Morgunblaðið - 25.02.1995, Blaðsíða 28

28 LAUGARDAGUR 25. FEBRÚAR 1995
MORGUNBLAÐIÐ
ÞRJÁR greinar hafa birst í
Morgunblaðinu sem andsvar við
grein minni frá 31. janúar sl. um
staðsetningu væntanlegrar olíu-
stöðvar Irving Oil með birgðageym-
um og aðkomu risaolíuskipa á
Klettasvæðinu í Viðeyjarsundi. Þar
geri ég grein fyrir því að í endur-
skoðun Þróunarstofnunar Reykja-
víkur á framtíðarskipulagi 1975-95
var á sínum tíma felld inn sú lang-
tímastefna að olía yrði ekki stað-
sett' í hinum stríða straumi á aðfall-
inu, sem flæðir með miklum krafti
inn um sundin milli eyja og lands.
Ekki þyrfti stórt slys eða leka til
að olían væri, í aðfalli og stór-
straumi, komin inn um Sundin, um
voga og leirur og ekki verjandi að
taka slíka áhættu. Er það raunar
í samræmi við alþjóðaviðhorf nú
að ekki eigi að taka óþarfa áhættu
um olíumengun á viðkvæmum stöð-
um.
Kjaminn í svargrein Stefáns
Hermannssonar, borgarverkfræð-
ings, er að vilyrði fyrir þessari stóru
lóð á nýrri uppfyllingu á Kletta-
svæðinu feli ekki í sér nýja stefnu-
breytingu nú. Það er raunar ekki
málið hver hefur skipt um skoðun
og hvenær. Það sem máli skiptir
er hve mikla áhættu núverandi
ráðamenn og embættismenn borg-
arinnar vilja hér og nú taka í þess-
um efnum þegar nýr stór olíuaðili
bætist við. Það á eftir að koma í
ljós. Eins og ég tók fram var þetta
endurskoðaða og samþykkta skipu-
lag í borgarstjóm ekki staðfest og
Stefán nefnir það því vinnuplagg.
Núverandi ráðamenn eru því auð-
vitað óbundnir af því. Hafa allan
rétt til þess að búa til 35.000 fm
uppfyllingu í þrengslunum þar sem
sjórinn flæðir af krafti inn og út
með sjávarfalla-
straumum og aðstöðu
í því sundi fyrir birgða-
geymslur og 40 tonna
stór olíutankskip.
Stefán segir að þama
sé eingöngu verið að
flýta landgerð með
fyllingum, sem áður
hafði verið fallist á.
Málið snýst heldur
ekki um landfyllingu.
Það er óneitanlega
glæný ákvörðun að
bjóða þessu risa olíufé-
lagi að setja sig niður
einmitt á þessum stað.
Önnur olíustarfsemi er
þarna rétt utar og í staðfestu aðal-
skipulagi segir raunar að stækkun-
armöguleikar séu mjög takmarkað-
ir í Laugarnesi. Það er semsagt ný
ákvörðun hvort eigi að stórauka
áhættuna? Umhverfísmat á eftir
að fara fram lögum samkvæmt, en
eins og Stefán segir á fram-
kvæmdaaðilinn, Irving Oil, að vinna
það. Væntanlega hefur fyrirtækinu
nú verið bent á að þarna kunni að
vera hængur á, eða hvað?
Stefán segir að gegnum tíðina
hafi verið skiptar skoðanir um
hvort betra sé að hafa olíubirgða-
stöðvar á einum eða tveimur stöð-
um í Reykjavík. Mikið rétt. Fyrir
15 ámm var samdóma niðurstaða
allra flokka fulltrúa í borginni að
ekki ætti að taka ónauðsynlega
áhættu í Reykjavík, eins og Ömólf-
ur Thorlacius, þá fulltrúi fram-
sóknarfokks, hefur staðfest í grein,
og Þorleifur Einarsson, fulltrúi al-
þýðubandalagsins, munnlega, með
þeim orðum að það komi mér í
koll að við vorum ekki síbókandi
um alla hluti. Við létum okkur
nægja að koma málum
okkar í gegn.
Raunar er hugsan-
leg olíumengun inn
Sundin miklu stærra
mál en svo að það sé
einkamál Reykvík-
inga. Varðar líka
a.m.k. Mosfellsbæ og
Kjalames. Það kemur
raunar ekki á óvart að
þetta komi aftur til
umræðu einmitt nú
með öðrum formerkj-
um. Umhverfíssjón-
armið hafa undanfarin
25 ár að jafnaði ekki
verið dregin í efa fyrr
en þau verða fyrir einhveiju, gjarn-
an framkvæmdum. Þá verður málið
aftur „umdeilt". Gott og vel, þá
þarf væntanlega að taka það upp
og fara rækilega ofan í það aftur.
