Morgunblaðið - 26.07.1995, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
MIÐVIKUDAGUR 26.JÚLÍ 1995 19
Stefnur og straumar í bókaútgáfu og - sölu
Of margar
bækur á of
stuttum tíma?
Bókaútgáfa og - dreifing er ekki aðeins til
umræðu á íslandi. Sigrún Davíðsdóttir
hugar að þeim málum og rekur hér í fyrri
grein af tveimur tilraunir til að lækka bóka-
verð og hvemig stórar verslanakeðjur eru
víða að ná til sín bóksölu í þéttbýli.
ÞAÐ ER ekki aðeins að
bækur á geisladiskum og
tölvunetum veki upp
spurningar um framtíð
bókarinnar. Aðrir sviptivindar leika
um bækur og bókaútgáfu þessi ár-
in. Það er af sem áður var, þegar
bókaútgáfa var viðfangsefni heldri
manna, þar sem næstum þótti ófínt
að ræða um peninga. Nú er hlaup-
inn stórpeningur í bókaútgáfu, ekki
aðeins dægurbækur, heldur einnig
í fagurbókmenntir. Um leið vakna
auðvitað upp vangaveltur hvaða
áhrif þetta hafi á sjálfa þungamiðj-
una, bækumar. Eftirfarandi grein
er fyrri af tveimur um stefnur og
strauma í bókaútgáfu erlendis, en
augun þó höfð á íslenska markaðn-
um í leiðinni.
Reynt að
lækka bókaverð
Bókaútgáfa er hluti fjölmiðlunar,
rétt eins og kvikmyndir og tóniist
og hvað veltu varðar enn stærri en
þessar tvær greinar. Meðal yngri
bókakaupenda eru það ekki síst
þessar tvær síðastnefndu greinar,
sem keppa um athyglina. Eftir ein-
hverju er að slægjast í bókaútgáfu
þegar fjölmiðlarisar eins og banda-
ríska fyrirtækið Time-Warner og
þýska Bertelsmann keppast um á
þessu sviði. Minnkandi bóksala,
einkum til yngri lesenda, hefur eðli-
lega valdið bókaútgefendum
áhyggjum. Bókaverð er einfaldlega
of hátt, miðað við verð geisladiska
og myndbanda. En almennt má
segja að vandinn felist í því sem
sagði eitt sinn í ritstjórnargrein
danska blaðsins „Politiken": „Alltof
margar bækur á alltof háu verði eru
seldar alltof fáum á alltof stuttum
tíma.“ Bókaútgefendur hafa því
reynt að hugsa málin upp á nýtt,
bæði hvað verð og dreifingu varðar.
Það hefur ekki skort á kreppu-
fréttir úr bókaútgáfunni undanfarin
ár. Arið 1992 minnkaði bókasala í
Bretlandi um 30-60 af hundraði og
sala á nýjum bókum um 50-75 af
hundraði. Það merkilega er að sala
á bókum eftir nýja höfunda er iðu-
lega á bilinu 500-700 bækur, hvort
sem er í Bretlandi, þar sem íbúar
eru um fimmtíu milljónir, í Dan-
mörku þar sem íbúar eru um fimm
milljónir eða á íslandi með sín 260
þúsund. Það þarf ekki mikla töl-
fræðiþekkingu til að sjá af slíkum
tölum hve einstaklega miklir bóka-
lesendur Islendingar eru. Onnur
saga er svo að er salan verður góð
skilur á milli talnanna.
Hér áður fyrr voru bækur fyrst
gefnar út í virðulegum útgáfum með
spjöldum, áður en þær vinsælustu
voru síðan gefnar út í kiljum nokkr-
um mánuðum síðar. Samdrátturinn
hefur orðið til þess að margar bóka-
útgáfur eru nú farnar að gefa bæk-
ur strax út í kiljum og það hefur
gefist vel. Þá kosta nýjar breskar
skáldsögur kannski um 600 íslensk-
ar krónur, en nýjar danskar bækur
kosta í kilju 1400-2000 íslenskar
krónur.
