Morgunblaðið - 11.06.1995, Qupperneq 15

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 11. JÚNÍ 1995 15
UMGENGNIN UM AUÐLINDIR HAFSINS
UNNIÐ við flokkun blandaðs afla um borð í togara.
(Myndin er ótengd viðtölum við einstaka sjómenn.)
Smáfiskurinn
fær að fjúka
Sessunautar
sakamanna
AÐ ER því miður miklu hent,“
segir skipstjóri sem á yfir 20
ára sjómannsferil að baki. „Skip
sem sigla með aflann henda því sem
ekki selst. Það þýðir til dæmis ekk-
ert að koma með smákarfa á mark-
að í Þýskalandi." Hann áætlar að
þegar gerður var 290 tonna túr
hafi um 70 tonn farið í hafíð. Það
segir þó ekki alla söguna, því fjöldi
einstaklinga í hvetju tonni sem fór
fyrir borð var margfalt meiri en í
því sem var hirt.
Hann segir að á skipum sem
landa hér heima sé því hent sem
vinnslan vill ekki taka á móti. Hann
tekur fram að frystihúsin séu miklu
sveigjanlegri í stærðarflokkunum
en útlendu markaðamir þegar um
karfa er að ræða, samt sé miklu
hent.
„Það fer líka mikið af þorski,
allur smáfiskurinn fær að fjúka
fyrir borð.“ Hann fullyrðir að menn
hafi nær hætt að koma með smá-
þorsk að landi eftir að kvótakerfið
komst á. Sama gildi um smáýsuna,
hún sé umsvifalaust „látin fjúka.“
Ómögulegt að átta sig á
magninu
- Hvað er miklu af fiski hent?
„Veistu að þegar maður er í þess-
ari sjómennsku gerir maður sér
varla grein fyrir því hvað mikið
fiskast, hvað þá hvað miklu er
hent.“
Hann hefur langa reynslu af
humarveiðum og segir að eftir að
kvóti kom á humar fari mikið fyrir
borð. „Það var nú álitið að litli hum-
arinn hefði þetta af. Hann þyldi
alveg nokkrar ferðir upp og niður.“
Eftir að kvótinn kom fór maður að
leggja sig eftir minna magni og
stærri humri.
Netin velja best úr
- Er eitt veiðarfæri verra en
annað?
„Ég held að netaveiðar séu eina
leiðin til að velja stærð á físki. Ef
við tækjum sem dæmi tvö skip,
netabát og togara, sem fara á sjó
og koma í land eftir sólarhring með
sama aflamagn, mundum við sjá
muninn. Netabáturinn kæmi með
jafnstóran fisk, til dæmis 4-5 kíló,
en togarinn kæmi með allar stærð-
ir og búinn að drepa mikið til viðbót-
ar með því að draga netið í gegnum
sjóinn á þriggja til fjögurra mílna
hraða.“
Kvótinn og verðið
- Hvers vegna henda menn
fiski?
„Kvótinn er fyrst og fremst
ástæðan og svo verðlagningin. Það
þýðir ekkert að koma með karfa-
unga eða kalýsu. Svo er erfitt hjá
þessum köllum sem eru að físka
tonn á móti tonni eða tvö tonn á
móti tonni. Hvað heldur þú að menn
geri þegar sá sem á kvótann neitar
að taka minna en 8 kílóa þorsk.
Ég hugsa að menn láti hitt vaða í
sjóinn. Menn leggja ekki vinnu í
það sem þeir fá ekki borgað fyrir.
Það er minnsta málið að sparka
þessu aftur í sjóinn.“
- Hefur niðurskurður á kvóta
haft áhrif á hvað miklu er hent?
„Já, það er meira hent eftir að
kvótinn dróst saman. Ég held að
sóknin hafi aukist ef eitthvað er.“
LÖGIN eru búin að gera útgerð-
armenn og sjómenn að stærsta
hópi glæpamanna þjóðarinnar.
Sjómenn eru miklu svekktari en
þjóðin veit um. Mönnum sem hafa
stundað sjó frá unga aldri þykir
blóðugt að vera komnir á bekk
með sakamönnum. Við viljum
ekki sitja þar,“ segir gamalreynd-
ur sjómaður. Hann hefur stundað
sjóinn alla ævi og segist aldrei
geta sætt sig við að henda fiski,
enda alinn upp við það að allt
skuli hirt. í vetur hefur hann
stundað sjóinn á báti þar sem all-
ur afli er fluttur að landi. En
hvað eiga menn að gera þegar
þeir beinlínis bera skaða af þvi
að hirða aflann?
