Morgunblaðið - 25.02.1995, Blaðsíða 24

24 LAUGARDAGUR 25. FEBRÚAR 1995
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
ELLIÐAVATN
Ljösm./Þorsteinn Ásgeirsson
íi JL.4L -
SÉRA Sigurður Gunnarsson præp.hon. langafi Völundarbræðra
með þá þijá. Frá vinstri: Sveinn Kjartan, Sigurður Gunnarsson,
Leifur, Haraldur.
FJÖLSKYLDUMYND frá Sveinsstöðum, ca. 1929. Fremri röð frá vinstri: 1. Elín Haralz (siðar
Ellingsen) 2. Júlíana Sveinsdóttir 3. Haraldur Sveinsson 4. Sveinn K. Sveinsson 5. ? 6. Katrín
Hjaltested 7. Sigurveig' Hjaltested Milliröð: 8. Júlíana Isebarn 9. Clara Isebarn 10. Ingólfur Isebarn
Efsta röð: 11. Sveinn M. Sveinsson 12. Soffía Haraldsdóttir 13. Leifur Sveinsson 14. Sveinn Jónsson
15. Jón Hjaltested 16. Elín Magnúsdóttir 17. ? 18. Sigríður Helgadóttir. 19. ?
Elliðavatnsbréf
i
„KETILBJÖRN hét
maður ágætur í
Naumudal. Hann var
Ketilsson og Æsu,
dóttur Hákonar jarls
Grjótgarðssonar. Hann
átti Helgu, dóttur
Þórðar skeggja. Ketil-
bjöm fór til Islands, þá
er landið var víða byggt
með sjó. Hann hafði
skip það, er Elliði hét.
Hann kom í Elliðaárós
fyrir neðan heiði.“
Þannig segir í Land-
námu.
„Kona er nefnd Þor-
gerður. Hún bjó á þeim bæ, er heit-
ir að Vatni, er síðan er kallað Elliða-
vatn.“ Svo segir í Kjalnesingasögu.
II
Bærinn Elliðavatn stendur á
tanga austan við samnefnt stöðu-
vatn. Vatnið er í dalverpi, sem
hraunstraumur hefur lokað, suð-
austan við byggðina í Breiðholti,
sunnan Suðurlandsvegar. í vatnið
renna Hólmsá, sem nefnist Bugða
síðasta spölinn, og Suðurá, sem
kemur úr Silungapolli. Öruggt þyk-
ir, að byggð hafí verið að Elliða-
vatni fyrir 1300, en jörðin verður
brátt eign Viðeyjarklausturs og síð-
ar konungseign.
Árið 1756 var sett þar upp fjár-
ræktarbú að tilhlutan stjórnarinnar.
Var það gert til þess að sjá Innrétt-
ingunum fyrir ull, er betur hentaði
til vinnslu en sú, sem notuð hafði
verið. Skömmu síðar kom upp fjár-
kláði hér á Iandi og var fjárræktar-
búið lagt niður 1764.
Skömmu eftir 1860 eignaðist
Benedikt Sveinsson
jörðina. Þar fæddist
sonur hans, Einar, árið
1864. Á Elliðavatni rak
Benedikt um stund
prentsmiðju án leyfis
yfírvalda.
Sú sögn er til að á
Elliðavatni hafí Einar
Benediktsson, 7-9 ára
gamall, ort sína fyrstu
vísu, um vinnumann
einn, sem þótti mat-
maður í meira lagi:
Jósep er og hundur hans
hungraðir að vana
seggur þessi sunnanlands
segist kominn að bana
Árið 1874 er Benedikt settur
sýslumaður í Þingeyjarsýslu og sel-
ur þá jörðina og gekk hún síðan
kaupum og sölum, þar til Rafmagns-
veita Reykjavíkur eignast hana á
árunum 1923-1926. R.R.' Iét
skömmu síðar gera mikla miðlunar-
stíflu, þannig að vatnsborð stöðu-
vatnsins hækkaði veruiega. Fóru þá
hinar miklu engjar í kaf og yfirborð
vatnsins jókst um helming. Elliða-
vatn er nú 1,8 ferkm, lengd 2,2 km,
breidd, þar sem það er breiðast, 1,5
km. Það er 73 metra yfir sjávarmáli.