Ýmsar nýjar tegundir af ódýrum
tilboðum eru víða uppi. Á Ítalíu reið
bókaútgáfan Stampa Alternativa á
vaðið fyrir nokkrum árum og tók
að bjóða upp á bækur á þúsund lír-
ur, eða tæpar fjörutíu íslenskar
krónur. Um var að ræða klassísk
rit, þar sem höfundarréttur var fall-
inn úr gildi. Viðtökurnar voru yfír-
þyrmandi góðar, ekki síst meðal
ungs fólks. Önnur ítölsk bókaútgáfa
hefur um hríð gefið út alfræðibækur
um aðskiljanleg efni á hundrað síð-
um fyrir þúsund lírur. í sumar voru
titlarnir orðnir 66 og spanna sögu
ýmissa fyrirbæra, svo sem fasisma,
kaþólsku, Etrúska og ensks leik-
húss, til bóka um læknisfræði, list-
ir, tungumál og bókmenntir. Nýj-
asta bókin er ítarleg saga teikni-
myndasagna. Víðar í Evrópu hefur
verið farið inn á svipaðar brautir,
til dæmis í Frakklandi og Bretlandi.
Á Norðurlöndum eru tæplega
horfur á að bókaverð geti orðið jafn
lágt og á þúsund líru bókunum, en
þó er reynt að hverfa í þessa átt.
Gyldendal hóf nýlega útgáfu sí-
gildra bóka og þær kosta um 550
íslenskar krónur. Þar er boðið upp
á Hrafnkötlu, Þjáningar hins unga
Werters eftir Goethe og Kirkegaard,
svo dæmi séu tekin. Til að slíkar
útgáfur borgi sig þurfa þær að
minnsta kosti að seljast í tíu þúsund
eintökum. í Danmörku hafa ýmsar
bókaútgáfur freistað þess að bjóða
bók mánaðarins, nýjar bækur, sem
eru þá boðnar á lægra verði í einn
mánuð, áður en verðið er hækkað.
Mánaðartilboðið er þá til dæmis um
770 íslenskar krónur en hækkar upp
í 980 eftir fyrsta mánuðinn.
Bókaklúbbar eru gamalkunn að-
ferð til að selja bækur ódýrt og
þeir ásamt bókamörkuðunum eru
það sem næst kemst lágu verði er-
lendis. Enn sem komið er hafa
bráðódýrar útgáfur ekki skotið upp
kollinum á almennum markaði hér á
landi.
Bókabúðakeðjur í stað
einstakra bóksala
Forlagsverð og bóksala hafa ekki
aðeins vakið deilur á íslandi. Ann-
ars staðar hefur einnig verið tekist
á um forlagsverð, það er fast lág-
marksverð og hvar og hvernig ætti
að selja bækur.
í Evrópu hefur lengi tíðkast að
hafa fast verð á bókum meðan þær
eru nýjar eða nýlegar. í Frakklandi
var bókaverð gefíð fijálst á síðasta
áratug. Stór keðja eins og FNAC
hafði tök á að bjóða tuttugu prósent
lægra verð á öllu og um leið fækk-
aði öðrum bókabúðum í París. Hinn
atkvæðamikli franski menntamála-
ráðherra Jack Lang fékk því þá
framgengt að aftur yrði innleitt
forlagsverð, nefnilega lágmarks-
verð, sem ekki var hægt að undir-
bjóða.
I Bandaríkjunum er frjáls verð-
myndun á bókum og hart barist um
kaupendur. Þar eru stórar bókakeðj:
ur alls ráðandi í stórborgunum. í
New York er það Barnes & Nobles,
sem eiga nokkurn veginn bókabúð-
irnar eins og þær leggja sig. Það
stendur reyndar ekki Barnes &
Nobles á öllum búðunum, því þeir
hafa keypt upp búðir en látið þær
halda nafninu. Keðjan býður iðulega
þijátíu prósent afslátt á bókum af
metsölulista New York Times, tutt-
ugu prósent af metsölulista keðj-
unnar sjálfrar og tíu prósent af öðr-
um bókum. I London er það Water-
stone-keðjan, sem hefur undirtökin,
eða öllu heldur W.H. Smith, sem
hefur keypt Waterstone og hefur
auk þess bókaþátt á Sky-sjónvarps-
stöðinni. Keðjan hefur síðan unnið
að því að koma undir sig fótunum
í Bandaríkjunum.
