Morgunblaðið - 11.06.1995, Síða 18

18 SUNNUDAGUR 11. JÚNÍ 1995
MORGUNBLAÐIÐ
UMGENGIUIiy UM AUÐLINDIR HAFSIISIS
Slysin gerast á
tvílembingsveiðum
SJÖTÍU tonn af úthafskarfa í einu hali á Reykjaneshrygg. Venju-
lega fer mikið af úthafskarfanum aftur í hafið, bæði smákarf-
inn og sýkti kílakarfinn. (Myndin er úr myndasafni Morgunblaðs-
ins og tengist umfjöllunarefninu ekki með beinum hætti.)
MAÐUR sem verið hefur sjó-
maður í 25-30 ár, var fyrst
á ísfisktogurum og fór snemma á
frystitogara eftir að sú útgerð hófst,
segir að miklu af smáfiski hafi ver-
ið hent fyrir Norðuriandi á fyrstu
árunum sem hann var á sjó. Einnig
hafi mikill afli farið forgörðum
fyrstu árin eftir að frystitogararnir
komu. Hann telur að þetta hafi lag-
ast og að lítið sé um að fiski sé hent
í þessum veiðiskap í dag. Víða sé
þó fiski hent og segir hann það
beina afleiðingu kvótakerfisins.
„Þegar ég lít yfir þennan tíma
er ég sannfærður um að ástandið
var verst fyrstu árin eftir að ég
byijaði á sjó. Þá var mikið legið
fyrir Norðurlandi þar sem fiskurinn
var mjög blandaður. Oft var helm-
ingurinn af mannskapnum í því að
rusla fyrir borð aftur smáfiskinum
sem inn kom. Mér finnst þetta hafa
farið batnandi á árunum 1975-85.
Það var helst að físki væri hent í
tengslum við að kappið var meira
en forsjáin í veiðunum þannig að
of mikið kom upp. Það kom fyrir
að menn hlóðu meira inn en mann-
skapurinn hafði við að koma undan.
Ég held að slíkt þekkist varla leng-
ur á ísfiskskipunum."
Miklu hent í upphafi
frystitogarareksturs
Nýr kafli hefst með frystiskipun-
um. „Óhemju miklu var hent fyrstu
árin. Ég segi ekki að þetta hafí
verið óumflýjanlegt en menn hrein-
lega áttuðu sig ekki á því að þeir
voru komnir í allt aðra stöðu en
áður.“ Hann segir að ástæðan hafi
fyrst og fremst verið byijunarörð-
ugleikar í vinnslunni um borð, af-
köstin í lágmarki og hraðinn lítill
miðað við það sem inn fyrir kom.
„Það virtist taka hluta skipstjórn-
armanna langan tíma að átta sig á
því að þeir yrðu að slá af í veiði-
mennskunni og þess vegna voru
alltaf að gerast slys. Það þekktust
dæmi um að menn drógu alls ekk-
ert af sér við veiðarnar og það hafði
keðjuverkandi áhrif um allt. Hluti
mannskapsins var þá alltaf að rýma
til fyrir nýja fiskinum og afköstin
mirinkuðu ennþá meira. Þetta var
kallað að vinna í „teip“, fiskurinn
var orðinn svo laus í sér að hann
hékk varla í roðinu. Það kemur svo
aftur niður á mönnum því miklu
seinlegra er að vinna gamlan físk.
Þetta hefur verið í mjög góðu
lagi seinni árin. Menn hafa þjálfast
upp og skipstjórarnir smám saman
lært að haga sér í samræmi við
aðstæður. Vísvitandi svínarí þekkist
ekki lengur. Að vísu töpuðu ein-
staka menn sér í Smugunni. Þá kom
aftur upp í þeim gamli hugsunar-
hátturinn, að físka sem mest án
þess að hugsa um afleiðingarnar.
Veiðigleðin bar skynsemina ofurliði
og menn frekar eyðilögðu fyrir sér
en hitt með þessum vinnubrögðum.
Tveggja báta trollin
tímaskekkja
Ég tel að svörtustu dæmin á
frystitogurunum í dag séu á tvflemb-
ingsveiðunum, þar sem tveggja báta
trollin eru notuð. Aðeins annað skip-
ið er með vinr.slu um borð en hitt
notað sem „hleri“ á móti við veiðarn-
ar. Veiðigetan eykst um tugi pró-
senta en vinnslugetan helst óbreytt.
