Morgunblaðið - 06.09.1995, Qupperneq 22

22 MIÐVIKUDAGUR 6. SEPTEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Hvers vegna að breyta ríkisvið-
skiptabönkunum í hlutafélög?
FYRIR skömmu til-
kynnti Finnur Ingólfs-
son iðnaðar- og við-
skiptaráðherra að
hann hygðist setja á
laggirnar nefnd sem
hefði það hlutverk að
undirbúa breytingu á
ríkisviðskiptabönkun-
um í hlutafélög. Þessi
ákvörðun ráðherra er
í samræmi við stjóm-
arsáttmála ríkisstjóm-
ar Davíðs Oddssonar.
Ungir framsóknar-
menn lýsa því nú yfir
að viðskiptaráðherra
eigi að fara sér hægt
við þessar breytingar og að ekki
hafí komið fram nein rök sem styðji
þessi áform. Auðvitað þarf að
standa að þessum breytingum með
faglegum hætti. Hins vegar er
brýnt að þessar breytingar eigi sér
stað. I þessari grein verður leitast
við að útskýra hvaða áhrif hlutafé-
lagsbreyting ríkisbankanna hefur á
starfsemi þeirra. Á síðustu fímm
árum hafa um 30 lönd, m.a. fjöl-
mörg Evrópuríki með bæði ríkis-
stjórnir til hægri og vinstri, breytt
ríkisbönkum í hlutafélög eða selt
hlutabréf í ríkisbönkum á opnum
markaði. Ég vil nefna hér nokkur
atriði sem hafa verið talin veiga-
mest um það að ríkisbönkum hefur
verið breytt í hlutafélög og hvers
vegna þessi sömu rök eiga við hér-
lendis.
Styrkir bankana
Þegar ríkisbankarnir eru orðnir
að hlutafélögum fá þeir aukið sjálf-
stæði til ákvarðana. Það er afar
mikilvægt í aukinni samkeppni á
bankamarkaði, að fyr-
irtækin séu eins hag-
kvæm í rekstri og
hægt er og að stjórn-
endur þeirra geti tekið
skjótar ákvarðanir sem
byggjast á faglegu
mati en ekki pólitísk-
um sjónarmiðum. Þeg-
ar breytingarnar voru
gerðar á Útvegs-
bankanum og hann
sameinaður Alþýðu-
banka, Iðnaðarbanka
og Verslunarbanka,
var helsta markmiðið
með sameiningunni að
styrkja bankakerfið.
Sterkt bankakerfi er lykillinn að
öflugu og hagkvæmu fjármála-
kerfi. Það er því veigamikið atriði
í þessum breytingum að ríkisvið-
skiptabankarnir styrkist og geti
eflt samkeppni á bankamarkaði og
aukið hagkvæmni á honum.
Minnkar pólitísk afskipti
af bankakerfinu
Með því að gera ríkisbankana
að hlutafélögum er löggjafarvald
og framkvæmdavald aðskilið betur
og jafnframt eru viðskiptaleg og
stjórnmálaleg sjórnarmið betur
aðgreind. Þannig geta hlutafé-
lagabankarnir byggt reksturinn
fyrst og fremst á viðskiptalegum
sjónarmiðum sem styrkja rekstur-
inn. Vegna pólitískra afskipta af
ríkisbönkunum hafa ákvarðanir
um rekstur bankanna og val í
stjórnunarstöður stundum verið
teknar af öðrum en sérfræðingum
bankanna. Þannig geta pólitísk
áhrif í útlánastefnu eða mannar-
áðningum leitt til þess að við-
Á síðustu fimm árum
hafa a.m.k. 30 ríki
breytt ríkisbönkum í
hlutafélög, segir Þór
Sigfússon, til að styrkja
sjálfstæði þeirra og
samkeppnisstöðu.
skiptavinum eða starfsmönnum er
mismunað.
Færir bankakerfið
í nútímalegra horf
Stofnun hlutafélaga um rekstur
ríkisbankanna er framhald þeirra
umbóta á skipulagi íslenska Ijá-
magnsmarkaðarins, sem unnið hef-
ur verið að á síðustu árum. Sett
hafa verið ný lög um um viðskipta-
banka og um sparisjóði, um verð-
bréfaviðskipti og verðbréfasjóði og
um eignaleigustarfsemi. Þá hefur
verið dregið úr gjaldeyrishöftum í
áföngum og nú er svo komið að
veigamestu höft á þessu sviði heyra
sögunni til. Þá hefur, í tengslum
við aðild íslands að evrópska efna-
hagssvæðinu, farið fram ítarleg
endurskoðun á starfsemi íslenska
ijármagnsmarkaðarins. Þar sem
ríkisbankar eru starfræktir, eins
og t.d. á Norðurlöndunum, eru
bankarnir venjulegast í hlutafé-
lagaformi. Víða þar sem ríkisbank-
ar eru við lýði fer nú fram gagn-
ger endurskoðun á bankakerfinu.