Almennt gildir að keðjurnar
leggja áherslu á metsölubækur ann-
ars vegar og stunda einkum sölu í
stórborgum og þéttbýli hins vegar.
Þá veldur áhyggjum hvernig búið
sé að bóksölu annarra bóka en met-
sölubóka og hvernig verði um bók-
sölu í minni borgum og bæjum. Hér
á landi er ekki um neinar sterkar
bókabúðakeðjur að ræða, en þó má
finna merki um svipuð umbrot á
íslandi. Þó bóksala í Bónusi og
Hagkaupum sé aðeins vertíðarbund-
ið fyrirbæri fellur hún inn í erlendu
myndina um að eingöngu sé slægst
eftir sölu metsölubóka og veldur því
áhyggjum meðal bókamanna um
hvemig búið sé að sölu bóka al-
mennt og þá annarra bóka en met-
sölubókanna. Einnig þykir áhyggju-
efni að með sölunni í Hagkaupum
og Bónus missi bókaverslanir jóla-
söluna o g það geti því kippt fótunum
undan þeim. Þvi er fróðlegt að hug-
leiða söluna í þessu sambandi.
Þó stefnan virðist vera á stórar
bókaverslanakeðjur þá eru einnig
til litlar bókabúðir, sem rækja hlut-
verk sinn á örlítið annan hátt en
áður hefur þekkst. íslendingar
kannast við hvemig búðirnar stefna
rithöfundum í búðirnar fyrir jólin
til að fá þá til að árita bækur sín-
ar. Helgaropnun er einnig skemmti-
leg uppákoma. Erlendis þekkist að
hafa kaffistofur í eða við bókabúð-
ir. Citt del sole eða Sólborgin er
ákaflega falleg bókabúð í Torínó á
Norður-Ítalíu, þar sem boðið er upp
á upplestra og fyrirlestra á veturna
í tengslum við nýjar og gamlar
bækur. Svo einstaklega menningar-
legar bókabúðir eru til í mörgum
stórborgum og hafa orðið vinsælir
samkomustaðir í hópi áhugasamra
lesenda. Þeim er sameiginlegt að
þær reyna ekki að höfða til fjöld-
ans, heldur til þess hóps sem í raun
og vem hefur áhuga á góðum bók-
um og umfjöllun um þær. Með starf-
semi sinni bjóða þessar bókabúðir
bæði upp á þjónustu við lesendur
og raékt við bókmenntirnar, án þess
að sveipa þær neinu auglýsingaskr-
umi. Tilvist þeirra sýnir að það er
líf utan keðjanna, þó hægt fari, en
um leið er enginn vafi á að keðjum-
ar eru komnar til að vera.
KVIKMYNPIR
Rcgnboginn
RAUNIR EINSTÆÐRA
FEÐRA „BYE, BYE LOVE“
★
Leiksljóri: Sam Weisman. Aðalhlutverk:
Matthew Modine, Randy Quaid, Paul Reiser
og Rob Rciner. 20th Century Fox. 1995.
Þunnur þrettándi
GAMANMYNDIN Raunir ein-
stæðra feðra er enn ein ameríska
fjölskylduvellumyndin sem hér er
sýnd á skömmum tíma en þær
eiga það tvennt sameiginlegt að
fjalla um brýn fjölskylduvandamál
á yfírmáta væminn hátt og að eiga
ekkert erindi út fyrir landsteinana.
Þessi fjallar t.d. um hjónaskilnaði
á þennan sykursæta, sléttstrauj-
aða og nauðaómerkilega hátt sem
innantómu glansmyndirnar frá
Hollywood taka í misgripum fyrir
raunveruleika. Raunir einstæðra
dregur nafn sitt af dægurlagi og
er viðlíka rýr í roðinu. Hún fram-
kallar einstaka hlátur en mest-
megnis doða.