Á þessum veiðum eru alltaf að fást
þessi stóru hol sem ekki ræðst við.
Þannig staða kemur upp í hveijum
einasta túr og menn verða þá að
henda fiski. Ég tel að þessar veiðar
séu tímaskekkja. Bæði skipin verða
að geta tekið á móti fiski og unnið.
Allt annað er sóun á verðmætum.
Það er einnig óhemju miklu hent
á úthafskarfaveiðum. Ekki er hægt
að selja sýkta karfann og hann fer
aftur í hafið. Það er lítið annað að
gera. Eina leiðin er að bræða hann
í mjöl en mér skilst að litlir mögu-
leikar séu á að koma almennt upp
aðstöðu til þess í flotanum. Þegar
við vorum í sýkta karfanum fóru
um það bil 30% aftur fyrir borð.
Mér skilst að ástandið sé betra
núna. Menn draga á 400 föðmum
eða dýpra og fá þar mun vænni og
heilbrigðari karfa.“
Hvert einasta kvikindi hirt
Sjómaðurinn segir að þetta
vandamál sé að öðru leyti ekki fyr-
ir hendi á frystitogurunum á heima-
miðum. Þar sé hvert einasta kvik-
indi hirt sem einhver möguleiki sé
að koma í verð. Helst sé hugsanlegt
að menn lendi í því að fá einstaka
hol of stór. En það þekkist varla
lengur að menn séu í þannig veiði,
skipin séu á stöðugum flótta undan
þorski. Segist hann telja að flestir
yfirmenn gangi úr skugga um það
hvernig ástandið er niðri áður en
þeir ákveða hvað skuli gera næst.
Þá komi yfirmenn í vinnslu stundum
upp og segi skipstjóranum að
stoppa veiðarnar, mannskapurinn
þurfí tíma til að vinna úr aflanum.
Hann segir að allt undirmál sé
hirt og heilfryst. Mönnum detti
ekki í hug að henda undirmálinu
til að koma meiru af flökum í gegn,
málið sé ekki rætt því það þyki svo
sjálfsagt. Undantekningar þekkist
þó frá þessu. Einhveiju sinni hafi
borist skilaboð úr landi um að menn
yrðu að forðast að veiða undirmál
því ekki væri hægt að selja það.
Það telur hann að hljóti að hafa
leitt til þess að einhveiju hafí verið
hent.
Tekur sjómaðurinn fram að ekki
séu vandamál með kvóta hjá út-
gerðinni sem hann er hjá og því
þurfi ekki að henda meðafla eða
undirmáli þess vegna. „Það er ekki
hundrað í hættunni þó þorskur
slæðist með, við fáum þá viðbót.
Maður getur lent í því að fá alla
Fiskabókina í einu holi. Það er þá
flokkað í blóðgunarkör og byijað
á að vinna viðkvæmasta fiskinn,
venjulega ýsuna, þá þorskinn og
svo framvegis.“ Hann segist þó
heyra af vandræðum hjá öðrum
vegna þessa, að skipstjórar á
kvótalitlum skipum bölvi og ragni
í talstöðina vegna þorsks. Jafnvel
séu til dæmi um að skipstjórar
hafi verið reknir fyrir að veiða of
mikið af þorski.
Þá segir hann að stundum hafi
verið vandamál með stærsta fískinn
sem ekki passar í vélarnar en hann
sé þá handflakaður þó víða sé léleg
aðstaða til þess.
Umræðan var viðkvæm
Viðmælandinn er gagnrýninn á
stjórnkerfi fiskveiðanna. „Ég hef
oft þurft að horfa upp á það að
menn séu neyddir í lakari físk en
þeir hefðu annars veitt. Það er bein
afleiðing af stjórnuninni. Það eru
fáranlegar reglur sem liggja að
baki skyndilokunum á svæðum.
Ákvarðanir eru teknar út frá taln-
ingu einstaklinga í mælingunni en
ekkert litið á raunverulega aflasam-
setningu. Til dæmis getur skipting-
in verið þannig að 80% af aflanum
er mjög vænn fiskur en 20% er
mjög smár, næli, og samt er lokað.
