Morgunblaðið - 16.05.1995, Blaðsíða 39

MORGUNBLAÐIÐ
MINNINGAR
ÞRIÐJUDAGUR 16. MAÍ 1995 39
HANNES KR.
DA VÍÐSSON
+ Hannes Krist-
inn Davíðsson
fæddist í Reykjavík
3. september 1916.
Hann lést á heimili
sínu á Álftanesi 29.
apríl síðastliðinn.
Foreldrar hans
voru Kristín Guð-
mundsdóttir og
Davíð Jónsson lög-
regluþjónn. Eftir-
lifandi eiginkona
Hannesar er Auður
Þorbergsdóttir lög-
fræðingur og eru
börn þeirra tvö:
Kristinn Tanni, verkfræðingur,
f. 1963, og Guðrún Þorbjörg,
tölvunarfræðingur, f. 1965, gift
Árna Guðmundssyni og eiga
þau eitt barn, Eyrúnu Fríðu.
Dóttir Hannesar aí fyrra hjóna-
bandi var Kristín Erla, f. 1943,
d. 1962. Hannes lauk sveins-
prófi í múrverki 1938 og prófi
í arkitektúr frá „Det Kongelige
de
sknnnc Kunster" í
Kaupmannahöf n
1945, en frá 1950
var Hannes sjálf-
stætt starfandi
arkitekt. Hann var
formaður _ Arki-
tektafélags Islands
1952 til 1955 og í
stjórn Ljóstæknifé-
lags íslands frá
stofnun þess 1954
til 1968. Þá var
hann forseti Banda-
lags íslenskra lista-
manna frá 1967 til
1975. Meðal fjölmargra. bygg-
inga sem Hannes hannaði eru
byggingar Tilraunastöðvarinn-
ar að Keldum, presta- og bisk-
upshús í Landakoti, Kjarvals-
staðir og sóknarkirkja á Bjarna-
nesi i Hornafirði.
Utför Hannesar fer fram frá
Fossvogskirkju í dag og hefst
athöfnin klukkan 13.30.
ÁRIÐ 1972. Þátturinn átti að fjalla
um listina og ríkið, sköpunarandann
og valdið. Hannes var forseti sam-
taka listamanna. Ég var ungur há-
skólakennari, uppreisnarmaður í
pólitík, þáttagerðarmaður hjá ný-
stofnuðu sjónvarpi. Ég vildi fá
spennu í samfélag kyrrstöðunnar
þar sem flest var reyrt í viðjar hins
flokkslega valds; ijölmiðlarnir,
bókaforlögin, rithöfundasamtökin,
sjávarútvegurinn, smásöluverslun-
in, bensínsalan og nánast allt ann-
að. Hannes var í huga mér einn af
fáum sem fús var að ögra, ögra
valdinu, ögra kerfinu, ögra stílleys-
inu, ögra samtryggingunni, ögra
litlu ættarveldunum sem vildu hafa
samfélagið í greip sinni.
Við höfðum lítillega talast við á
fundum en aldrei í einrúmi. Kannski
var hann tortrygginn gagnvart
þessum unga háskólakennara sem
nýkominn var frá Bretlandi og þeg-
ar með annan fótinn innan dyra
flokkakerfisins, en hinn í gerð and-
ófsþátta í svarthvítu sjónvarpinu.
Samt vildi hann koma koma fram
í þættinum. Sagði mér að sækja sig
á teiknistofuna og svo færum við
að gamla tugthúsinu á Skólavörðu-
stíg sem Hannes taldi hæfa sem
baksvið ádrepu sinnar um sambúð
ríkisvalds og lista.
Á leiðinni upp á hæðina að sækja
Hannes réðust örlög mín í lyftunni.
Brosandi og frjálsleg kom hún á
eftir mér. I hendinni ávaxtakaka
úr bakaríinu þarna á Laugavegin-
um, á leið til fundar við mág sinn,
arkitektinn. Með ögrandi glampa í
augum horfði hún á mig og hló, hló
að mér og Hannesi í senn. Ríkisvald-
ið og listin, uppreisnin og kerfið
gleymdust þarna í lyftunni, í staðinn
settist ég að ávaxtakökunni með
Búbbu og Hannesi og auðvitað
skynjaði hann að ég hafði fengið
meiri áhuga á konunni með ögrun
í augunum heldur en hólmgöngu-
ræðu hans um kerfið og listina.
Hannes skemmti sér vel yfir óvænt-
um leik lífsins dísa að karli Qg konu
sem leidd voru saman í lyftu á leið
til fundar við hann.