Borguðu með aflanum
„ Við lögðum net á þekktum
ýsustað en fengum fjögur tonn
af stórum og fallegum þorski, eins
og getur gerst. Það var lítill kvóti
eftir á bátnum svo það var hringt
í land og spurt um leigukvóta.
Við gátum fengið hann á 78 krón-
ur kílóið, þorskurinn var ísaður í
kör og seldur á markaði. Þar
fengust 69 krónur fyrir kílóið.
Þegar dæmið var gert upp, mark-
aðurinn búinn að fá sitt og búið
að borga ísinn var beinn kostnað-
ur við að koma með þetta að landi
um 84 krónur kílóið. Það var ekki
bara að við ynnum kauplaust við
þetta heldur fengum við bak-
reikning upp á 60 þúsund krónur.
Það getur hver sagt sér sjálfur
hvert framhaldið verður. Það
skiptir engn máli hvað LÍÚ býr
til mörg spjöld til að setja upp í
brú. Það vill enginn borga með
því að hirða afla.“
EG VAR á togara og við lentum
í því að taka þrjú eða fjögur
höl í röð af smáfiski. Það voru 20
tonn í hveiju hali, mikið af því þorsk-
ur. Þetta var allt iátið fara í sjóinn
aftur,“ segir sjómaður sem hefur
fjölbreytta reynslu af fískveiðum á
vertíðarbátum og upp í stóra togara.
„Ég held að mestu sé hent á tog-
urunum, trollið er stórhættulegt,"
segir hann aðspurður hvar mest fari
fyrir borð. „Það er engu hent núorð-
ið á netunum, það þekki ég af eigin
raun.“
- Hvers vegna henda menn fiski?
„Ef fiskur er ekki boðlegur á
markað er honum hent. Það má
Borgað fyrir að henda
Þessi sjómaður segir það liggja
í augum uppi að menn séu ekki
að splæsa leigukvóta á allt að 100
krónur fyrir tveggja nátta fisk
og annað hráefni sem fer í lága
verðflokka. Hann heyrði um út-
gerð sem líkt og fleiri átti tak-
markaðan þorskkvóta. Þar var
sjómönnunum sagt að henda öll-
um fiski sem ekki myndi skila
þágildandi leiguverði á þorski.
Þeim var líka sagt að útgerðin
gæti eins borgað þeim beint mis-
muninn á því sem fengist fyrir
kvótaleigu og markaðsverðinu á
ódýra fiskinum. Kvótinn var síðan
leigður öðrum útgerðum. Þegar
kvótinn var til dæmis leigður á
90 krónur og 65 krónur hefðu
fengist fyrir aflann fékk áhöfnin
25 krónur út úr kvótaleigunni og
útgerðin 65 krónur.
Ekki nýtt vandamál
Það er ekki nýtt að fiski sé
fleygt í haf ið og til þess geta leg-
ið ýmsar ástæður. Viðmælandinn
rifjaði upp þegar skip sem hann
var á fyrir nokkrum árum var
sent til veiða á smáufsa. Vinnslan
í landi fékk þá gott verð fyrir
afurðir úr því hráefni.
„Við veiddum vel og tókum stór
höl, það voru á milli 30 og 40
tonn í mótttökunni í einu. Smáufs-
inn er mjög feitur og viðkvæmur.
í veltingi afhreistrast fiskurinn
og jafnvel svo að hann verður
roðlaus. Við lentum í brælu og
oft vorum við ekki búnir að gera
að og ganga frá nema nokkrum
tonnum þegar fiskurinn var far-
inn að skemmast. Þá voru böndin
bæði nefna horaðan físk og físk sem
er undir eða við stærðarmörk. Það
eru yfírmennirnir, skipstjóri eða
stýrimaður, sem segja hásetunum
að láta þetta fara útfyrir aftur. Ég
vildi frekar fá lélega borgað fyrir
þetta en ekki neitt.“
Sjómenn hlunnfarnir
Hann segist vita vel til þess að
landað sé framhjá vigt. „Ég hef tek-
ið þátt í að leggja til dæmis steinbít
ofan á þorsk og séð afla keyrt beint
úr skipi og inn í fiskvinnsluhús, ekk-
ert vigtað.“
Hann segir að sjómenn á báti sem
hann var á hafi verið hlunnfarnir
sett á fullt og afgangurinn fór
fyrir borð. Þannig var 15 til 20
tonnum rúllað í hafið og það oftar
en einu sinni. Það fór ekki á milli
mála að skipstjóranum var illa við
þennan veiðiskap, en hann fékk
„ordrur" úr landi."