Þar fara bæði flokkar til vinstri og
hægri með forystuhlutverk í því
að minnka pólitísk afskipti af
bankakerfi og selja hlutabréf ríkis-
ins í bönkum.
Afnám ríkisábyrgðar
Ríkissjóður ber ábyrgð á inn-
lendum og erlendum skuldbinding-
um ríkisviðskiptabankanna en
hluthafar með hlutafé sínu á
skuldbindingum hlutafélagsbanka.
Geti ríkisviðskiptabanki ekki stað-
ið við skuldbindingar kemur því
til kasta ríkissjóðs. í hlutafélagi
verðúr ábyrgð ríkisins takmörkuð
við hlutafjáreign þess á hverjum
tíma. Þar með lýkur ótakmarkaðri
ábyrgð ríkisins á stofnunum þess,
sem hefur kostað skattborgara
verulega fjármuni. Ríkisábyrgð á
rekstri fyrirtækis getur leitt til
misnotkunar, þar sem fyrirtækið
getur aldrei farið á höfuðið því
ríkið mun ávallt hlaupa undir
bagga ef illa gengur. Jafnvel þó
líklegt megi telja að ríkið muni
ekki láta hlutafélagsbanka fara á
höfuðið, til að raska ekki um of
fjármálakerfinu, er ljóst að aðhald
hluthafa og aukið sjálfstæði í
rekstrinum krefjast aukinnar
ábyrgðar stjórnenda þeirra. Ef
bankarnir fara illa vegna þess að
bankarnir fylgdu ekki eðlilegri við-
skiptastefnu, t.d. varðandi útlán,
er við enga aðra að sakast en
stjórnendur og því er ábyrgðin á
þeim meiri. Stjórnendur hlutafé-
lagsbanka, sem á í fjárhagsvand-
ræðum, geta ekki kennt pólitískri
útlánastefnu um hvernig komið er,
þar sem hlutafélagsbankar eru
reknir eins og hver önnur fyrir-
tæki og stjórnendurnir, sem um-
boðsmenn hluthafa, bera fulla
ábyrgð á rekstri þeirra. Aðhald á
stjórnendur hlutafélagsbanka felst
Þór Sigfússon
í því að ef stjórnun bankanna er
léleg geta hluthafar sagt þeim upp.
Treystir samkeppni
Með því að breyta ríkisviðskipta-
bönkunum í hlutafélög er skapað
aukið jafnræði á milli innlánsstofn-
ana hérlendis sem eflir samkeppni
í bankaviðskiptum. Eftir breyting-
una munu allir bankar búa við sömu
skattakjör og geta allir aflað sér
rekstraríjármagns með útboði nýs
hlutaljár. Þá mun ríkisábyrgð á
innlánum ríkisviðskiptabankanna
falla niður á þessu ári og munu
þá öll innlán í bönkum vera tryggð
af tryggingasjóði innlánsstofnana.
Þannig er jafnræði tryggt.
Meira til skiptanna
Með því að breyta ríkisbönkunum
í hlutafélög er reynt að bæta rekst-
ur ríkisins og að nýta þannig al-
mannafé betur. Með einfaldari og
bættari ríkisrekstri verður meira til
skiptanna og stjórnvöldum veitist
aukið svigrúm til að sinna af kost-
gæfni þeim félagslegu markmiðum
sem þau setja sér. I stað þess að
standa í rekstri á fyrirtækjum sem
eru í beinni samkeppni við einkafyr-
irtæki, eins og bankarekstri, geta
ráðuneyti og stjórnkerfið í heild
betur sinnt því að búa efnahagslíf-
inu eðlilega umgjörð, treysta eftirlit
með t.d. bankakerfmu og hlúa að
þeim þáttum er allir eru ásáttir með
að sé í hlutverki ríkisins, til að
mynda rekstur skóla og sjúkrahúsa,
vegagerð og fleira. Það hníga öll
rök að því að breyta ríkisbönkunum
í hlutafélög. Það er síðan Alþingis
að ákveða með sölu hlutabréfanna.