III
í ritröðina „Með reistan makka“,
4. bindi reit ég þátt um hesta-
mennsku mína og segir þar m.a.:
„Foreldrar mínir voru hestaunnend-
ur. Þau reistu sumarbústað árið
1923 hjá Vatnsenda við Elliðavatn,
sem þau nefndu Sveinsstaði. Ég sem
þetta rita er fæddur 6. júlí 1927 og
dvaldi fyrstu átta sumur ævi minnar
í bústað þessum. Fjölskyldna hafði
þijá hesta í stórri girðingu, sem
Nú hafa verið lagðir
göngustígar meðfram
vatninu frá Elliðavatns-
bænum til suðurs, sem
aftur tengjast göngu-
stígum í Heiðmörk er
fyrir voru, segir Leifur
Sveinsson. Er þetta
nú orðinn einn samfelld-
ur ævintýraheimur,
en þar var aðéins bíl-
vegur að hluta áður.
náði allt frá veginum út í nesið og
alla götu norður að stíflunni, þar
sem Elliðaámar falla úr Elliðavatni.
Var þar mjög rúmt um þijá hesta,
en þeir hétu Þokki, hestur móður
minnar, Þytur og Valur, hestar föð-
ur míns...
Ófáar ferðir fórum við bræður út
í hrossahaga með brauð til hestanna
og enn fínn ég lyktina, bæði af þeim
og brauðinu. Svo djúpt eru þessir
vinir bemsku minnar greyptir í
minninguna."
Þar sem ég var aðeins 17 daga
gamall, þegar ég var fluttur að
Sveinsstöðum, þá er samband mitt
við Elliðavatnið orðið nokkuð langt,
en ég er bundinn umhverfí þess svo
óijúfanlegum böndum, að erfítt er
að lýsa með orðum svo vel sé.
IV
Eigandi Vatnsenda á þessum
ámm var öðlingurinn Magnús
Hjaltested, en ábúendur frá 1928
frændi hans Lárus Pétursson Hjalt-
ested, f. 22.2. 1892, d. 8.6. 1956
og Sigríður Jóndóttir Hjaltested, f.
6.1. 1896, d. 12.2. 1980. Mér þótti
vænt um þessi heiðurshjón. Eigi
má á milli sjá, hvort rís hærra í
minningunni, hlátur Lárasar eða
bros Sigríðar. „Sigríður á Vatn-
senda“. Þetta nafn hefur ávallt haft
alveg sérstaka merkingu í hugskoti
mínu, samnefnari um mikla hlýju
og mildi. Jón Einar hefur aftur á
móti erft hiátur föður síns, svo hann
lifir áfram.
Börn þeirra, er upp komust vora
sjö: Sigurður, Pétur, Katrín, Sigur-
veig, Jón Einar, Anna og Ingveldur.
Jón Einar, eða Nonni á Vatnsenda
eins og við bræður nefndum hann,
var á líkum aldri og við og mikill
vinur okkar. Margar ferðimar fórum
við að Vatnsenda, jafnvel á fætur
kl. 6 að reka beljumar með Nonna
frá Vatnsenda að Kjóavöllum.
Vinnumaður einn var um þetta
leyti á Vatnsenda, Sigurður að
nafni, kallaður Siggi sjókaldi. Stóð
okkur bræðram nokkur ógn af nafni
þessu, sérstaklega þegar hann hafði
rotað kálf með hamri að okkur ásjá-
andi. Ég hefí aldrei almennilega
fyrirgefið manni þessum verknað
hans, enda aðeins 5 ára, þegar hann
batt þannig enda á Iíf kálfsins.
Um miðjan fjórða áratuginn lætur
faðir okkar smíða bát fyrir sig hjá
Þorsteini Daníelssyni. Var það frá-
bær bátur, sem flaut yfir svo til
hvað sem var, og nefndum við bræð-
ur hann Titanic. Á bát þessum var
veitt öllum stundum, sem dvalið var
á Sveinsstöðum, mest róið niður
Dimmu í átt að stíflunni, eða milli
Þingness og engjanna, sem oftast
voru yfirflotnar. Mestan afla um
eina helgi man ég eftir hjá okkur
Sveini bróður 16.-17. júní 1945,
49 silunga, bleikju og urriða nokkuð
jafnt. Vænsta silung, er ég minnist
að hafa veitt, veiddum við Haraldur
bróðir í júní 1949, 4 punda urriða.
V
Árið 1957 hóf ég að stunda hesta-
mennsku hér í Reykjavík og hefjast
Leifur Sveinsson
, , A. Mayer
ELLIÐAVATN. Ur Islandsleiðangri Gaimards 1836.