Hláturinn tengist að vonum
Randy Quaid, sem er næstum því
sá eini í myndinni er hefur ein-
hvern snefil af húmor. Hann á fín
atriði á stefnumóti með konu sem
hann hefur aldrei séð áður en virk-
ar eins og einhver í Adamsfjöl-
skyldunni. Vinir Quaids eru Matt-
hew Modine og Paul Reiser og
allir þrír eru þeir fráskildir og hitta
börnin sín um helgar en myndin
gerist um eina slíka helgi. Boð-
skapurinn er sá að hjónaskilnaðir
séu slæmir en, maður verður bara
að lifa við þá. Eitt er þó gott við
glansmyndirnar. Þær koma manni
aldrei á óvart.
Það er enginn í allri myndinni
sem maður lætur sig varða um
eða vekur hinn minnsta áhuga.
Kannski vegna þess að allir eru
eins og klipptir út úr tískublaði í
klæðnaði og útliti og innra byrðið
er samkvæmt því. Gamanið er
mestanpart andlaust og tilfínn-
ingavellan á sér engin takmörk.
Þetta er fullkomin veröld, jafnvel
þótt skilnaðir séu daglegt brauð,
því þeir eru aðeins litlar hrukkur
á sléttu yfirborðinu og þurrkaðar
út áður en lýkur svo allir geti allt-
af verið hamingjusamir. Eða eins
og Woody Allen sagði: Afsakið,
en ég á stefnumót á jörðinni eftir
15 mínútur.
Arnaldur Indriðason
Orgeltónar
á hádegi í
Hallgríms-
kirkju
Á FIMMTUDÖGUM og
laugardögum eru orgeltónar á
hádegi í Hallgrímskirkju. Það
eru félagar í Félagi íslenskra
organleikara sem leika á
fimmtudögum. Fimmtudaginn
27. júli er það Kjartan Sigur-
jónsson organisti Seljakirkju,
sem leikur á Klais-orgelið í
Hallgrímskirkju. Kjartan leik-
ur Ciaconna í f-moll eftir Pac-
helbel, Benedictus op. 59 eftir
Max Reger, þrjá mismunandi
sálmforleiki við sálminn Hver
sem Ijúfan Guð lætur ráða
eftir Johann Sebastian Bach
og að lokum Prelúdíu og fúgu
í g-moll eftir Dietrich Buxte-
hude.
Laugardaginn 29. júlí leikur
svo Roger Sayer, dómorgan-
isti í Rochester á Englandi,
en hann leikur einnig á sumar-
tónleikunum sunnudagskvöld-
ið 30. júlí.
Handverksfóik
að störfum
VIKUNA 25.-29. júlí er sýn-
ing í húsi Heimilisiðnaðarfé-
lagsins á Laufásvegi 2, á verk-
um Sigríðar Óskarsdóttur
glerlistakonu. Þetta er í fram-
haldi af þeirri nýbreytni að
opna húsið handverksfólki og
bjóða því sölu- og sýningarað-
stöðu.
Sigríður starfar sem hand-
menntakennari en hefur unnið
við glerlist hin síðustu ár.
1.-23. júlí síðastliðinn var hún
ásamt 13 íslenskum konum
þátttakandi í samsýningu í
Kunstnernes Hus í Árhus. Var
það í tengslum við Kvindefes-
tival, sem haldið er á hvetju
ári.
Húsið er opið gestum og
gangandi frá kl. 13-18.
Vatnslita-
myndir á
Vopnafirði
SIGFÚS Halldórsson opnar
sýningu í safnaðarheimili
Vopnafjarðarkirkju ■ laugar-
daginn 29. júlí kl. 16.30. Sýn-
ingin er opin daglega frá kl.
10-12 og 16-19 til 6. ágúst.
Á sýningunni eru 25 vatns-
litamyndir og er myndefnið
sótt í umhverfi Vopnafjarðar.