Sala hlutabréfa verður að tryggja
dreifða eignaraðild og farsælast er
að almenningi gefist kostur að kaupa
hlut í bönkunum eins og gert var
við sölu Lyijaverslunar íslands. Þar
var sýnt fram á, að það þarf ekki
þátttöku fyrirtækjablokkanna á ís-
landi til að sala á hlutabréfum í ríkis-
fyrirtækjum geti átt sér stað.
Höfundur er hagfræðingur.
Við eigum að byggja
bamaspítala
ÞEGAR veikindi
steðja að breytir til-
veran um lit hjá nán-
ustu aðstandendum. í
fjölskyldu hitta alvar-
leg eða erfið veikindi
aldrei sjúklinginn ein-
an fyrir> þau verða
mál fjölskyldunnar-
allrar. Þegar lítið barn.
tekst á við veikindi og
sjúkrahúsvist reynir
enn meira á fjölskyld-
una, ekki síst foreldr-
ana sem oftast setjast
að við sjúkrarúmið í
lengri eða skemmri
tíma.
Heimur sjúkrahússins er sér-
stæð veröld og að dvelja á barna-
deild og fylgjast með baráttu barn-
anna við veikindi, afleiðingar slysa
eða önnur áföll er lífsreynsla sem
skilur eftir spor í sálinni. Það er
komið hátt á annan áratug síðan
ég gekk í fyrsta sinn inn um dyr
Barnaspítala Hringsins á Landspít-
alanum til að dveljast þar með
ungum syni mínum en þessi fyrsta
dvöl var endurtekin nokkrum sinn-
um á næstu árum. Þegar ég lít til
baka yfir daga, kvöld og oft nætur
við sjúkrarúmið eða minnist stund-
anna í óþreyju og bið eftir barninu
af skurðstofunni er það í raun
ekki endurminning um kvíða og
vanlíðan sem fyllir hugann heldur
fyrst og fremst þakklæti, hlýhugur
og virðing gagnvart starfsfólkinu
á barnadeildinni, sem ávallt sýnir
ómetanlegan skilning og umburð-
arlyndi við oft á tíðum
óviðunandi aðstæður.
Af starfsfólksins hálfu
mætir þeim nánustu
eingöngu velvild og
umhyggja, ef barnið á
erfitt og vill hafa
mömmu eða pabba hjá
sér um nótt er dýna
lögð á gólf og angist
og ótti er sefuð.
Þá var sameinast
í átaki
Enn hanga á veggj-
um Barnaspítala
Hringsins innrammað-
ar blaðagreinar með
frásögnum af því átaki
og stórhug sem var undanfari þess
að bamadeildin flutti í nýbygging-
una sem reis við Landspítalann
árið 1965. En það voru Hringskon-
ur sem fyrir rúmlega hálfri'öld
hófu baráttu fyrir að barnaspítali
risi í Reykjavík og náðu samkomu-
lagi við stjórn Landspítalans um
að barnadeild fengi inni í nýbygg-
ingu spítalans á sínum tíma.
Hringskonur hafa jafnan verið hin-
ar góðu dísir Bamaspítala Hrings-
ins, stutt starfsemi hans með fjár-
veitingum til lækningatækja og
búnaðar og aflað fjár með sjálf-
boðavinnu og skýrir það nafn
barnadeildarinnar.
Sérhæfður
barnaspítali
Víða um lönd hefur verið lögð
áhersla á sérhæfða barnaspítala í
í upphafí síðasta árs
ákvað ríkisstjórnin að
byggja bamaspítala.
Rannveig Guðmunds-
dóttir segir að þeirri
ákvörðun þurfi að fram-
fylgja.
stað þess að vera með aðstöðu
fyrir börn á mörgum stöðum.
Minnist ég þess að einungis eru
tveir barnaspítalar í Montreal í
Kanada, annar enskur en hinn
franskur. Ég hef komið í enska
spítalann og var þá tjáð að þang-
að kæmu börn annars staðar frá
þar sem lögð væri áhersla á að
hátækniþjónusta slíkrar sjúkra-
stofnunar væri öflug og þessvegna
ekki unnt að dreifa henni. Þessa
sömu stöðu hefur Barnaspítali
Hringsins með um 2.500 sjúklinga
á ári og 3.400-3.500 komur á
bráðamóttökudeild sem læknar
barnadeildar hafa með að gera.
Hinsvegar má segja að við höfum
valið að dreifa kröftum og aðbún-
aði. Þannig var rómuð barnadeild
jafnframt starfrækt á Landakoti
og við samninga um yfirtöku
Borgarspítala á starfsemi Landa-
kots var lögð rík áhersla á að sú
barnadeild yrði einnig starfrækt á
Borgarspítala. Spytja má hvort
þá hefði átt að sameinast um efl-
ingu Barnaspitala Hringsins.
