Morgunblaðið - 23.08.1995, Blaðsíða 8

8 MIÐVIKUDAGUR 23. ÁGÚST 1995
MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
Málverkið af Bjama Benediktssyni
EFTIR þessar breytingar hef ég bara opið hús. Þá geta Reykvíkingar og aðrir
íslendingar séð að það eru fleiri borgarstjórar en Bjarni, góði minn.
Leitað að leka í dreifikerfi kalda vatnsins í Reykjavík
Minni vatnsnotkun
þrátt fyrir fleiri íbúa
ÞRÁTT fyrir að Reykvíkingum
fari sífellt fjölgandi hefur heildar-
notkun þeirra á köldu vatni dreg-
ist saman á undanförnum árum.
Að sögn Yngvins Gunnlaugssonar,
tæknimanns hjá Vatnsveitu
Reykjavíkur, er það ekki síst því
að þakka að fyrir um sex árum
var farið að leita á skipulegan
hátt að leka í dreifikerfi kalda
vatnsins í höfuðborginni auk þess
sem eftirlit og viðhald með kerfinu
hafi verið aukið frá því sem áður
var.
Þrír menn vinna við Iekaleit
Vatnsveitunnar. Yngvinn og
Gunnar Johnsen vinna að lekaleit-
inni sjálfri en Steinar Antonsson
sér um undirbúning að leitinni.
Yngvinn segir að fullkomin
tölva sé notuð við lekaleitina.
„Tveir hljóðnemar sem eru tengdir
við tölvuna eru settir á lögnina
sjálfa, milli tveggja punkta sem
bilunin er væntanlega innan. Hún
er síðan mötuð á upplýsingum um
gerð lagnarinnar og Iengd milli
punktanna og þá reiknar hún fjar-
lægðina frá öðrum nemanum að
lekanum," segir Yngvinn og bætir
við að yfírleitt skeiki ekki meiru
en fimmtíu sentimetrum milli lek-
ans og þess staðar sem tölvan
gefur upp.
Fólk verður ekki
vart við lekann
Yngvinn segir að með tölvunni
sé hægt að finna margvíslegar
bilanir í dreifikerfínu, bæði stórar
og smáar. Helst séu það elstu lagn-
ir kerfísins sem bili en þær séu
gerðar úr potti sem brotni. Gamlar
heimæðar bili einnig mikið en þær
séu allt frá því um 1909. „Stærst-
ur hluti þessara bilana er þannig
að fólk verður þeirra ekki vart,“
segir Yngvinn.
Morgunblaðið/Golli
TÆKNIMENNIRNIR Yng-
vinn Gunnlaugsson (t.h.) og
Gunnar Johnson við lekaleit.
„Við tökum ákveðin hverfi borg-
arinnar fyrir hveiju sinni þar sem
leitað er að leka á kerfisbundinn
hátt og vatnsnotkunin mæld og
kortlögð. Borginni er einnig skipt
niður í eftirlitshólf og fylgst er
grannt rneð vatnsrennsli inn í hólf-
in. Ef grunsamlega mikið vatn
rennur inn í ákveðið hólf förum á
staðinn með lekaleitartölvuna. Ef
við fínnum leka er áætlað hversu
mikill hann er og hvort hann er í
samræmi við þann leka sem eftir-
litskerfið gefur tilefni til að ætla.“
Markmiðið með lekaleitinni seg-
ir Yngvinn að sé fyrst og frernst
að minnka sóun á vatni, bæði á
heimilum og hjá fyrirtækjum.
Hann nefnir sem dæmi um
vatnssóun að ef vatnskassi á sal-
emi leki fari mjög mikið af vatni
til spillis og telji starfsmenn
Vatnsveitunnar að samtals nemi
það allt að 5% af vatnsnotkun-
inni. Einnig sé töluvert um að
vatni sé sóað í fyrirtækjum.
Alþjóðleg ráðstefna um jöklafræði
Ævistarf við
j öklarannsóknir
Anthony J. Gow
RANNSÓKNIR á
jöklum, gerð þeirra
og eðli hefur verið
viðfangsefni Tony Gows í
meira en 35 ár. Hann er
einn þekktasti sérfræðing-
ur heimsins í jöklarann-
sóknum, en honum var í
gær veitt viðurkenning Al-
þjóðlega jöklarannsóknafé-
lagsins, Seligman kristall-
inn, fyrir framlag sitt til
þeirra rannsókna. Þessa
dagana fer fram í Reykja-
vík ráðstefna Alþjóðlega
jöklarannsóknafélagsins
um jökulrof og framburð
jökla og jökuláa og standa
Háskóli Islands, Vegagerð-
in, Veðurstofan, Orku-
stofnun og Landsvirkjun
að ráðstefnunni.
Gow hélt í gærkvöldi
erindi um kristalbyggingu
íss, þar sem hann sýndi
m.a. litskyggnur af snjó- og ís-
kristöllum.
- A fyrirlestrínum í gær sýndir
þú litskyggnur af jökulískrístöll-
um. Eru þeir ekki bara glærír?
„Eg sýndi myndir af ísþynnum,
sem ljósmyndapar hafa verið í
skautuðu ljósi. ísinn er myndaður
á mismunandi hátt og hefur t.d.
verið undir mismiklum þrýstingi í
mislangan tíma. ískristallarnir
mynda mjög fjölbreytt mynstur,
sem verður marglitt' í skautuðu
ljósi. Þessi mynstur eru sannkölluð
listaverk náttúrunnar sem ekki er
annað hægt en að dást að.“
- Hvernig vaknaði áhugi þinn
á jöklarannsóknum?
