Morgunblaðið - 23.08.1995, Blaðsíða 20

MORGUNBLAÐIÐ
20 MIÐVIKUDAGUR 23. ÁGÚST. 1995
AÐSENDAR GREINAR
Nýir tímar
ÍSLENSKT atvinnulíf stcndur
frammi fyrir nýjum aðstæðum og
búháttabreytingar eru framundan.
Nýjar aðstæður má rekja til þriggja
meginþátta: Breytinga í efnahagslífi
iðnríkjanna, aukinna viðskipta-
tengsla íslands við önnur lönd og
breytinga á starfsskilyrðum ís-
lenskra fyrirtækja. Það er ef til vill
tímanna tákn að þriðji hæsti ein-
staklingurinn á álagningarskrá op-
inberra gjalda í Reykjavík er tölvu-
meistari sem að stórum hluta nýtir
alþjóðjega tölvunetið Intemet til
sölu og samskipta.
Breytingar í efnahagslífi
iðnríkjanna
Gífurleg breyting er að verða í
efnahagsstarfsemi iðnríkjanna.
Hefðbundnar framleiðslugreinar
víkja fyrir hátæknigreinum. Þjón-
ustugreinar verða æ mikilvægari og
hefðbundin skil milli iðnaðarfram-
leiðslu og þjónustu raskast og
hverfa jafnvel alveg. Hugvitið leysir
höndina af hólmi og hagnýting upp-
lýsingatækninnar gerbreytir rekstri
fyrirtækja. Upplýsinga- og þekk-
ingagreinar vaxa með leifturhraða.
Líftími vöru og þjónustu verður æ
styttri, gæði vöru og þjónustu sitja
í öndvegi og hagkvæmni stærðar-
innar nýtur sín ekki með sama
hætti og áður. Við þessu hafa mörg
iðnríki bragðist á þann veg að í stað
hefðbundinnar iðnaðarstefnu leggja
þau nú áherslu á samkeppnishæfni
sína í víðtækum skilningi og móta
stefnu í samræmi við það.
Aukin viðskiptatengsl
við önnur lönd
Á síðustu áram hafa verið stigin
stór skref er miða að því að tengja
Island hinu alþjóðlega viðskiptakerfi
sterkari böndum en áður. Þetta gild-
ir bæði um þátttöku íslands í Evr-
ópska efnahagssvæðinu og nýjan
GATT-samning og aðild að Alþjóða-
viðskiptastofnuninni. Með þátttöku
í þessu samstarfi verður íslenskt
efnahags- og viðskiptalíf opnara en
áður fyrir erlendri samkeppni auk
þess sem ný tækifæri skapast er-
lendis fyrir íslensk fyrirtæki. Hér
er þó aðeins um tækifæri að ræða
en ekki sjálfgefinn ávinning; hann
er undir okkur sjálfum kominn,
framkvæði okkar og þrautseigju.
Starfsskilyrði fyrirtækja
Starfsskilyrði íslenskra fyrir-
tækja hafa gerbreyst á síðustu
áram. Þar ber fyrst að nefna að
stöðugleiki í efnahagsmálum hefur
tekið við af hranadansi launa- og
verðlagshækkana og gengisfellinga.
Stjórnvöld geta með
ýmsum hætti greitt
findr framfarasókn
atvinnulífsins, segir
Finnur Ingólfsson,
sem telur íslenskt at-
vinnulíf standa frammi
fyrir nýjum aðstæðum.
Þá hafa gengisbreytingar og hófleg-
ir kjarasamningar leitt til þess að
raungengi krónunnar er í sögulegu
lágmarki um þessar mundir. I þriðja
lagi hafa skattar á atvinnurekstur-
inn hafa verið lækkaðir. Þetta gildir
bæði um niðurfellingu aðstöðu-
gjaldsins og lækkun tekjuskatts.
Loks hafa vextir lækkað og sam-
keppni á fjármagnsmarkaði aukist.