Og nú nær aldarfjórðungi síðar
er komið að kveðjustund. Kannski
hafa árin öll verið í anda hinnar
fyrstu samverustundar sem síðar
gerði okkar Hannes samheija í því
vandaverki að vera tengdasynir
ættmóðurinnar á Bræðraborgar-
stígnum. Eiginmenn sjálfstæðra
systra sem fengið höfðu jafnrétt-
iskröfuna í blóðið löngu áður en hún
varð lykilorð í opinberri umræðu um
stöðu kynjanna.
Á sumardaginn fyrsta þetta sama
ár keyrði ég svo Búbbu í fyrsta sinn
í Þórukot þar sem Hannes og Auður
ásamt Gunnu og Tanna buðu Ijöl-
skyldunni allri til samveru og leiks.
Það var aftur á sumardaginn fyrsta,
nú í apríl, sein Hannes var með vin-
um og fjölskyldu í síðasta sinn í
góðum fagnaði (Þórukoti. Vissulega
hefur margt breyst á Álftanesi á
þessum árum. En Þórukot er enn
eitt og sér á túninu stóra í nálægð
við hafið og fjöruna með allan fjalla-
hring höfupborgarinnar sem útsýn-
isskraut. Á vissan hátt einskonar
tákn um sjálfstæði Hannesar, sér-
stöðu og lifsstíl.
Hann var fóstraður á hörðum
árum kreppunnar, braust til mennta
í Danmörku, sótti nám í listaaka-
demíunni á hemámsárum nas-
istanna, starfaði heimkominn hjá
Guðjóni húsameistara, en varð síðan
sjálfstæður arkitekt. Hann teiknaði
Keldur og Kjarvalsstaði, hús Gunn-
ars í Reykjavík þegar skáldið flutti
frá Skriðuklaustri, kirkjuna í
Bjamanesi, bústað biskupsins í
Landakoti, bensínstöðvar í nýjum
stíl og íbúðarblokkir sem mfu hinn
hefðbundna íslenska ramma.
Hannes var kröfuharður og hlífð-
arlaus við sjálfan sig og aðra. Hann
var arkitekt sem taldi að mælikvarði
listanna væri eina lögmálið sem taka
mætti gilt við úrskurð og dóma.
Hann var fulltrúi þeirra sem telja
listina öllu æðri; fordæmdi og fyrirle-
it í senn alla þá sem vegna annar-
legra hagsmuna gerðu málamiðlun
gagnvart listænum kröfum. Hannes
var því engan veginn allra og sjálf-
sagt hefur hreinskilni hans og háð
oft verið uppspretta andstöðu hjá
þeim sem frekar kusu vemdarvæng
valdsins og sérhagsmunanna. En
Hannes var óhræddur að standa
einn, einn með samvisku sinni, heið-
arleik og faglegum kröfum.
íslenskir listamenn vissu að í
honum bjó bjarg. Þeir kusu hann
forseta sinn oftar en nokkurn ann-
an. Á miklum umbrotatímum var
Hannes í átta ár forseti Bandalags
íslenskra listamanna. Arkitektinn
sem málararnir, skáldin, leikaramir,
ballerínurnar og tónlistarfólkið
gerðu að oddvita sínum. Hann var
í hópi brautryðjendanna sem fyrir
rúmum tveimur áratugum gerðu
Listahátíð í Reykjavík að glæsileg-
um vettvangi, einskonar sjálfstæð-
isyfirlýsingu smárrar þjóðar í lista-
samfélagi veraldarinnar.
Hannes var í áratugi djarfur,
sterkur, víðsýnn og einbeittur full-
trúi þeirra hefða sem mæla íslenska
list eingöngu á stiku þess besta sem
heimurinn getur boðið. Á þann hátt
einan gæti lítil þjóð við nyrsta haf
haldið reisn og sannað tilvemrétt
sinn. Að slá af hinum ýtrustu kröf-
um væri hið sama og játa sig sigrað-
an. Hann var í þessum efnum sálu-
félagi skáldbændanna á Gljúfra-
steini og Skriðuklaustri, meistar-
anna í heimi lita og tóna, Jóns Leifs
og Kjarvals. fsland gæti aldrei sætt
sig við að bjóða annað en það besta.
Á síðustu árum ævinnar horfði
hann oft undrandi á leik tískunnar
í heimi listanna, stílleysi i mann-
virkjagerð og hönnun, létt tök og
Iágkúru sem væru arftökum meist-
aranna nánast hversdagsleg iðja.
