Morgunblaðið - 04.06.1995, Qupperneq 12

12 SUNNUDAGUR 4. JÚNÍ1995
MORGUNBLAÐIÐ
afgerandi áhrif á hann, það hafí verið þessir
miklu og sterku straumar í þjóðfélaginu. Þegar
hann var að ljúka menntaskóla komst hann í
kynni við Jónas Ámason og hreyfingu lista-
manna, sem stofnuðu samtökin Friðlýst land.
Farið var í fundaferð um landið. Hann var á
fundum með Jónasi og sr. Rögnvaldi Finnboga-
syni um allt Austurland og Norðurland. Síðan
fór hann með Jóni Baldvin og Jónasi um Vest-
fírðina. „Þetta var mín eldsktm í pólitíkinni. Ég
verð síðan einn af stofnendum Samtaka
hemámsandstæðinga 1960 og ritstjóri Fijálsrar
þjóðar um eins árs skeið. Þetta leiddi hvað af
öðru. Eftir að vera kominn á kaf í stjómmálabar-
áttuna var ég kallaður til framboðs fyrir Alþýðu-
bandalagið á Norðurlandi vestra, þá 23 ára
gamall. Ekki var ég þó í neinum tengslum við
það kjördæmi þegar þeir ári fyrir kosningar
báðu mig að fara þar í framboð."
Ragnar hafði byijað í háskóla í Svíþjóð, las
heimspeki og bókmenntir. Lenti svo í tveimur
risastómm gengisfellingum 1960, erlendur
gjaldeyrir hækkaði í verði um rúmlega 100% á
einu ári, svo hann sá að það gengi ekki upp
fjárhagslega, segir hann. Hann innritaðist í
lögfræði og hellti sér út í pólitíkina á íslandi,
en fór ekki að læra fyrir alvöru fyrr en eftir
að hann hafði náð kosningu og var kominn á
þing. Þessar gengisfellingar hafa því verið af-
drifaríkar í hans lífi.
RAGNAR Arnalds, alþingismaður og fyrrverandi ráðherra.
Morgunblaðið/Kristinn
miimsm
ím
TÍMINN fyrir viðtalið var dæmigerður
fyrir störf Ragnars, milli ófyrirséðs
aukafundar í þinginu og leikhúsferð-
ar þeirra hjóna í Nemendaleikhúsið
um kvöldið, því Ragnar reynir að sjá allar leik-
sýningar, enda leikritagerð hans aðaláhugamál
utan stjómmálanna.
Þegar við erum sest á heimili þeirra Hallveig-
ar Thorlacius í Laugarásnum, með víðu útsýni
yfir Laugardalinn, segir Ragnar að hann hafí
alltaf haldið tryggð við Laugamesið frá því
hann fluttist þangað 8 ára gamall úr Yestur-
bænum. Eftir að hann varð þingmaður hafa
þau hjónin átt annað heimili í kjördæminu, fyrst
í Siglufirði og síðan hús í Varmahlíð í Skaga-
firði, en höfðu hér vetursetu
Fyrsta spuming sem brann á vömm blaða-
mannsins eftir að hafa litið yfír æviágrip Ragn-
ars Amalds og uppmna hans: Hvemig í ósköp-
unum fórst þú, Ragnar, að því að verða svona
ungur það sem við þá kölluðum „kommi“, kom-
inn af höfðingjum í marga ættliði, stórkaup-
mönnum, æðstu embættismönnum í allar áttir
og dáðum þjóðskáldum og uppalinn í svo borg-
aralegu umhverfi? En faðir Ragnars Amalds
er Sigurður Amalds fyrrv. stórkaupmaður og
útgefandi í Reykjavík og móðir hans Guðrún
Laxdal kaupkona, afarnir Ari Amalds mála-
flutningsmaður, alþingismaður, sýslumaður og
bæjarfógeti og hins vegar Jón Laxdal verslunar-
stjóri og útgerðarmaður á ísafírði, stórkaup-
maður og tónskáld, en ömmumar Matthildur
Einarsdóttir Kvaran, dóttir Einars H. Kvaran
skálds, og Elín Matthíasdóttir Jochumssonar.