Sókn til nýrra tíma
Hagstæð innlend efnahagsskil-
yrði ásamt almennum bata í alþjóða-
efnahagsmálum og þeim búhnykk
sem leiðir af veiðum utan landhelgi
hafa skilað sér í efnahagsbata hér
á landi í fyrra og á þessu ári eftir
langvarandi stöðnun á árunum
1988-1993. Svartsýni og bölmóður
víkja nú smám saman fyrir aukinni
bjartsýni. Það er mikilvægt að upp-
sveifla efnahagslífsins verði nýtt til
að stuðla að nauðsynlegum búhátta-
breytingum í íslensku atvinnulífi.
Það mun ráða miklu um framtíð
íslenskrar þjóðar hvernig okkur
tekst til á allra næstu árum. Það
blasir við að fram að aldamótum
þarf að skapa þúsundir nýrra starfa
fyrir þær vinnufúsu hendur sem
þegar eru án verðugra verkefna og
fyrir það unga fólk sem mun leita
út á vinnumarkaðinn á næstu árum.
Það er ekki nóg að skapa hér ein-
hvers konar störf. Þau verða að
vera áhugaverð og krefjandi svo
okkur takist að halda í þá fjölmörgu
velmenntuðu einstaklinga sem geta
fengið vinnu við sitt hæfí nánast
hvar sem er í heiminum. Við getum
látið tækifærin til breytinga úr
greipum okkar ganga og treyst á
að núverandi búskaparhættir fleyti
okkur fram á við í sífellt harðnandi
samkeppni þjóðanna. Þá væri flotið
sofandi að feigðarósi. Af stefnuyfir-
lýsingu ríkisstjómarinnar er Ijóst
að hún ætlar sér að takast á við
breyttar aðstæður í íslensku efna-
hagslífi og hefja framfarasókn þjóð-
arinnar á aðfaraárum nýrrar aldar.
Hlutverk sljórnvalda í
framfarasókn atvinnulífsins •
Stjórnvöld geta með ýmsum hætti
greitt fyrir framfarasókn atvinnu-
lífsins án þess að taka sjálf þátt í
atvinnurekstri:
* Með efnahagsstefnu sinni geta
þau tryggt áframhaldandi stöðug-
leika hér á landi og hagstætt raun-
gengi. Þar skiptir tvennt mestu
máli. Annars vegar að draga úr
hallarekstri hins opinbera. Það léttir
á fjármagnsmarkaðinum og stuðlar
að lækkun vaxta. Hins vegar að
finna leiðir til að koma í veg fyrir
að næsta uppsveifla í sjávarútvegi
leiði til þenslu og kostnaðarhækk-
ana sem aftur leiða til hækkunar
raungengis og versnandi samkeppn-
isskilyrða annarra greina.
* Þau geta tryggt sambærileg
starfsskilyrði íslenskra fyrirtækja
og gengur og gerist í helstu sam-
keppnislöndum. Hér skipta skatt-
lagning, aðgangur að
Iánsfjármagni og
áhættufjármagni og
einföldun opinberra
reglna höfuðmáli.
* Þau geta hlúð að
menntakerfinu þannig
að íslenskt vinnuafl
verði áfram vel mennt-
að og í stakk búið til
að takast á við ný og
flókin verkefni í sí-
breytilegum heimi at-
vinnulífsins.
* Með aðgerðum í
skattamálum og með
því að starfrækja öflugt
og samhæft stuðning-
skerfi geta þau stuðlað
að aukinni nýsköpun í íslensku at-
vinnulífi.
Reynslan sýnir að stærstur hluti
af nýsköpun í atvinnulífínu á sér
stað innan starfandi fyrirtækja.
Þess vegna er mikilvægt að hlúa
vel að atvinnulífínu þannig að af-
koma fyrirtækja sé góð svo að þau
hafí sjálf burði til að standa að nauð-
synlegri nýsköpun. Þetta verður
best gert með almennum hætti, með
því að tryggja góð efnahagsskilyrði
og starfsskilyrði að öðru leyti.