Og það hlýtur fólk sem vill kallast
„umhverfissinnað" að gera nú, eða
hvað?
Síðbúin ergi
Önundur Ásgeirsson hellir í
tveimur greinum úr skálum reiði
sinnar yfír vesalinginn mig per-
sónúlega í blaðinu 14. og 16. febr-
úar. Ekki hefi ég fyrr orðið fyrir
því í störfum og skrifum um nátt-
úruverndar- og umhverfísmál í ára-
tugi að vera vænd um annarlegar
hvatir. Ég hafði satt að segja ekki
áttað mig á því hve illilega við
höfum stigið á tærnar á Önundi
Ásgeirssyni, þáverandi forstjóra
OLIS, þegar Þórður Þorbjarnarson
borgarverkfræðingur fór til hans
til að kynna honum áhyggjur okkar
af olíuflutningum og birgðum fyrir-
tækis hans í Laugarnesi og að uppi
væru raddir um að koma öllum
oiíubirgðum fyrir á hættuminni
stað — í framtíðinni. En OLIS hafði
og hefur land á leigu í Laugarnesi
vel fram yfír næstu aldamót. Það
þóttu góðir siðir að gera honum
aðvart og heyra hans viðhorf. Það
var á sama tíma gert til að fá
Landsvirkjun til að fjarlægja olíut-
ankinn á bökkum Elliðaánna, sem
er horfinn, og rætt við Shell í
Skerjafirði vegna óöryggis jarð-
vegsgarðanna kring um tankana
þar. Önundur var víst ekkert til
frekara viðtals. Þetta hefur bara
sest að í sálinni og brýst nú fyrst,
hálfum öðrum áratug síðar, fram
í illyrtum orðaflaumi og persónu-
Ekki hefí ég fyrr orðið
fyrir því í störfum og
skrifum um náttúru-
verndar- og umhverfís-
mál í áratugi, segir
Elín Pálmadóttir,
að vera vænd um
annarlegar hvatir.
legum óhróðri um þáverandi form-
ann umhverfísmálaráðs. Ekki
kvarta ég undan því. Það er vont
að geyma svona ergi lengi inni-
byrgða í sálinni og varla seinna
vænna að hleypa henni út.
Ef maður reynir að grilla í efn-
ið, þá sýnist fyrrverandi forstjórinn
hafa snúist svona við af tilhugsun-
inni um að OLIS þyrfti kannski
einhvern tíma á næstu öld að víkja
á nýjan stað. Talar um róg á fyrir-
tækið. Grein mín var ekki um það,
heldur snýst hún um hvort bæta
eigi við á þessum viðkvæma stað
öðrum og miklu stærri olíuflutn-
ingsaðila. Sem sagt hvort ekki sé
tekin of mikil áhætta á að fá olíu
inn á sund, voga og leirur ef slys
verður. Sjálfur segir Önundur í
fyrri greininni: „Frágangur í olíu-
stöðvum á landi er nú slíkur, að
ekki á að vera sérstök hætta af
mengun frá þessum stöðvum, þótt
slíkt verði aldrei útilokað að fullu.“
Og ekki er hann í seinni greininni
sáttur við áformin um viðlegukant
fyrir 40 þúsund tonna tankskip og
nýja olíustöð fyrir Irving Oil við
Skarfaklett, þótt honum þyki vel
að OLIS fái að nýta aðstöðuna:
„Ekki er ég þó sáttur við þessar
tillögur. OLIS notaði leguna fram
af olíustöðinni í Laugarnesi, þ.e.
milli Skarfakletts og Skarfaskers,
fyrstu árin og mótmæltu skipstjór-
ar oft vegna þrengsla bæði í leg-
unni og innsiglingunni fram af
Skarfaskeri og blindskeri því sem
þar er fram af, sem leiddi til þess
að legan var flutt vestur fýrir
Skarfasker.“ Síðar segir hann:
„Ástæðan er sú að stór tankskip
þurfa mikið svigrúm til að athafna
sig, og skipstjórar vilja geta komist
burtu fyrir eigin vélarafli, ef á þarf
að halda.
Beygjan um hið þrönga sund
fram af Skarfaskeri er líka mjög
vandasöm og aðstaðan ónothæf,
ef nota á 40 þúsund tonna tank-
skip með litla sem enga aðstoð
dráttarbáta í óhagstæðum vindátt-
um. Fjarlægðin milli Skarfakletts
og Skarfaskers er um eða minna
en 500 metrar."