„Ég man fyrst eftir að ég fengi pólitískan
áhuga í forsetakosningunum 1952. Studdi þá
Ragnar Amalds er sá þingmaður sem lengst hefur setið
á Alþingi. Hann byrjaði líka 24 ára gamall, næstyngst-
ur þeirra sem kjömir hafa verið á þing. Elín Pálma-
dóttir ræddi við Ragnar um þennan snemmboma frama
og langa reynslu í stjómmálum. Hann telur t.d. hóp
alþingismanna orðinn óeðlilega einslitan.
Ásgeir Ásgeirsson. Hreifst bara af því að hann
var að beijast gegn kerfínu, hafði báða stóm
flokkana á móti sér. Þá um haustið var verið
að selja blað á götunum sem hét Fijáls þjóð.
Ég keypti það og hreifst af boðskapnum," svar-
ar Ragnar þessari spumingu.
„Við vomm nokkrir áhugamenn um stjóm-
mál í sama bekk í Laugamesskólanum, þá
13-14 ára gamlir. Jón Báldvin var sessunautur
minn og í bekknum voru Styrmir Gunnarsson
og Halldór Blöndal. Jón Baldvin var auðvitað
í mestuin beinum tengslum við pólitíkina gegn-
um pabba sinn, sem var formaður Alþýðuflokks-
ins. í öðmm bekk háðum við miklar rökræður
og stofnuðum málfundafélag. Þetta voru svo
pólitískir tímar. Fyrstu stórmálin, sem við deild-
um um, voru hersetumálið og bjórmálið.
„Frá stríðslokum höfðu sjálfstæðismálin ver-
ið aðaldeilumálið í íslenskum stjómmálum. Þá
er ég ekki að tala um deilur um hvort við ætt-
um að velja kommúnisma eða kapitalisma, held-
ur spurðu menn síg hvort sjálfstæði okkar
væri meiri hætta búin af því að verða gleypt
af Rússum eða af hinu að það yrði étið upp
af vinum og vemdurum. Ég get fullyrt að stór
hluti menntamanna og listamanna óttaðist frek-
ar það síðamefnda á þessum tfma. Fólk hafði
meiri áhyggjur af því að íslendingar mundu
farga þessu nýja sjálfstæði sínu með of nánum
samskiptum við sína nánustu nágranna og
vemdara í vestri heldur en af hinu, að Rússar
skelltu sér að heiman og tækju hólmann okk-
ar. Auk þess fannst mönnum að herstöðin á
Miðnesheiði væri fremur byggð til að verja
Bandaríkin en ísland og myndi kalla yfir land-
ið kjarnorkuárás til eyðingar herstöðinni.“
Eldskírnin í pólitík
Ragnar segir að Fijáls þjóð og Þjóðvam.
flokkurinn, sem hann gekk í strax og hann \
stofnaður 1953 ásamt fleiri skólabræðrum, h
haft veruleg áhrif á margt fólk. Hann neit
því að nokkur ákveðin manneskja hafi haft j
Var Ragnar kannski farinn að skrifa og
hugðist feta í fótspor hinna frægu forfeðra
sinna Einars H. Kvaran og Matthíasar Jochums-
sonar, þegar hann lenti svona í pólitíkinni?
Hann kveðst hafa skrifað smásögur í mennta-
skóla og var vissulega dálítið með hugann við
að skrifa leikrit. En pólitíkin varð ofan á og
það var ekki fyrr en hann var orðinn fjármála-
ráðherra 20 árum síðar að hann tók til við að
skrifa leikrit. Hann kveðst hafa verið svo hepp-
inn að hafa frábæran kennara í barnaskóla,
Skeggja Ásbjamarson, og var einn af þeim sem
þá fékk leiklistarbakteríuna, enda var leikið
tvisvar á ári. Hann var líka aðeins farinn að
leika sem bam í Þjóðleikhúsinu, auk þess sem
hann lék af krafti í menntaskóla. í bamaskóla
skrifaði hann fyrsta leikritið, byggt upp af fyrir-
lestrum á þremur útvarpsstöðvum, einn um
hirðingu fjósa, annan um kvenréttindi og þeim
þriðja um stjómmál. Hlustandi var alltaf að
skifta á milli og varð af absúrd samsetningur.