Stuðningskerfi nýsköpunar
Nýsköpun á sér ekki eingöngu
stað innan starfandi eða stöndugra
fyrirtækja. Framkvöðlar og hugvits-
menn leggja sitt af mörkum og
starfandi fyrirtæki búa oft yfír góð-
um hugmyndum en vantar ráðgjöf
eða fé til að hrinda þeim í fram-
kvæmd. Þetta gildir jafnt um þróun
á nýrri vöru. eða þjónustu, nýjan
framleiðsluferil, úrbætur á því sem
fyrir er og sókn á nýja markaði
erlendis. Því verður hið opinbera að
starfrækja öflugt stuðningskerfí at-
vinnulífsins.
Um þessar mundir er verið að
taka út stuðnings- og þjónustuum-
hverfí nýsköpunar og atvinnuupp-
byggingar hér á landi. Verkefnið
er unnið að frumkvæði Aflvaka hf.
en í samvinnu við ýmsa opinbera
aðila og hagsmunasamtök. Lausleg
athugun sýnir að mjög víða er veitt-
ur ýmiss konar stuðningur og ráð-
gjöf. Ekki er útilokað að meginveik-
leiki stuðningskerfisins liggi í því
að of margir aðilar eru hver um sig
að veita takmarkaða aðstoð. Mikil-
vægt er að þegar niðurstöður úr
þessari úttekt liggja
fyrir verði þær nýttar
til að ná samstöðu um
úrbætur er miða að því
að efla stuðningskerf-
ið.
Fyrir utan stuðning-
skerfí nýsköpunar hér
á landi þurfa stjórnvöld
að kanna hvort þau
geti með einhveijum
hætti stuðlað að aukn-
um verkefnum ís-
lenskra fyrirtækja er-
lendis. Norðurlöndin
eiga saman Norræna
verkefnaútflutnings-
sjóðinn (NOPEF) sem
staðsettur er í Finnlandi. íslensk
fyrirtæki hafa notið góðs af starf-
semi hans. Þá hafa ríkisstjómir ein-
stakra Norðurlanda stofnað sjóði í
því skyni að greiða fyrir þátttöku
innlendra fyrirtækja í þróunarríkj-
um og ríkjum Mið- og Austur-Evr-
ópu. Sem dæmi má nefna Finnfund
í Finnlandi og Swedfund í Svíþjóð.
Þessir sjóðir geta orðið fyrirmynd
að hliðstæðri starfsemi hér á landi.
Alþingi ákvað á síðasta ári að
breyta áherslum í starfsemi Iðnþró-
unarsjóðs eftir að_ hann komst að
fullu í eigu okkar íslendinga í mars
á þessu ári. Sjóðurinn leggur nú
áherslu á að ijármagna nýsköpun-
arverkefni í stað þess að veita hefð-
bundin fjárfestingarlán. Lögin um
sjóðinn era hins vegar tímabundin
og næsta vetur verður á ný að taka
ákvörðun um starfsemi hans.
Tækifærin ber að nýta
Hvað sem öðru líður er ljóst að
tækifæri íslenskra fyrirtækja varð-
andi ýmiskonar styrki, stuðning og
lán eru talsverð, bæði innanlands
og ekki síður í gegnum norrænt og
evrópskt samstarf. Þessi tækifæri
þurfa íslensk fyrirtæki að nýta sér
í auknum mæli. Til að svo megi
verða mun iðnaðar- og viðskipta-
ráðuneytið beita sér fyrir auknu
upplýsingaflæði, einföidun stuðn-
ingskerfís og skilvirkni innlendra
sjóða í þessum efnum á næstunni.
Meðal annars á þann hátt má hefja
nýja framfarasókn i íslensku at-
vinnulífi, samfara aukinni bjartsýni
og velmegun íslensku þjóðarinnar.