Hvar væri nú sú ögrun sem skapað
gæti nýjar hæðir í heimi anda og
stíls, gæti um ókomna tíð tryggt
lítilli þjóð sæti með höfðingjum í
heimi sköpunarinnar?
Hannes háði harða baráttu við
erfið veikindi og sannaðist þá á ný
að sterkur vilji var það aðalsmerki
sem hæst bar í skaphöfn hans. Að
vilja er að geta. Að skapa er að vera.
í minningu okkar sem tengdust
fjölskyldunni í Þómkoti var Hannes
þó fyrst og fremst höfðingi hátíð-
anna. Hannes á jólum. Hannes á
páskum. Hannes á sólbjörtum sum-
arnóttum. Hannes í heimsókn.
Hannes í samspili systranna. Hann-
es í samræðum barnanna.
Hjá okkur á Barðaströndinni
kveðja allir vin sinn. Við þökkum
þá veislu lífsins sem fólst í samvist-
um við Hanries.
Ólafur Ragnar Grímsson.
Það var hann Hannes sem kenndi
mér á klukku; það breytti slætti
klukkunnar í stofunni hjá ömmu á
Bræðraborgarstígnum. Þar birtist
hann mér fyrst, en mér finnst ég
alltaf hafa þekkt hann. Þetta var á
þeim tíma þegar fólk borðaði saman
hádegismat í heimahúsum. Amma
eldaði, það var grautur eða sætsúpa
í eftirrétt og það var mikið reykt,
Chesterfield og Pall Mall. Þíema
Hannes, hann hafði hætt áður en
aðrir vissu af óhollustunni. Hann
var öðrum vitrari. Þegar hann var
í arkitektúrnámi í Kaupmannahöfn
fékk hann magasár og læknaði sig
sjálfur; borðaði bara soðna rauð-
sprettu í heilt ár.
Hannes var ekki frændi minn,
mér bara fannst það. Hann var
maðurinn hennar Auðar, en hún er
móðursystir mín, einnig guðmóðir
og mikil uppáhaldsfrænka. Hann
var eldri en hún, eldri en hinir hjá
ömmu, nema amma sjálf sem var
elst, en aldur er ekki endilega tengd-
ur árum; Hannes var ungur, yngst-
ur og lifandi í hugsun. Ég var bam
og hann var afar barngóður; hann
talaði við böm eins og manneskjur,
litlar manneskjur. Hann sagði mér
hvernig jörðin snýst í kringum sólina
og um sjálfa sig. Ljósakrónan yfir
borðstofuborðinu var sólin sem fíng-
urinn snerist í kringum, hring eftir
hring í tóbaksreyknum og tilveran
var undur.
Hannes og Auður giftust og
fluttu út á Álftanes. í byijun sjötta
áratugarins hafði Hannes keypt þar
jörð með túnum og fjöru. Hann
byggði Þórukot á gmnni gamla
bæjarins. Húsið er fúnksjónellt,
tjargað að utan, með blómastofu og
útsýni yfir jökulinn. Þar hafa stöð-
ugt verið framkvæmdir í gangi, allt
eftir þörfum.
Að vera með Hannesi og Auði
var hluti af prinsessulífinu. Það voru
helgarheimsóknir, sundleiðangrar,
Mokkaferðir og bíltúrar. Bílarnir og
ferðimar em sérkapítuli; Moskow-
itchinn með einu stefnuljósi og
handapati, Volvo PV Station, sífellt
verið að aðstoða fólk, gera við og
bjarga eða ná í bensín í brúsa. Svo
kom Lurkurinn, - tmkkurinn, - til
sögunnar; hann var gerður upp og
ævintýrin urðu meiri. Hannes var
tengdur landinu. Mest unni hann
Kerlingarfjöllum, a.m.k. er eins og
ferðinni hafi verið heitið þangað
hvert sumar; sólin skín nefnilega
ekki alltaf á Kili, en sá sem hefur
séð fjöllin þar böðuð birtu dreymir
um að sjá slíka fegurð aftur.
Hannes og Auður eignuðust
Tanna og Gunnu með stuttu milli-
bili og ég fékk að vera hjá þeim
sumarlangt sem barnapía. Þá var
Hannes farinn að iðka jóga upp á
eigin spýtur. Hann keypti sér bækur
og stúderaði þær. Eins og með allt
sem hann tók sér fyrir hendur, þá
gerði hann það af heilum hug. Á
morgnana var setið í lótusstellingu,
það var andað, staðið á haus, augun-
um hvolft og hann rak út úr sér
tunguna og gerði fleiri æfingar.