Þannig er svæðum til dæmis oft
lokað á Strandagrunni, á svæði þar
sem mjög góður fiskur er. Þá fara
menn annað, jafnvel þangað sem
engin mælingamaður er að störfum,
og veiða miklu minni fisk, sem er
við eða undir mörkum.“
Hann kannast við að umræðan
um það að að fiski sé fleygt hafi
verið afar viðkvæm meðal sjómanna
í upphafi frystitogaraútgerðar.
„Þetta mátti ekki heyrast. Sjáfsagt
hafa menn skammast sín og eins
gat þetta verið spurning um atvinnu
manna.“ Hann segir að öll umræða
um umgengni um auðlindir hafsins
sé af hinu góða og best að hafa
hana eins opna og hægt er. Nefnir
hann að myndirnar sem eftirlits-
menn tóku þegar fiski var hent af
netabátum suður af Reykjanesi
hafí hreyft við mörgum og sýnt að
kvótakerfið stuðlaði að sóun. „Þetta
sýnir ástandið, þó það sé aðeins
einn lítill biti í því að kvótakerfíð
éti sjálft sig innanfrá."
Hættur að
sjá dauð-
blóðgaðan
fiská
vigtinni
„MAÐUR er nánast alveg hættur
að sjá dauðblóðgaðan físk. Það hlýt-
ur að þýða að menn henda því sem
er dautt í netunum."
Hann sagðist aðspurður ekki
hafa orðið var við það að menn
settu þorsk neðst í kerin en aðrar
tegundir efst og gæfu aflann upp
þannig að aðeins væri um ýsu eða
ufsa að ræða.
„Við getum hins vegar ekki verið
að fylgjast með því sem menn eru
að gera niðri við höfn. Við erum
hafnarstarfsmenn en ekki lög-
gæslumenn. Ef við færum að skipta
okkur af slíku mundum við lenda í
stríði við alla verstöðina," sagði
hafnarvörðurinn.
Hann sagði hins vegar að yrði
hann var við að afli væri keyrður
fram hjá vigt mundi hann að sjálf-
sögðu kæra slíkt enda væri þá
verið að hlunnfara höfnina um tekj-
ur.
Þorskurinn kemur ekki
Ekki er í hans huga vafi á því
að físki sé hent í miklum mæli.
Algengt væri núorðið að menn létu
vigta ufsa eða ýsu en engan þorsk.
Það gæfi eindregið til kynna að
þorskur sem veiddist skilaði sér
ekki á land því allir sem verið hefðu
til sjós vissu að enginn stundaði
ýsu- eða ufsaveiðar án þess að fá
þorsk með.
Hann sagði að sögurnar sem
heyrðust um að afla væri kastað í
sjóinn væru margar sláandi og
tengdust flestum tegundum fisk-
veiða. Þó væri ljótasta sagan sem
hann hefði heyrt af togara. „Ég
heyrði sögu frá manni sem var á
togara frá Vestfjörðum. Þeir lentu
í mokfiskiríi og troðfylltu móttök-
una. Skipstjórinn kastaði strax aft-
ur og var kominn með risastórt hol
á dekkið þegar móttakan var ennþá
hálf. Þá var hún fyllt, restinni mok-
að út rennuna og svo kastað aftur.
Þegar þetta endurtók sig svo var
mönnunum nóg boðið og neituðu
að halda áfram nema skipstjórinn
leyfði þeim að tæma móttökuna."
Hirti helst
ekkert
nema 5 kg
og stærra
„ÉG er búinn að vera mjög grimm-
ur í þessu; hirti helst ekkert nema
það sem var stærra en 5 kíló og
kom ekki inn með tveggja nátta
fisk,“ sagði skipstjóri og útgerðar-
maður á netabáti í samtaii við
Morgunblaðið.
„Ég átti bara 60 tonna kvóta og
var rúman mánuð að klára hann.
Ég reyndi að leigja kvóta á móti
en verðið rauk upp. Ég var tilneydd-
ur að gera þetta til að fá sem mest
út úr kvótanum. Það er borgað
mest fyrir það sem er stærra en 5
kg og ef fiskurinn er dauðblóðgaður
fellur verðið á honum um 20 krón-
ur,“ sagði þessi útgerðarmaður sem
viðurkenndi að það hefði komið fyr-
ir ekki að reyna að velja verðmæt-
asta aflann úr. Hann kvaðst nú
standa frammi fyrir því að selja
bátinn.