Höfundur er iðnaðar- og
viðskiptaráðherra.
Finnur Ingólfsson
Fag'gildingin er
enn einn áfangi
Neytendur hafa skipt um skoðun og valið nýja kosti
í JANÚAR þegar fyrsti bíllinn var
skoðaður hjá Aðalskoðun hf. var
brotið blað í 66 ára sögu bifreiðaeft-
irlits á íslandi. Þegar Finnur Ingólfs-
son, iðnaðar- og viðskiptaráðherra
afhenti fyrirtækinu faggildingar-
skjal, um miðjan ágústmánuð, sem
staðfestingu á því að um væri að
ræða óháða, hlutlausa og hæfa skoð-
unarstofu á sviði almennrar skoðun-
ar var brotið annað blað.
Þá var því fagnað að hæfni Aðal-
skoðunar hf. hefði skilað þeim ár-
angri sem stefnt var að. Faggilding-
in er vitnisburður þess að vel að
verki hafí verið staðið og stjórnvöld
séu sátt við framgang fyrirtaékisins.
Skoðun ökutækja hefur það að
markmiði að draga svo sem mest
má verða úr umferðaróhöppum sem
orsakast af ófullnægjandi ástandi
ökutækja og að minnka mengun frá
ökutækjum. Tæknilega og faglega
standa nú íslendingar hvað fremst
gagnvart skyldubundinni skoðun á
ökutækjum.
Þjónustugæðin
hafa aukist
Á þessu ári höfum við öll orðið
vitni að nýbreytni í skoðun ökutækja
með tilkomu fyrirtækja á borð við
Aðalskoðun hf. Samkeppnin hefur
vissulega leitt til þess að verð á skoð-
un hefur lækkað. Búast má við því
að heildarlækkun á verði skoðunar
komi til með að nema allt að 15-20
milljónum á ársgrundvelli sem er
beinn hagur neytenda.
Samkeppnin hefur einnig haft þau
áhrif að þjónustustigið hefur aukist
til muna. Langir biðlistar þekkjast
ekki, pantaðir skoðunartímar eru
orðnir ábyggilegri og lengri opnun-
artími er boðinn. Með nýjum skoðun-
arfyrirtækjum hefur einnig komið
fram sú persónulega þjónusta sem
oft fylgir fyrirtækjum af slíkri stærð.
Einkaleyfi ennþá
til trafala
Gagnrýni Aðalskoðunar hf. á
samning dómsmálaráðuneytisins og
Bifreiðaskoðunar íslands hf. hefur
verið hörð og óvægin, en samning-
urinn felur það í sér að einu fyrir-
tæki, Bifreiðaskoðun íslands hf., er
tryggð markaðs- og stjórnunarleg
yfirburðastaða til næstu ára.
Þrátt fyrir harða gagnrýni Aðal-
skoðunar hf. á umgjörð einkaleyfis-
ins hefur fyrirtækið ekki blandað
saman né á engan hátt slakað á
þeim tæknilegu hæfniskröfum sem
gerðar eru til fyrirtækisins af hálfu
stjórnvalda. Faggildingin sem veitt
Gæði þjónustunnar
hafa aukist, segir
Gunnar Svavarsson,
og verðið hefur lækkað.
var fyrirtækinu, um miðjan ágúst-
mánuð, er staðfesting þess.
Aðalskoðun hf. mun þó ekki láta
deigan síga í að benda á mismunun
gagnvart skoðunarfyrirtækjum, því
að með því að Ieyfa fleiri hæfum
aðilum að sinna öllum þáttum í
skráningu og skoðun ökutækja þá
er hagur neytenda á betri hátt
tryggður.