Peningalegt spursmál
„Ég held að netabátar sem ég
þekki til hendi engu, að minnsta
kosti svo lengi sem þeir hafa
kvóta. Úthaldið byijar með 8-9
tommu netum og þau velja stóra
fiskinn úr. Á vorin skipta menn
yfir á smærri möskva til að ná ýsu
og þá er þorskurinn að mestu far-
inn. Ég er hræddur um að togbát-
arnir hendi meiru. Þeir slá aldrei
af á toginu og ekki fyrr en trollið
er komið upp í rennu. Möskvinn
leggst saman og smáfiskurinn
sleppur ekki úr trollinu."
Skýringin á því að fiski er hent
er einföld að mati sjómannsins.
„Þetta er peningalegt spursmál,
bæði fyrir mannskap og útgerð,
enn meira fyrir útgerðina. Ef
menn eru að koma með verðlítinn
fisk að landi klára þeir kvótann
fyrr og verða atvinnulausir. Þeg-
ar menn ráða sig í pláss er aflinn
ákveðinn, það eina sem getur
bréytt afkomunni er hversu verð-
mætur aflinn er.“ Aðspurður seg-
ist viðmælandinn telja að það sé
meira hent eftir að þorskkvótinn
minnkaði. „Leiguverðið er svo gíf-
urlega ruglað. Það þyrfti að setja
þak á það svo sjómaðurinn og út-
gerðin hafí eitthvað út úr þessu.
Ef menn fá bakreikning getur
hver maður séð hver útkoman
verður. Við þurfum að geta séð
fyrir fjölskyldum okkar.“
án þess að þeir gætu nokkuð að
gert þegar skipulega var landað
framhjá vigt. „Það var samið um
fasta vikugreiðslu upp á 20 þúsund
krónur fyrir afla sem fór framhjá
vigt. Svo var landað miklu meira
framhjá en um var talað, en ekki
borgað neitt meira.“ Auk þess að
aflinn gufaði hreinlega upp kom það
líka fyrir að vigtarnótur týndust.
- Er meira eða minna hent eftir
að kvótinn minnkaði?
„Mér fínnst meira hent. Menn
hirða bara það besta og gefa skít í
hitt. Mér fmnst öllum orðið sama um
þetta, þeir hugsa bara um að ná í
sitt.“
Svindlað í svindlinu
Tvö til þijú kör
framhjá í róðri
MEIRIHLUTINN af þessum
sögum sem ganga er sannur,"
segir sjómaður sem hefur stund-
að sjóinn á sjöunda ár og á þar
við sögur um afla fyrir borð og
framhjá vigt.
Hann sagðist hafa tekið þátt
„í þessu öllu“, kastað fiski fyrir
borð og landað framhjá vigt.
„Það er ótrúlega miklu hent
og landað framhjá," heldur
hann áfram. „Þar sem ég reri
í vetur kom útgerðarmaðurinn
á pallbíl við hveija löndun og
sótti 2-3 kör af þorski sem
hann fór með í eigin fiskverk-
un. Það var líka alltaf einhverj-
um þorski landað á vigtina
ásamt öðrum tegundum. Við
vorum á stöðugu útkíkki eftir
eftirlitinu meðan kallinn var að
sækja körin.“
- Hverjir heldur þú að hcndi
mestu?
„Netabátarnir henda hellingi.
Maður veit hvernig þetta er á
netunum. Þeir koma bara með
stórt. Þetta er hneyksli!“
- Hvers vegna henda menn
fiski?
„Það er ekkert annað en
þröng kvótastaða sem ræður
því. Þetta hefur aukist með
minni kvóta. Það kom ekkert
minna af þorski um borð þjá
okkur, bara minna í land.“
- Hver ákveður að fiski sé
hent?
„Það er útgerðin í landi sem
hefur mest um það að segja.“
Viðskiptavinir athugið!
Þjónustusíminn hefur fengið ný númer:
515 4444
Grœnt númer:
800 4444
ÍSLANDSBANKI