Morgunblaðið - 26.07.1995, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
MIÐVIKUDAGUR 26. JÚLÍ1995 23
Kerling vann
NYLEGA var ég á
ferð í Bretlandi, á
gömlum slóðum, en
þar í landi bjó ég um
nokkurra ára skeið.
Um það leyti sem ég
flutti aftur til íslands,
var Margaret Thatc-
her að taka við völdum
af Callaghan, og orti
þá Vésteinn Ólason,
vinur minn þessa vísu:
Bretar flugu í þráðvef þann,
er Thatcher spann.
Illa kom við Callaghan,
er kerling vann.
Brezki íhaldsflokk-
urinn hefur verið við
völd síðan og þrátt fyrir smávægi-
lega hnökra á köflum, svo sem
það að þingmenn hafa misstigið
sig á hálum brautum kynlífsins,
er ekki hægt að segja annað en
að landið hafi blómstrað undir
hans stjórn. Þó hafa heyrzt
óánægjuraddir, einkum úr heil-
brigðisgeiranum, frá störfum
hlöðnum heimilislæknum og
vegna lokana á sjúkrahúsum, en
einnig frá menningarstofnunum í
mismiklu fjársvelti. Á málum hef-
ur þó verið tekið, og ýmislegt ver-
ið fært til betri vegar, til dæmis
í rekstri heilbrigðisstofnana. Maj-
or tók svo við af Thatcher fyrir
einum þremur árum. Hún settist
í lávarðadeildina, og lætur þaðan
talsvert frá sér heyra, bæði í ræðu
og riti, en Major hefur reynt að
hafa hemil á þingflokknum.
Að stokka upp
Það hefur lengi tíðkazt þar í
landi að stokka upp í ríkisstjórn
af og til, færa menn milli ráðuneyta
og breyta vægi þeirra. Það virðist
gefast vel að endurskoða með vissu
millibili verkefnin, og um leið koma
í veg fyrir að menn verði of
heimaríkir, hver á sínum sessi. Þó
gerist nú æ háværari umræðan um
að íhaldsflokkurinn sé búinn að
sitja alltof lengi við völd og kominn
sé tími til að breyta til. í þessu
er reyndar holur hljómur, því að
þótt Ihaldsflokkurinn hafi verið við
stjórnvölinn síðan 1979 hafa
miklar breytingar orðið á fram-
boðslistum víðs vegar um landið
og í rauninni engin slík af-
dráttarlaus ágreiningsefni uppi í
Iandinu að almenningur þrýsti á
um stjórnarskipti, nema þá
áróðurinn um breytingar breyt-
inganna vegna nái
fótfestu.
Spennandi
fréttatímar
Þegar Major tókst á
formannskjöri við
John Redwood á
dögunum voru brezkir
íjölmiðlar uppfullir af
málefnum íhalds-
flokksins dögum
saman. Redwood
hefur verið talinn
líklegur til mikils
frama í stjórnmálum,
og meira að segja
Thatcher sagði nýlega
í sjónvarpsviðtali, að hún teldi hann
eiga eftir að verða
forsætisráðherra. Því var haldið
fram, að Redwood væri bara
skálkaskjól fyrir aðra, sem áhuga
Fordæmi Breta sýnir,
að skynsamlegt getur
verið að kjörnir fulltrúar
sinni ekki of lengi sama
verkefni, segir Katrín
Fjeldsted, og telur að
sjálfstæðismenn hafi
of lengi haft sömu
menn í formennsku
nefnda í borgarstjórn.
hefðu á formennsku í
íhaldsflokknum, og sem ekki gæfu
það formlega til kynna, fyrr en
búið væri að velgja Major undir
uggum. Þessir frambjóðendur voru
helztir Hazeltine og Portillo. En
eins og alþjóð veit kom ekki til
þess, að þeir gæfu kost á sér, og
fengu að launum velvild Majors,
en Redwood missti embætti sitt
og verður líklega úti í kuldanum.