Ég held að sú skoðun sé orðin
almenn á alþjóðavettvangi að alltaf
geti orðið slys þegar um olíuflutn-
inga eða olíubirgðir er að ræða og
að þar skuli ávallt taka sem allra
minnsta áhættu. Oft reynist það
snúið þar sem gamalgróin starf-
semi á í hlut. En þegar um nýja
starfssemi er að ræða, er hreint
glapræði að velja henni ekki alveg
öruggan stað, nú á dögum breyttra
viðhorfa til umhverfisverndar, eins
og inenn hafa gjarnan á vörum.
Höfundur er blaðamaður.
AÐSENDAR GREINAR
Áhættumat á olíumengun
ákvarðað hér og nú
Elín Pálmadóttir
Lífeyrisfólk ræður
engu um eigið sparifé
Eftirlaunafólk vantar í stjórnir
lífeyrissjóða
LAUNA- og lífeyrismál hafa ekki
verið mikið útskýrð fyrir almenningi
og þar á meðal hvernig hagsmuna
lífeyrisfólks er gætt. Það á digra
sjóði en hefur engin tök á að eiga
beina aðild að stjórn þeirra og
rekstri. Óviðkomandi aðilar geta átt
þar greiðan aðgang, aðild að sjóði
er ekki skilyrði fyrir stjórnarsetu.
Greiðslur eftirlauna úr lífeyrissjóð-
um fylgja ekki afkomu þeirra, nema
niður á við til skerðingar. í stjórnir
almennu lífeyrissjóðanna skipa ASI
og VSÍ hvort sína tvo fulltrúa og
hafa formennsku til skiptis. Sam-
band almennra lífeyrissjóða (SAL)
er samstarfsvettvangur sjóðanna,
með sex manna framkvæmdastjórn,
skipaða af sömu aðilum, einnig með
formennsku til skiptis. Þama á eftir-
launafólk ekki heldur fulltrúa, þótt
það eigi þar meiri hagsmuna að
gæta en aðrir. — Sjóðirnir eru ekki
ríkistryggðir.
Lífeyrissjóðir eru lögbundinn
skyldusparnaður
Greiðslur í lífeyrissjóði eru ekkert
annað en lögbundinn skyldusparn-
aður, sem á að ná til allra lands-
manna, en er aðeins virkur gagn-
vart launafólki. Það á ekki margra
kosta völ varðandi ávöxtun, það
verður að leggja þessa fjármuni í
lífeyrissjóði viðkomandi Starfsgreina
og vinnuveitendur eiga að ábyrgjast
að greiðslur skili sér þangað. Starfs-
fólk lífeyrissjóðanna
annast innheimtu og
upplýsir launafólk um
hvaða greiðslur hafa
borist.
Allt þykir þetta
gott og blessað svo
langt sem það nær og
ungt launafólk sættir
sig yfirleitt við gild-
andi reglur, e.t.v.
vegna ókunnugleika,
en eftirlaun eru þá
flestum fjarlæg þörf.
Forsjárhyggjan hefur
deyft sjálfsbjargarvið-
leitnina, en lág laun,
langur vinnutími og
skortur á staðgóðum
upplýsingum heftir framtíðaráætl-
anir.
Fólk spáir lítið í það hvernig líf-
eyrissjóðum er stjórnað, það gerir
sér e.t.v. ekki grein fyrir því að
skylt er að gerast aðili að örorku-
tryggingu, sem er kostuð af lífeyris-
fénu og ekki heldur að til viðbótar
rennur 1% af launum þess í sjúkra-
sjóð. Það er ekki endilega víst að
fólk telji sig þurfa örorkutryggingu
þama, en það hefur ekkert val. Það
veit fátt um afkomu sjóðanna, nema
þá helst þegar í óefni er komið.
Oftast er þetta utan áhugasviðs þar
til á sjóðunum þarf að halda og eftir-
launin valda stundum vonbrigðum,
sem erfítt er að bæta úr eftir á við
núverandi atvinnuástand.
Ef sjóðsaðili fellur frá á eftirlif-
andi maki mjög skertan rétt til eftir-
launa, þótt hann hafí
ekki aðrar tekjur, en
réttur maka til lífeyris
var skertur verulega
fyrir fáum ámm. Þá var
jafnframt breytt við-
miðun lífeyris frá kaup-
taxtaviðmiðun í láns-
kjaraviðmiðun, lífeyris-
fólki í óhag, en afsökuð
með bágri afkomu sjóð-
anna.
Forusta verkalýðsfé-
laganna vill. nú breyta
eða leggja lánskjara-
vísitöluna niður svo
kauphækkanir vegi
ekki of þungt í verð-
tryggingu lána. Krafist
er lægri vaxta, en lífeyrissjóðimir
þrífast á vöxtum. Hagsmunir skuld-
ugs launafólks em ekki þeir sömu
og skuldlítils eftirlaunafólks, erfítt
er að gera báðum til hæfís.