Meðaflanum hent
Hann sagði kvótaskortinn hafa
valdið því að hann hefði ekki átt
kvóta fyrir meðafla á ýsuveiðum.
Þá hefði hann hent þeim þorski sem
kom með, en það sé alltaf óhjá-
kvæmilegt að menn fái þorsk með.
„Það er útilokað að menn fari að
veiða ýsu eða ufsa og komi bara
inn með ýsu eða ufsa. Það kemur
alltaf þorskur með. Menn kasta
kannski á lóðningu og vita ekki
hvort þeir fá upp ýsu eða þorsk.
En það er alltaf að verða meira um
það að menn landi tómri ýsu. Það
getur bara þýtt það að menn eru
að henda þorskinum.
Kvótakerfíð hefur neytt alla til
að henda fiski. Sá sjómaður sem
aldrei segist hafa tekið þátt í að
henda nothæfum fiski er að ljúga.“
- Hefur þú tekið þátt í því að
landa fram hjá vigt?
„Nei, það er ekki hægt að keyra
fram hjá vigtinni héma, þeir sjá
út um gluggann þegar maður er
að landa.“
Hafði ekki geð
í mér til að
vera á netum
„ÉG VAR á netum fyrir 3 árum
en hættý því. Menn henda miklu á
netum. Ég hafði ekki geð í mér til
þess. Stundum var maður að henda
í AÐGERÐ á netaveiðum.
(Myndin er úr safni Morgun-
blaðsins, ótengd viðtölum við
einstaka sjómenn.)
helmingnum af því sem var í netun-
um,“ sagði maður sem nú stundar
línuveiðar á 8 tonna krókaleyfisbáti.
- Hvers vegna?
„Það var dauður fiskur og verðlít-
ill. Eftir langvinnar brælur var þetta
oft ónýtt og hefði alltaf verið hent
hvort eð var,“ sagði hann.
„Ég kem með allt í land núna,“
sagði þessi skipstjóri og sagði að
þar sem hánn væri við línuveiðar á
krókaleyfi mætti undirmálsfiskur
vera allt að 10% aflans. Viðtalið fór
fram meðan hann var að landa í
verstöð á Snæfellsnesi, 1.800 kíló-
um af blönduðum afla, þar af um
50 kg af undirmálsþorski.
Kvótakerfinu um að kenna
Hann sagði greinilegt að víða
væri pottur brotinn við meðferð af-
lans og vildi skella skuldinni á kvóta-
kerfið og aflasamdráttinn sem gerði
illt verra í þessu efni. Dauðblóðgað-
ur fískur sé sjaldséður í afla neta-
báta og það segi sína sögu að marg-
ir komi inn með ufsa og ýsu en
engan þorsk. „Það er útilokað að
menn fái bara ýsu eða bara ufsa.
Það þýðir bara það að menn henda
þorskinum."
„Það leikur enginn sér að þessu.
Menn eru að beijast fyrir lífsafkom-
unni,“ sagði skipstjórinn og sagði
að kvótakerfið flytti stöðugt afla-
heimildirnar á færri hendur og
hagsmunaaðilarnir gættu fyrst og
fremst hagsmuna stærri útgerða.
Fáum fast
verð fyrir allt
„VIÐ erum í föstum viðskiptum og
komum með allt í land,“ sagði sjó-
maður á netabáti á Suðurnesjum.
Hann sagði að ef marka mætti
þær sögur sem heyrðust væri ipiklu
hent en kvaðst sjálfur ekki geta
sagt slíkar reynslusögur þar sem
báturinn fengi fast verð fyrir kílóið
af dauðblóðguðum jafnt og lifandi
blóðguðum fiski og kæmi jafnt inn
með undirmálsfisk og annað.
Hann sagðist hafa heyrt að
margir sem legðu upp á markaði
vinsuðu úr og kæmu aðeins inn
með stóran lifandi blóðgaðan þorsk.
Grófasta dæmið sem hann þekkti
væri þó af nafngreindum báti sem
væri í viðskiptum við saltfískverk-
anda á Suðurnesjum og mætti að-
eins koma inn með þorsk sem væri
10 kg eða stærri.