Ég varð vör við gríðarlegan áhuga
fólks á þessum innanflokks-
átökum, bæði meðal stuðn-
ingsmanna Ihaldsflokks og ekki
síður Vérkamannaflokks. Meira að
segja svo, að næstum því jafn-
spennandi væri að fylgjast með
fréttatímum sjónvarps og tennis-
keppni á Wimbledon, og er þá
Katrín Fjeldsted
verið unnið markvisst að hagræð-
ingu um árabil. Síðustu ár hefur
álag á starfsfólk aukist gífurlega
vegna hinnar öru tækniþróunar.
Samt sem áður hafa hjúkrunarfræð-
ingar á skurð- og svæfingadeild
staðið fyrir helstu hagræðingum,
bættri nýtingu skurðstofa, m.a. með
skráningu sem er tölvuvædd. Skráð-
ur er undirbúningur, allt frá komu-
tíma sjúklinga á skurðstofu, hjúkrun
á meðan aðgerð fer fram, tímalengd
aðgerðar og svæfingar, fjölda að-
gerða og prósentunýtingu. Nýkomið
er bókunarkerfi fyrir skurðdeild sem
tengist birgðakerfi, sem gefur full-
komnar upplýsingar um kostnað
hverrar skurðaðgerðar. Þetta eru
forsendur áætlanagerðar varðandi
kostnað og auðveldar stjórnendum
spítalans og heilbrigðisyfirvöldum
áætlanagerð varðandi kostnað bið-
listaaðgerða. Eins og staðan er
stöndum við jafnfætis erlendum
sjúkrahúsum eins og þau gerast
best. Þessi vinna hefur öll verið unn-
in að frumkvæði hjúkrunarfræðinga
í samráði við lækna og tölvudeild
Ríkisspítala, án þess að kosta eyri
í erlenda sérfræðiaðstoð eða dýrar
sendinefndir. Hagræðing í rekstri
er aðeins virk með starfi innan frá.
Læknar og hjúkrunarfræðingar
skurð- og svæfingadeildar hafa þá
sérþekkingu að ákveða hvernig hægt
er að draga úr kostnaði án þess að
minnka gæði og tefla öryggi sjúkl-
inga í hættu. Þessi hagræðingar-
Takmörkuðu fjármagni
verður best varið með
því, segir Amalía Svala
Jónasdóttir, að nýta
hinn dýra en nauðsyn-
lega tæknibúnað stóru
sjúkrahúsanna.
vinna verður stöðugt að vera í gangi
og krefst þess að næg mönnun sé
til að sinna þessari vinnu. Ef þær
niðurskurðaráætlanir sem fyrirhug-
aðar eru ganga eftir mun það skerða
starfsemi skurðdeildarinnar veru-
lega. Það er augljóst að hjúkrunar-
fræðingar, sem nú mæta kl. 7.30
að morgni en samkvæmt áformum
yfirstjórnenda mæti kl. 13, valda því
að ekki verður hægt að opna allar
skurðstofur að morgni með þeirri
mönnun sem er fyrirsjáanleg í haust.
Við það verða sjúklingar að bíða
eftir aðgerð fram eftir degi og álag
eykst síðari hluta dags á aðrar deild-
ar tengdar skurðstofum, s.s. gjör-
gæsludeild legudeildar, röntgen-
deild, blóðbankann, rannsókn, o.fl.
og yfirvinna og álag á lækna eykst.
í hveiju liggur þá sparnaðurinn.
Sá sterki kjarni er skapað hefur
þann stöðugleika sem ríkt hefur í
mikið sagt. Margir telja, að
sterkasti stjórnmálamaðurinn í
stjórn Majors sé Hazeltine. Hann
virðist hafa mikið traust meðal
almennings og persónufylgi.
Portillo hefur á sér orð fyrir heldur
mikla fijálshyggju, en hefur
talsverðan hóp fylgismanna og
mikinn pólitískan metnað. Ágrein-
ingur innan flokksins virðist einna
helzt snúast um afstöðuna til
Evrópu, og ef maður vissi ekki
betur, mætti halda að Bretar væru
að reyna að gera það upp við sig,
hvort þeir ættu að ganga í
Evrópusambandið.