Rannveig
Guðmundsdóttir
Þrátt fyrir að þessi leið var valin
eru bæði læknar og hjúkrunar-
fræðingar sammála um að nauð-
synlegt sé að hraða byggingu sér-
hæfðs barnaspítala.
Hvert ætlum við að stefna?
í upphafi síðasta árs ákvað ríkis-
stjórnin að byggja barnaspítala á
lóð Landspítalans. Heildarkostnað-
ur var áætlaður um 600 milljónir
króna og stærð hússins um 4.000
fermetrar. Ráðgert var að verkinu
yrði lokið á þremur árum. Guð-
mundur Árni Stefánsson þáverandi
heilbrigðisráðherra undirritaði
samstarfssamning ráðuneytis um
bygginguna við Ríkisspítala og
Hringinn auk þess sem fyrir lá að
Reykjavíkurborg veitti 100 millj-
óna króna framlag á tveimur árum
til þessa mikilvæga verkefnis. í
áætlun fólst að framlag úr bygg-
ingasjóði Hringsins yrði 100 millj-
ónir króna, framlag Reykjavíkur-
borgar 100 miljónir króna, í Bygg-
ingasjóði Ríkisspítala um 20 millj-
ónir króna og á fjárlögum ríkisins
yrði 125 milljóna króna framlag í
þijú ár. Þess var og vænst að frjáls
framlög til þessa brýna verkefnis
gætu numið tugum milljóna króna.
Gert var ráð fyrir óbreyttum fjölda
rúma á barnadeildinni en aðstaða
öll yrði gerbreytt, meðal annars
verður stóraukin dag- og göngu-
deildarþjónusta fyrir börn starf-
rækt þar. Rýmið sem núverandi
barnadeild hefur yrði hinsvegar til
ráðstöfunar fyrir aðra starfsemi
Landspítalans auk þess sem miðað
var við að uppsteypa svokallaðrar
K-álmu yrði í tveimur áföngum og
áhersla lögð á að nýtanlegt rými
þeirrar byggingar fengist fyrr í
gagnið og fyrir minni fjármuni.
Þessi áform hafa því miður ekki
gengið eftir.
ÞöguII hópur
Sjúklingar eru ekki hávær
þrýstihópur en nú er svo komið
að ýmsir aðilar geta ekki orða
bundist um aðstöðuna á barnadeild
Landspítalans, þar á meðal hafa
heyrst raddir foreldra sem einmitt
þekkja svo gjörla stöðu mála.
Umfjöllun um okkar heilbrigði-
skerfi og kostnaður við það er á
_þá lund að það virðist sem borið sé
í bakkafullan lækinn að tala um
nýbyggingu nú. Lífslíkur sjúkra
og alvarlega slasaðra eru aðrar og
meiri en áður fyrr og með nýrri
tækni, öflugri iyfjum og dýrari
aðgerðum aukast þær stöðugt en
að sama skapi aukast heilbrigðis-
útgjöld hins opinbera. Sighvatur
Björgvinsson tókst á við það erfiða
og óvinsæla hlutverk að hamla
gegn sjálvirkninni í útgjaldaaukn-
ingu ríkisins - við harða og óbil-
gjarna gagnrýni - en það er viður-
kennt að brýnt er að sporna gegn
sjálfvirkri þenslu til að gera nauð-
synlega stefnumörkun og áfram-
haldandi uppbyggingu mögulega.
Stefnan hefur verið mörkuð um
byggingu barnaspítala með sam-
starfssamningi um bygginguna á
síðastliðnu ári.
Nú þarf
aftur átak
Við eigum að byggja barnaspít-
ala. Frá mínum bæjardyrum séð
snýst bygging barnaspítala ekki
beinlínis um nýtt Ijármagn, heldur
fremur um skipulagsmál og áhersl-
ur í byggingaáætlunum Ríkis-
spítalanna. Miðað við samstarfs-
samninginn og þau áform sem
uppi voru á síðastliðnu ári á að
vera unnt að sameinast í átaki líkt
og fyrir 30 árum og með því setja
aðbúnað sjúkra bama í forgang.
Ég hvet til þess að við tökumst
af alvöruþunga á við þetta brýna
verkefni.
Höfundur cr alþingismaður og
formaður þingflokks Alþýðu-
flokksins-Jafnaðarmannaflokks
íslands.