
í stað þess að fagna nýfengnu
frelsi Austur-Evrópu og aðstoða
ríki þar með því að opna markaði
fyrir vörum þeirra reyna ríki Vest-
ur-Evrópu að flækja málin með
arvörum en geta þó lagt tolla á
vörarnar til að tryggja að innlend
framleiðsla geti keppt við erlendu
vöramar um verð.
Stjórnvöld hafa ekki enn ákveð-
ið hvað þessir tollar verða háir,
og fyrr verður ekki ljóst hversu
viðskipti með erlendar landbún-
aðarvörur verða fjörug hér á landi.
Viðskiptahömlur leiddar í ljós
í Úrúgvæviðræðunum var sam-
ið um að setja á stofn Alþjóðavið-
skiptastofnuna, WTO, sem tæki
við hlutverki GATT-samkomu-
lagsins um frjálsræði í heimsvið-
skiptum. íslendingar náðu með
góðum endaspretti að verða meðal
stofnríkja en hafa ekki enn breytt
innlendri innflutningslöggjöf sem
er forsenda þess að ákvæði WTO-
samningsins taki gildi gagnvart
íslandi.
í WTO-samningnum er miðað
að því að bæta starfsskilyrði at-
vinnurekstrar. Mikil áhersla er
lögð á að allar viðskiptahindranir
og hömlur, svo sem opinberar nið-
urgreiðslur og fríðindi, verði sýni-
legar þannig að erfiðara sé að
hygla einum viðskiptavini á kostn-
að annars. Þannig minnkar svig-
rúm fyrir geðþóttaákvarðanir
stjómvalda en samkeppni á jafn-
réttisgrandvelli eykst. Og mögu-
leikar WTO til að framfylgja þess-
um reglum eru mun meiri en
GATT áður.
„Þegar frá líður held ég að sú
þróun að færa viss völd til Alþjóða-
viðskiptastofnunarinnar til að úr-
skurða í deilumálum og framfylgja
þessum alþjóðlegu leikreglum í
viðskiptum verði áhrifamesta
breytingin. Það mun hafa mikil
áhrif á viðskipti þar sem stjórn-
völd hafa gripið inn í og gert hluti
sem ekki standast GATT-samn-
inginn,“ sagði Vilhjálmur Egils-
son.
skriffinnsku og loka í raun landa-
mærunum með reglugerðarvirki.
Allt er opnað upp á gátt í verslun
með hátæknivörar, þar sem
Vesturlönd hafa afgerandi forskot,
en hurðinni skellt á Austur-Evr-
ópuþjóðirnar þegar kemur að land-
búnaði (eða stóriðnaði á borð við
skipasmíðar), en það er helst á
því sviði, sem þær standa vel að
vígi.
Þetta viðhorf hefur ekki einung-
is slæm áhrif á efnahag þessara
ríkja heldur einnig viðhorf þeirra.
Fyrst þeim er refsað fyrir að hafa
ákveðið að hafa umskiptin sem
hröðust af hveiju ættu þau þá að
hafa fyrir því að reyna að líkjast
hinni vestrænu fyrirmynd?
Það er því kannski ekki nema
von að hagfræðingurinn Jeffrey
Sachs, sem meðal annars hefur
veitt ríkjum í Austur-Evrópu efna-
hagsráðgjöf, hafi lýst ástandinu á
eftirfarandi hátt: „Austur-Evrópa
er óheppin að vera í Evrópu. Ef
þessar þjóðir byggju annars staðar
í heiminum væri bullandi góðæri
hjá þeim.“
Ný blokkamyndun
Það ríkir millibilsástand þessa
stundina. Gamla blokkaskiptingin
er horfin en ný er enn í mótun.
í framtíðinni er fyrirsjáanlegt að
þijár nýjar blokkir myndist. Evr-
ópusambandið, sem upp úr alda-
mótum verður líklega samband á
þriðja tug Evrópuríkja. Vestan-
hafs er samstarf ríkja Norður-
og Suður-Ameríku sífellt að verða
nánara en nú þegar hafa Banda-
ríkin, Kanada og Mexíkó myndað
fríverslunarsvæði og búast má við
að önnur ríki álfunnar munu
tengjast því á næstu árum. Þriðja
og síðasta blokkin er svo Asía,
fyrst og fremst suðausturhluti
álfunnar.
Það vora Bandaríkin og Evrópa,
sem öðrum fremur nutu góðs efna-