Hljómar kunnuglega
Umræðan í brezku þjóðfélagi
minnir því um margt á þá umræðu
sem fer fram í okkar þjóðfélagi,
bæði hvað varðar Evrópumálin, en
einnig þá umræðu sem varð hér í
Reykjavík í fyrra, þegar R-listinn
með Ingibjörgu Sólrúnu Gísla-
dóttur sem borgarstjóraefni náði
að vinna langþráðan meirihluta af
Sjálfstæðisflokknum í borgar-
stjómarkosningum. Sá sigur
vannst ekki sízt vegna þess
áróðurs, að kominn væri tími til
að aðrir tækju við völdum, úr því
að sjálfstæðismenn hefðu verið í
meirihluta í 12 ár. Eins og það
væri náttúrulögmál, að eftir
ákveðinn árafjölda þyrfti að skipta
um pólitíska stefnu? Slíkt er
náttúrulögmál út í hött, en
fordæmi Bretanna sýnir að
skynsamlegt getur verið að kjörnir
fulltrúar sinni ekki of lengi sama
verkefni. Vissulega getur tekið
tíma að setja sig inn í málin, en
hlutverk stjórnmálamanna er fyrst
og fremst að leggja línurnar
pólitískt, og stýra gangi mála, en
ekki að verða sérfræðingar í
viðkomandi málaflokki. Það
verkefni á að vera öðrum falið og
í flestum tilfellum hafa verið ráðnir
afar hæfir embættismenn í slík
störf. Ég tel að á 12 ára valdatima
okkar sjálfstæðismanna í borgar-
stjórn, 1982-1994, hafi það verið
misgáningur af okkur að hafa
sömu borgarfulltrúana of lengi
formenn í nefndum. Það gildir
auðvitað jafnt um mig sem aðra.
Það getur verið erfiður róður fyrir
sjálfstæðismenn að endurheimta
meirihlutann vorið 1998 en ég
held að framboðslisti flokksins,
skipaður góðu fólki og með hæfum
leiðtoga, eigi að geta náð hylli
meirihluta Reykvíkinga á ný. Rétt
er að fara vel með þau völd sem
almenningur felur okkur stjórn-
málamönnum með atkvæði sínu.
Höfundur er læknir.
mönnun skurð- og svæfingadeildar
eru sérmenntaðir hjúkrunarfrafeðing-
ar sem þrátt fyrir gífurlega aukn-
ingu stærri og flóknari aðgerða hafa
frekar tekið að sér óvinsælar vaktir
og aukið vinnuálag, til þess að ekki
þurfi að hætta við aðgerðir. Ef
hjúkrunarfræðingarnir ganga út 1.
október veldur það óbætanlegum
skaða. Þjálfun nýrra starfsmanna
tekur ár og þá eiga þeir langt í land
til að ná þeirri fjölþættu þekkingu
sem þessi hópur býr yfir.
Rekstur skurðstofu á tæknöld er
geysilega dýr. Ef stjórnmálamenn
halda að það þurfi bara steinsteypt-
an kassa, einn verkfærabakka, einn
skurðlækni og dýralæknirinn annist
svæfinguna, og kjósa frekar að láta
skurðstofur stóru sjúkrahúsanna,
sem eru með dýran tækjabúnað og
sérmenntað starfsfólk, standa auðar
þá erum við að fara áratugi aftur í
tímann.
Eitt er víst að ekki er aftur snú-
ið. Tækniþróunin heldur áfram og
takmörkuðu fjármagni verður best
varið með því að nýta hinn dýra en
nauðsynlega tæknibúnað stóru
sjúkrahúsanna. Það verður aðeins
gert með sameiginlegri yfirstjórn
þessara sjúkrahúsa og skýrri verka-
skiptingu sem miðar að sem bestri
samnýtingu, bæði þekkingar og
tækjabúnaðar.
Höfundur er deildarstjóri skurð-
deildar Landspítalans.