Ný ríkisstjórn
boðar breytingar
Aðstandendur Aðalskoðunar hf.
era bjartsýnir og hafa til stuðnings
stefnuyfirlýsingu núverandi ríkis-
stjórnar en þar segir m.a. orðrétt
„Aðstöðumunur verður jafnaður þar
sem ríkið stundar atvinnurekstur í
samkeppni við einkaaðilá*. Orð sem
svo vissulega eru í tíma töluð.
Þetta er ekki sagt að ósekju því
að þrátt fyrir að geta ekki boðið
alla þjónustu gagnvart skoðun og
skráningu ökutækja vegna einka-
leyfa Bifreiðaskoðunar Islands hf,
þá skilja allir það að ekki er hægt
að búa mikið lengur við þær aðstæð-
ur að ríkið tryggi einu samkeppnis-
fyrirtækjanna sölu á skoðunarmið-
um sem annars fengjust á mun hag-
kvæmara verði frá prentsmiðju.
Skoðunarmiðar era og verða rekstr-
arvara. Þetta mál og mörg fleiri
verður að leysa.
Faggildingar-
aðferðin er leið
framfara
Með notkun faggild-
ingaraðferðarinnar í
eftirlitsiðnaðinum er
tekið stórt framfara-
skref í áttina að því að
aflétta einkaleyfum og
færa m.a. opinbert eft-
irlit til hæfra einkaað-
i!a.
Forsenda einkavæð-
ingar á eftirliti er að-
skilnaður löggjafar- og
framkvæmdaaðila.
Þannig þarf hlutverk
ríkisstofnana sem sett
hafa reglurnar, fram-
fylgt þeim og úrskurðað um sam-
ræmi og niðurstöður að breytast.
Það ber að lofa þær metnaðar-
fullu breytingar í eftirlitsiðnaðinum
sem iðnaðar- og viðskiptaráðherra
tekur þátt í og hafa verið í mótun
í ráðuneytum hans undanfarin ár.
Með þessum breytingum verður það
hlutverk ríkisstofnana að sjá til þess
að lagalegt umhverfí sé til staðar
og skýrar verklagsreglur og kröfur
fyrir hendi um framkvæmd þess eft-
irlits, prófana eða skoðana sem
framkvæma á.
Á undanförnum mánuðum hefur
mörgum orðið tíðrætt hve mikil
breyting er orðin á þjónustu og að-
gengi vegna skoðunar ökutækja.
Viðskiptavinir hafí skipt um skoðun
og snúið sér til nýrra skoðunarfyrir-
tækja. Viðskiptavinir Aðalskoðunar
hf. hafa reynst einstakir og ber að
þakka þeim sérstaklega fyrir því án
þeirra stuðnings og hvatningar hefði
Aðalskoðun hf. ekki komist eins
langt og raun er orðin á, þrátt fyrir
allar þær hindranir sem
hafa verið á vegi fyrir-
tækisins.
Neytendur hafa
vissulega tekið við sér
og valið nýja kosti. Það
hlýtur að verða næsta
skref stjórnvalda að
finna. leiðir til lausnar á
því að Aðalskoðun og
viðskiptavinir þess þurfi
ekki að vera háðir sam-
keppnisaðilanum eins
mikið og raun ber vitni.
Neytendur eru vanir
að geta fengið alla al-
menna þjónustu gagn-
vart skoðun og skrán-
ingum ökutækja hjá
skoðunarfyrirtækjum.
Þeirra hagur er fólgin í
því að hæf fyrirtæki sinni þjón-
ustunni á sanngjörnu verði með sjón-
armið öryggis að leiðarljósi.
í þessari grein hafa stjórnvöld
verið gagnrýnd gagnvart þeim sam-
keppnisskilyrðum sem þau skapa,
en í lokin skulu hér notuð fleyg orð
hugmyndafræðingsins Emerson er
hann sagði „Andið rólega. Eftir
hundrað ár verður þetta allt um garð
gengið".
Höfundur er verkfræðingur,
stjómarformaður Aðalskoðunar
hf.
Gunnar
Svavarsson