Hannes var heilbrigður. Það kom
fyrir að hann færi í sjóinn; þá fannst
honum óþarft og ástæðulaust að
fara í sundskýlu og sagðist mega
vera nakinn á eigin strönd. Hann
hafði næma kímnigáfu og var glett-
inn. Einu sinni sendi hann mig til
nágrannans með suðandi fiskiflugu
í eldspýtustokk; ég átti að afhenda
Sveinbimi bónda á Sólbarði fluguna
með fyrirmælum frá Hannesi um
að flugan væri ættuð þaðan og að
við værum að skila henni til heima-
haga. Eftir það forðaðist barnapían
að ryksuga járnsmiði; það var aldrei
að vita hveijir þeir væru né hvaðan.
Hannes kunni að fílósófera og hann
samhæfði hugsanir og gjörðir. Hann
var víðlesinn, hafði djúpa hugsun
og skarpa athyglisgáfu.
Hannes var um skeið forseti
Bandalags íslenskra listamanna.
Hann er arkitekt Kjarvalsstaða. Á
sínum tíma sá ég hjá honum fyrsta
líkanið af byggingunni, en fyrir mér
hafa Kjarvalsstaðir jafnframt verið
Hannesarstaðir. Hannes var mjög
vandvirkur. Hann lagði ómælda
vinnu í verk sín og fylgdist vel með
tilurð bygginga sinna. Hann vissi
hvernig hann vildi hafa hlutina og
hann fylgdi því eftir. Seinna, þegar
farið var að hrófla við Kjarvalsstöð-
um og til stóð að breyta, þá urðu
málaferli. Hann vann þau og úr-
skurðurinn er fordæmi fyrir að höf-
undarlög um byggingar gilda hér
eins og annars staðar.
Þegar farið var með Hannesi vissi
maður aldrei hvar væri komið við.
Hann var sennilega einn af þessum
tímalausu mönnum, en hann var líka
einn af þeim sem gefa örlátlega af
tíma sínum. Hann var ekki að flýta
sér, spjallaði við fólk og vasaðist á
undarlegum stöðum, í byggingum
og húsgrunnum. Einhverntíma um
það leyti sem SÚM var í burðarliðn-
um, fór ég með honum í Ásmundar-
sal og var Jón Gunnar Ámason þar
við vinnu. Þá var ég fyrst kynnt
fyrir nútímalistaverki: herra Guð-
mundi. Það var farið með karlinn í
Þómkot. Herra Guðmundur flutti
inn í stofu, stóð þar með bindi um
hálsinn og Volkswagen bjöllu inni í
hausnum í heilastað, en bíllinn sner-
ist þegar verkið var sett í samband.
Hannes veiktist fyrir fjórum ámm.
Hann lét ekki bugast þrátt fyrir
kreijandi veikindi. I ljós kom sjálf-
saginn sem hann hafði tamið sér.
Þegar heilsan leyfði hélt hann áfram
framkvæmdum, bara hægar en áður
og með góðri aðstoð sinna nánustu.
Síðast hitti ég hann á kosningadag,
við opnun á Kjarvalsstöðum.
Ég geymi góðar minningar sem
ég á með öðmm, aðallega Auði,
Gunnu og Tanna. Samveran við þau
hefur einkennst af heilindum, hlýju
og hlátri. Minnið sorterar sig sjálft,
það sem máli skiptir blífur. Maður
kynnist mörguni kennurum, en þeir
em fáir sem hafa þau heilindi til
að bera sem verða manni fyrir-
mynd. Ég er þakklát fyrir að hafa
fengið að kynnast slíkum manni.
Sú hugsun bjó með mér að það
gæti verið gott að iðka jóga þegar
maður yrði fullorðinn. Kannski er
kominn tími á að læra að standa á
haus; það er nefnilega gott fyrir
blóðrásina og getur verið hollt að
bijóta vanann og horfa öðrum aug-
um á heiminn.
Erla Þórarinsdóttir.
„Hús em einn af mörgum ávöxt-
um hugans og eitt mikilvægasta
tæki mannsins í baráttunni fyrir til-
verunni.“ Þessi orð eru úr erindi sem
Hannes Kr. Davíðsson hélt á Iðnsýn-
ingunni sem haldin var hér í borg
árið 1952, en erindið var birt í
Morgunblaðinu 16. október sama
ár. Yfirskrift greinarinnar í Morg-
unblaðinu er „íbúðarhúsin séu
gróðrarstöðvar til mannræktar.
Hugleiðingar um byggingar og sam-
band manna við umhverfið."