„Það er löng saga. Ég lagði
upprunalega stund á jarðfræði við
háskólann í Wellington á Nýja-Sjá-
landi, en haustið 1957 bauðst mér
að starfa með bandarískum vís-
indamönnum að fyrstu ískjarna-
boruninni við Byrd Station á vest-
urhluta Suðurskautslandsins. Sú
borhola var 309 m djúp. Tíu árum
síðar, 1967-68, var boruð miklu
dýpri hola í jökulinn við Byrd Stati-
on. Hún náði niður á 2.164 m dýpi.
Upp frá þessu hef ég mest
megnis starfað að rannsóknum á
ís og jöklum.“
- Að hveiju beinast þær rann-
sóknir fyrst og fremst?
„Rannsóknir mínar hafa annars
vegar beinzt að gerð kristalla í
hinum mismunandi gerðum snæv-
ar, íss og jökla, áhrif þrýstings og
fleiri eðlisfræðilegra þátta á hana,
og hins vegar rannsóknir á bor-
kjörnum af Suðurskautslandinu og
Grænlandi, sem eru
mjög spennandi og
Ijölþætt verkefni. Bor-
kj amarannsóknimar
snúast um sögu veð-
urfars, kristalbygg-
ingu, tengsl dýptar og
aldurs, hitadreifíngar í jöklinum
o.fl.“
- Nú hafa íslendingar átt þátt
í borun í Græniandsjökui og rann-
sóknum í kjöifar hennar. Varst þú
viðriðinn sama verkefni?
„Á Grænlandsjökli vom boraðar
tvær borholur, annars vegar á
vegum evrópskra aðila, kölluð
GRIP, og hins vegar n-amerískra,
GISP2, sem ég tók þátt i. Borhol-
urnar voru í þijátíu km fjarlægð
hver frá annarri. Boranirnar hóf-
ust 1990 og lauk 1993.
Boranirnar tvær voru nákvæm-
lega sambærilegar að öðru leyti
en því að GRIP-borunin komst
ekki alveg til botns á jöklinum,
þar sem ísinn á botninum er meng-
aður föstum efnum sem hætta var
orðin á að myndi brjóta borinn.
Af öryggisástæðum náði evrópski
borkjarninn því ekki síðustu u.þ.b.
sjö metrunum af þykkt jökulsins,
sem er rúmlega 3.000 m. Okkar
► Anthony J. Gow er fæddur og
uppalinn á Nýja-Sjálandi. Hann
lagði stund á nám í efnafræði
og jarðfræði við háskólann í
Wellington og var ráðinn kenn-
ari við jarðfræðideildina þar
árið 1957. Það árið gekk Gow
til liðs við rannsóknastofnun á
sviði jöklarannsókna í Banda-
ríkjunum (Arctic Institute of
North America) og hefur tekið
þátt í helztu jöklarannsóknar-
verkefnum þeirrar stofnunar
síðan, þ.m.t. boranir í jökulinn á
Suðurskautslandinu 1957-58 og
1967-68 og á Grænlandsjökli
1990-1993 en hefur auk þess
starfað að fjölda annarra verk-
efna á sviði jöklarannsókna.
bor, GISP2, komst hins vegar alla
leið í gegn, þar af um 13 m lag
af menguðum botnís, og okkur
tókst einnig að bora um 1,5 m
niður í berggrunninn undfr jöklin-
um, en hann er úr graníti. Þver-
mál jökulborkjarnans er um 30 cm
en þvermál bergborkjarnans er um
3 cm.
Alveg niður að 2.700 til 2.750
m dýpi er borkjarninn nákvæm
skýrsla um veðurfar liðinna alda
og árþúsunda. Við 2.250 m dýpi
er ísinn orðinn um 40.000 ára
gamall og á 2.800 m dýpi er hann
um 100.000 ára gamall. Talið er
að í síðasta tíundahlutanum af
þykktinni sé að finna helming af
aldri íssins, þ.e.a.s. að þessi neðsti
tíundihluti spanni eins stórt ald-
urssvið og efri níu tíunduhlutarnir.
Hvert árlag í ísnum er misþykkt
og verður þynnra og
þynnra eftir því sem
neðar dregur. Yngsta
lagið á yfirborði jök-
ulsins er um 24 cm að
þykkt. Neðst er hvert
árlag um 3-4 mm. Með
aðstoð sérstakrar leysigeislatækni
er hægt að greina árlög allt niður
að um 2.800 m dýpi og reyndar
var í fyrstu skýrslunum um rann-
sóknir á borkjörnunum talið að
hægt væri að greina árlög alla
leið til botns. En í Ijós hefur kom-
ið, að í síðustu 300 metrum bor-
kjarnans, þ.e. í um 10 af hundraði
þykktarinnar, rekumst við á veru-
lega bjögun árlaganna. Þetta
vandamál er það helzta, sem nú
er verið að kljást við af þeim vís-
indamönnum sem rannsaka bor-
kjarnana.
Ég er hræddur um að slík bjög-
unarvandamál sé að finna í öllum
jöklum, en meiri rannsóknir og
fleiri boranir þarf til að skera úr
um það. Nú eru áætlaðar fleiri
boranir á Suðurskautslandinu með
sama bor og var notaður við
GISP2-borunina. Ég býst við að
ráðist verði í næstu djúpborun þar
í kringum aldamótin."
Borkjarninn
er veðurfars-
skýrsla
100.000 ára