Frjáls sparnaður, skattlaus
Iífeyrir
Þegar fólk leggur sparifé sitt í
banka getur það valið þá sparileið
er býður besta ávöxtun og breytist
aðstæður getur það flutt spariféð á
milli lánastofnana. Falli viðkomandi
frá er maki eigandi sparifjárins og
ræðst þá hlutur hans af því hve
mikið hefur safnast. Þetta getur átt
við 10% fijálsan sparnað í stað líf-
eyrissjóðs.
Þegar eftirlaunaaldri er náð, eftir
um það bil 40-45 ára starfsaldur,
getur hafa safnast um 15 millj. kr.
sjóður, miðað við 100 þús. kr. heild-
arlaun á mánuði og 5% ávöxtun.
Þessi upphæð gæti gefið um 750
þús. kr. í vexti á ári eða 60-65
þús. á mánuði skattfijálst, án skerð-
ingar höfuðstóls. Svipaðri upphæð
mætti eyða á ári í 20 ár ef gengið
væri á höfuðstólinn. Allt er þetta
mjög gróft reiknað á föstu verðlagi.
Lífeyrissjóðirnir eiga
ekki að vera fjármála-
legt stórveldi í höndum
manna, segir Árni
Brynjólfsson, sem hafa
engra eða lítilla hags-
muna að gæta.
Þegar ekki er um launamann að
ræða er þessi leið fær, af slíkum
spamaði er hægt að taka sér til
framfæris án þess að greiða tekju-
skatt og tekjutryggingin skerðist
ekki, gagnstætt því sem gerist hjá
þeim sem fá fé úr lífeyrissjóði.
Um þetta misræmi er ekki mikið
talað, en verkalýðsforustan hefur
nú loksins uppgötvað ranglæti tví-
sköttunar 4% lífeyrishlutans og vill
helst fá hana leiðrétta við greiðslu
launa, en yfirvöld vilja heldur sleppa
eftirlaunafólki við tvísköttunina,
enda hefur það áður greitt af þessu
tekjuskatt. — Þama er augljós hags-
munaárekstur.
Pólitísk skiptimynt
Þegar talað er um að skattleggja
sparifé er ekki átt við höfuðstól,
hugmyndin er að skattleggja árleg-
ar vaxtatekjur, sem raska myndi
öllum spamaðarhugmyndum, ef það
sama yrði látið yfír allan sparnað
ganga.
Krafan um afnám tvísköttunar-
innar er sjálfsögð, en léttvæg miðað
við annað misrétti sem eftirlauna-
fólk býr við.
Lífeyri, sem verður til með lög-
þvinguðum skyldusparnaði, á ekki
að skattleggja, fremur en lífeyri sem
fenginn er með fijálsum spamaði.
— Eftirlaun ætti aldrei að skatt-
leggja, atvinnulífíð nærist á sparn-
aði. Eftirlaunafólk er ekki að
„þiggja" úr lífeyrissjóðum, það er
að nota sitt eigið sparifé.
Viðskeytið „þegi“ segir talsvert
um úrelt viðhorf, sem þurfa að
breytast, þetta fólk er ekki á fram-
færi annarra, það er hvorki lífeyris-
þegar né styrkþegar. — Engu að
síður er öldmðum ýtt til hliðar, þótt
vinnufærir séu og greiði skatta.
Rödd þessa fólks þarf að heyrast
betur í veigamiklum þjóðfélagsmál-
um, það er til lítils að lengja mann-
sævina ef þeirri lengingu fylgja
ekki full mannréttindi.
Fulltrúar ASÍ og VSÍ eiga ekki
að stjóma lífeyrissjóðunum einir án
beinnar þáttöku eftirlaunafólks, sú
aðild myndi tryggja betur en nú er
hagsmuni þeirra. Það fyrirkomulag
að ASI og VSÍ skipi stjórnirnar, er
talið helgast af því að um sjóðina
var samið í kjarasamningum. Þetta
skapar ekki eignarrétt eða helgar
yfirráð, sjóðirnir eru eign sjóðsfé-
laga og þeim ber að stjórna í sam-
ræmi við það.
Lífeyrissjóðir eiga ekki að vera
fjármálalegt stórveldi í höndum
manna sem hafa engra eða lítilla
hagsmuna að gæta, stundum eins-
konar hækja við skrifstofuhald, þótt
með óbeinum hætti sé. Þeir eiga
ekki heldur að vera pólitísk skipti-
mynt í kjarasamningum eða peð í
tafli um háa eða lága vexti. Ávöxt-
unin er það sem máli skiptir og
fólk á að njóta afrakstursins beint
Höfundur er fv. stjórnarmaður
SAL.
Árni Brynjólfsson