Arkitektinn Hannes Kr. Davíðs-
son hafði þá afstöðu, sem hér kem-
ur fram til starfs síns. í 50 ár vann
Legsteinar
Krossar
Skildir
Málrrrsteypan kaplahhaunis
TJPT T Á 220 HAFNARFJÖRDUH
riijiLij/1 111. SÍMI 565 1022 FAX 565 1587
. Krossar
TTT áleiði
I viSprtit og mábSir.
Mismunandi mynslur, vönduo vinna.
Slmi 91-35929 og 35735
hann að því að móta þessa ávexti
hugans og lagði allan sinn metnað
í það að gera þetta tæki þannig úr
garði að það gæti gagnast mönnum
sem best í baráttunni fyrir betra og.
fegurra mannlífi.
Fátt var honum óviðkomandi
enda snertir starf arkitekts, sem
þannig hugsar, flest svið mannlífs-
ins og í mótun mannvirkja felst sí-
felld leit að því sem mótandinn telur
vera farsælast fyrir hag einstakl-
ingsins og þar með heildarinnar.
Hannes var ötull í starfí sínu fyrir
Húsameistarafélag íslands, sem síð-
ar varð Arkitektafélag íslands, en
í þessum félögum var hann frá árinu
1945 til dauðadags.
Hann gegndi stöðu formanns á
árunum 1952-1954 og meðstjórn-
anda 1955-1956. Allar helstu
nefndir félagsins fengu að njóta
starfskrafta Hannesar, en lengst sat
hann í laganefnd félagsins og
menntamálanefnd. Þá var hann full- •
trúi Arkitektafélags íslands í stjórn
Bandalags íslenskra listamanna um
langt árabil og reyndar formaður
bandalagsins í tæpan áratug.
Öll störf sín fyrir Arkitektafélag
íslands rækti hann af vandvirkni og
kostgæfni. Hann var meðvitaður um
hina samfélagslegu ábyrgð félags-
manna og þreyttist aldrei á því að
hvetja okkur félagana til dáða og
umræðu um mikilvæg mál. Voru
umræður oft snarpar á fundum því
sitt sýndist hveijum, en rökhyggja A
Hannesar og skýr framsetning víkk-
aði sjóndeildarhringinn og menn
vissu innst inni að þar fór maður,
sem ekki var að hugsa um eigin hag
heldur byggingarlistarinnar í land-
inu.
Auk mikillar þátttöku í störfum
Arkitektafélags Islands ritaði Hann-
es greinar í blöð og tímarit um
-ýmis mál, sem voru honum hugleik-
in. Árið 1968 ritaði Hannes grein í
Dagblaðið Vísi sem ber heitið „Því
skal ei bera höfuð hátt í heiðursfá- <a
tækt þrátt fyrir allt“. Fjallar sú
grein um íbúðarhús Thor Jensen,
Fríkirkjuveg 11. í greininni leggst
Hannes gegn áformum Seðlabanka
íslands um að rífa húsið og byggja
á lóðinni nýtt bankahús. Þar segir
m.a.: „Því verður vart á móti mælt,
þrátt fyrir viðleitni samtíðarandans
til að jafna öll manngildi, að bygg-
ingar eiga oftast uppruna sinn að
þakka þeim, sem ákveður að reisa
hús og setur því hinar íjárhagslegu
skorður, og með því leggur hann
sinn skref til menningarinnar,
merkilegan eða ekki eftir því sem
hann er maður til og fjárhagur hans
leyfír.“ Á öðrum stað í greininni
segir svo: „En ef borgin, fyrir fá-
tæktarsakir, ætlar að láta undan
áleitninni og versla við Seðlabank-
ann með hús Thor Jensens, þá ættu
að vera auðskildar forsendur þeirra
manna sem fyrr á öldum skáru
handrit okkar í skæði og reyndust
óverðugir þess hlutskiptis, sem þeir
höfðu fengið, „að gæta menningar-
verðmæta“.“
Hannes hafði betur í viðureign
sinni við yfirvöld í það skiptið. Hann
beitti sér fyrir undirskriftasöfnun
sem hafði þau áhrif að bankinn vék
frá áformum sínum og flutti sig um
set.
Þótt Hannes hefði óskir varðandi
verndun Fríkirkjuvegar 11 þá var
SJÁ NÆSTU SÍÐU 1
Erfidrykkjur
Glæsileg leaffi-
hlaðborð, faJlegir
salir og mjög
góð þjónusta.
Upplýsingar
í síma 22322
FLUCLEIDIR
hHtel loptleibir