Samkeppni eða
„samkeppni“
EFTIR lestur síðustu
greinar Bergþórs Hall-
dórssonar, yfirverk-
fræðings hjá Pósti og
síma, sá ég að sjónar-
mið mín í fyrri grein
minni „Samkeppni eða
ríkisforsjá" höfðu
greinilega ekki komist
til skila. Til þess að
réttlæta þátttöku
stofnunarinnar í sölu á
notendabúnaði nefnir
Bergþór sem dæmi að
farsímar hafi fyrst far-
ið að lækka í verði þeg-
ar stofnunin byijaði að
selja ákveðna farsíma-
Kristján Gíslason
tegund. í grein minni sýni ég fram
á að lækkun farsímaverðs hafði
ekkert með Póst og síma að gera
og eftir því sem mér skilst á skrifum
Bergþórs þá hafi þeir þurft að sanna
það fyrir Samkeppnisstofnun á sín-
um tíma. Lækkun farsímans má
fyrst og fremst rekja til ákvörðunar
sem stjórnarmenn í einu. öflugasta
fjarskiptafyritæki heims tóku fyrir
nokkrum árum og átti Póstur og
sími þar enga hlutdeild í. Þáttur
Pósts og síma í þeirri atburðarás
hér á landi, sem fylgdi í kjölfarið,
var að hrifsa viðkomandi umboð af
íslensku einkafyrirtæki og skilja það
eftir gjaldþrota.
Jöfn samkeppnisskilyrði
keppnisaðila. Hæstv-
irtur samgönguráð-
herra, „sjálfstæðis-
maðurinn" hr. Halldór
Blöndal, sá til þess að
gera ákvörðunarorð
Samkeppnisstofnunar
að engu. Með reglu-
gerðarútgáfu þann 10.
febrúar sl. endurskil-
greinir ráðherrann
einkaleyfishugtakið og
segir nú að allt falli
undir samkeppnissvið
hvort heldur sé um að
ræða vöru eða þjónustu
í samkeppni eða einka-
leyfisrekstri! Sam-
kvæmt nýju skilgreiningunni fellur
t.d. rekstur NMT-farsímakerfisins
og -boðtækjakerfisins undir sam-
keppnisrekstur þó að engin sam-
keppni sé til staðar. í framhaldi af
þessari reglugerð sendi ég inn er-
indi til Samkeppnisstofnunar og
óskaði eftir áliti hennar á skilgrein-
ingu ráðherrans. Álits Samkeppnis-
stofnunar er að vænta innan
skamms. Fæst er farið að koma
mér á óvart sem frá ráðherranum
Stjórnsýslubreytingar
ráðherra á Pósti og síma
sem eru skrípaleikur í
í síðustu grein Bergþórs segist
hann var hlyntur „algerlega opinni"
samkeppni í sölu notendabúnaðar.
En hvernig er hægt að viðhalda
samkeppni ef jafnræði er ekki með-
al samkeppnisaðila? Það er ekki
hægt og það ætti Bergþóri að vera
ljóst. Bergþór segir: „ég vara mjög
ákveðið við þeim hugmyndum að
bijóta Póst og síma upp í margar
óhagkvæmari rekstrareiningar,,, því
hann veit að ef það yrði gert gæti
farið svo að jafnræði meðal sam-
keppnisaðila kæmist hugsanlega á
og þar með væri veldi stofnunarinn-
ar ógnað. Þeir sem til þekkja vita
að sérstaða stofnunarinnar er slík
að nánast útilokað er að keppa við
hana þegar til lengri tíma lætur.
Ef stofnunin girnist eitthvert umboð
þá getur hún hæglega hirt það af
hvaða íslensku fyrirtæki sem er -
án tilllit til þess hver þar á í hlut.
Eins er stofnuninni í lófa lagið að
greiða niður vörur og þjónustu í
samkeppnisgreinum á kostnað
einkaleyfísgreina. Valdið er því mik-
ið en eftirlitið ekkert.