Kannski ekki svo absúrd nú á margrásaöld?
„Ég lenti einu sinni í því í Landinu gleymda
eftir Davíð Stefánsson í Þjóðleikhúsinu að sagt
var að nú hefði drengur forfallast og „þú verð-
ur að leika hlutverkið hans“. Ég lék annan son
Hans Egede og nú varð ég að leika hans hlut-
verk líka. Það þekkti ég ekki nema að litlu leyti,
en Baldvin Halldórsson leiddi mig um sviðið
og hvíslaði að mér hvað ég átti að segja. Þetta
hefur valdið mér martröð oft síðan. Mér finnst
að ég sé á leiksviði og hafi ekki hugmynd um
hvað ég eigi að gera eða segja."
Hefur það þá nokkum tíma komið fyrir hann
á sviði stjómmálanna að vita ekki hvað hann
á að segja eða gera? „Nei, yfirleitt getur mað-
ur nú áttað sig á hlutverkinu áður en maður
gefur sig í það.“
Strákurinn komst á þing
Ragnar var nýkominn heim frá Svíþjóð, korn-
ungur námsmaðurinn, þegar hann var kallaður
til framboðs með árs fyrirvara, sem hann segir
hafa verið ómetanlegt. Hann hugðist þá setjast
að á Siglufirði eða Sauðárkróki sem kennari.
Hafði aðeins fengist við kennslu hér syðra. „Ég
sótti um laust kennarastarf á Siglufirði, var
eini umsækjandinn, en þegar þeir fréttu að ég
væri væntanlegur frambjóðandi Alþýðubanda-
lagsins vildu þeir heldur vera kennaralausir.
Eins fór á Sauðárkróki. Það varð því ekkert
af því að ég fengi vinnu í kjördæminu. í þessum
kosningum var Alþýðubandalagið að tapa fylgi
um allt land og því afar tvísýn barátta. Þama
hafði verið uppbótarþingsæti, sem einhver ann-
ar gat auðvitað náð. Jafnframt var ég að reyna
að fella Björn Pálsson, þriðja mann á lista Fram-
sóknar. Gat munað örfáum atkvæðum. Það
tókst ekki, en ég varð landskjörinn þingmaður.
Á framboðsfundum kallaði Bjöm mig aldrei
annað en strákinn og hélt því áfram eftir að
ég var kominn á þing, en hlaut vítur fyrir.“
Sama sumar og Ragnar varð alþingismaður
giftu þau sig hann og samstúdent hans Hall-
veig Thorlacius brúðuleikari og eiga þau tvær
dætur, Guðrúnu og Helgu og dótturdótturina
Söm.
Nú er Ragnar búinn að vera á Alþingi í 30
ár, nema hvað hann vantaði 11 atkvæði 1967
og var fjögur ár varaþingmaður. Hann var
engu að síður á fullu í stjómmálunum, því
1968 var hann kosinn formaður Alþýðubanda-
lagsins, þá þrítugur að aldri.
Fábreyti alþingismanna
Hveijar hafa orðið helstu breytingamar á
Alþingi þennan tíma? „Ég vil fyrst nefna að
þá var aðeins ein kona á þingi, Auður Auðuns,
en frá 1987 hafa þær verið 13-15. í öðru lagi
er skifting á þingmönnum miklu örari nú en
áður var. I kosningunum 1963 og 1967 komu
aðeins 17 nýir þingmenn, en 1991 og 1995
komu 40 nýir. Þetta var því óneitanlega dálítið
Á leiksviðinu