Þetta gerir Samkeppnisstofnun
sér grein fyrir og hefur, í framhaldi
af kæru minni m.a , úrskurðað að
Pósti og síma skuli skipt upp í fleiri
rekstrareiningar. Lítum á það
hvernig stofnunin og þá sérstaklega
Samgönguráðuneytið brást við
ákvörðunarorðum Samkeppnisráðs.
Samkeppnisráð vanvirt
15. apríl 1994 lagði ég f.h. Rad-
iomiðunar hf. fram kæru til Sam-
keppnisstofnunar á hendur Póst- og
símamálastofnunarinnar þar sem ég
fór fram á fullkominn aðskilnað
Söludeildar P&S frá vernduðum
þjónustuþáttum stofnunarinnar.
Ákvörðunarorð Samkeppnisráðs
barst síðan 21. september sama ár
og segir orðrétt: „Til að taka allan
vafa um að Póst- og símamálstofnun
greiði ekki niður viðskipti með not-
endabúnað með einkaleyfisvemd-
aðri starfsemi stofnunarinnar mælir
Samkeppnisráð, með vísan til 2.
mgr 14. gr. samkeppnilaga
nr.8/1993, sbr 1. gr. sömu laga,
fyrir um fjárhagslegan aðskilnað
þeirrar starfsemi sem lýtur að við-
skiptum með notendabúnað frá
þeirri starfsemi stofnunarinnar sem
nýtur einkaleyfisverndar."
Hér skapaðist forsenda til að
gera breytingar á rekstri stofnunar-
innar þannig að samkeppnislegt
jafnræði fengi nú loks að ríkja milli
stofnunarinnar og annarra sam-
samanburði við mark-
mið nágrannaþjóða,
segir Krislján Gíslason
og bætir við að fólk
muni leita nýrra tæki-
færa erlendis.
kemur, því á fundi með honum fyr-
ir einum tveimur árum sagði hann
orðrétt: „Hver segir að þið eigið að
sitja við sama borð og Póstur og
sími?“ og vorum við þá að tala um
greinilegan aðstöðumun söluaðila á
notendabúnaðarmarkaðinum.
Eftirbátar annarra
I nágrannalöndum okkar hefur
orðið mikil breyting á rekstri Póst-
og símamálastofnana sem lúta allar
að því að færa stjórnsýslulegt vald
til ráðuneytanna og einkavæða ann-
an rekstur og koma á raunhæfri
samkeppni. Til þess að undirstrika
mikilvægi þessara mála, þá hafa
t.d. Danir flutt þennan málaflokk
undir „Ministry of Research“ en þar
er stjórnsýsludeild sem kölluð er
„National Telecom Agency" sem ber
ábyrgð á því að samkeppnislegt
jafnræði sé tryggt. í síðustu árs-
skýrslu þessarar stofnunar segir
forstöðumaður deildarinnar/stofn-
unarinnar, Jörgen Abild Andersen,
m.a.: „Telestyrelsen ser det som en
af sine central opgaver at sikre, at
konkurrencen ikke kun bliver fri og
lige paa papiret, men ogsaa i virkel-
ighedens verden - til gavn for bru-
gerne.“ (Fjarskiptastofnunin lítur á
það sem eitt af sínum aðalviðfangs-
efnum að tryggja að samkeppnin
sé ekki aðeins virk í orði heldur einn-
ig á borði - notendum til gagns.)
Þær stjórnsýslubreytingar sem
hæstvirtur ráðherra gerði á Pósti
og síma með útgáfu áðurnefndrar
reglugerðar er hreinn skrípaleikur
í samanburði við þau markmið sem
nágrannaþjóðir okkar hafa sett sér.
Til lengri tíma litið getum við átt
von á umtalsverðum flótta fólks sem
leitar nýrra tækifæra erlendis, bæði
menntafólks og fólks sem þorir að
sýna frumkvæði. Þeir sem eftir sitja
fá það verkefni að fæða gamla ríkis-
forsjárdrauginn og „gæta“ velferðar
borgaranna. Þetta er ísland í dag.
Höfundur er framkvæmdasljóri
Radiomiðunar hf.