Morgunblaðið - 03.12.1995, Blaðsíða 16

16 SUNNUDAGUR 3. DESEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
Vinnuálag er áhættu-
þáttur í meðgöngu
Morgunblaðið/Sverrir
RANNSÓKNINA gerðu Reynir Tómas Geirsson, prófessor kvennadeildar Land-
spítalans, og læknarnir Elísabet A. Helgadóttir og Linda B. Helgadóttir.
Mikið vinnuálag kvenna í meðgöngu hefur
verið talið hafa áhrif á meðgöngulengd og
fæðingarþyngd bama. Nýleg íslensk
rannsókn styður þessa kenningu og í ljósi
niðurstaðna telja íslensku rannsóknar-
aðilamir það geta verið þjóðhagslega
hagkvæmt að lengja fæðingarorlof allra
kvenna um fjórar til átta vikurinn í
meðgönguna án þess að til komi skerðing
á því sex mánaða fæðingarorlofi, sem
fyrir er. Jóhanna Ingvarsdóttlr kynnti
sér niðurstöðumar.
VINNA á meðgöngu, eink-
um ef um er að ræða
erfiðisvinnu, er talin
vera áhættuþáttur fyrir
fyrirburafæðingar og í raun eru
margar konur óvinnufærar undir
lok meðgöngu. Að mati Reynis
Tómasar Geirssonar, prófessors á
kvennadeild Landspítalans, gæti
það því verið þjóðhagslega hag-
kvæmt með tilliti til jákvæðra
áhrifa á lengd meðgöngu og heil-
brigði barna og mæðra að gera
öllum þunguðum konum kleift að
hætta vinnu fjórum til átta vikum
fyrir áætlaðan fæðingardag.
Reynir Tómas byggir þetta mat
sitt á rannsókn, sem hann vann
að ásamt aðstoðarlæknunum El-
ísabetu A. Helgadóttur og Lindu
B. Helgadóttur um vinnu og vinnu-
forföll íslenskra kvenna í með-
göngu, en fram til þessa hafa ekki
verið til upplýsingar um hversu
algengt er að konur vinni í með-
göngu, hvenær og þá hvers vegna
þær hætta vinnu, hve margar eiga
við vanheilsu að stríða í meðgöngu
sem hamlar vinnu og hvemig þeim
bætist tekjutap fram til fæðingar.
Tilgangur athugunarinnar var sá
að afla upplýsinga um þessi atriði
ef kæmi til endurmats á hvort og
hvemig ætti að koma við umbótum
á fæðingarorlofi. Erlendar athug-
anir hafa hinsvegar bent til þess
að vinna í meðgöngu geti haft
áhrif á meðgöngulengd og fæðing-
arþyngd bama. I hópi 407 sæng-
urkvenna á kvennadeild Landspít-
alans í september og nóvember
1993 voru könnuð atriði um með-
göngu og fæðingu, störf, starfs-
lok, launa- og bótagreiðslur.
Fleiri fyrirbura-
fæðingar
Meirihluti kvennanna, alls 347,
var í vinnu á meðgöngu en 304
hættu vinnu að meðaltali 65,3
dögum fyrir fæðingu. Einnig gátu
tíu húsmæður ekki sinnt störfum
sínum á meðgöngunni. Um 60%
hættu vinnu vegna veikinda í með-
göngunni, oftast vegna þreytu eða
verkja í stoðkerfí. Tæpur þriðjung-
ur hafði ákveðið að vinna ekki tii
loka meðgöngunnar og af þeim
notaði tæpur helmingur sumar-
leyfíð í því skyni. Konur, sem
hættu vinnu vegna veikinda, gerðu
það ekki fyrr í meðgöngunni en
þær, sem hættu af öðrum orsök-
um. Ástæður fyrir vinnulokum
virtust háðar árstíma. Þannig
hættu fleiri konur vinnu vegna
veikinda ef þær fæddu í nóvember
miðað við þær, sem fæddu í sept-
ember. Af þeim, sem fæddu í nóv-
ember, notaði aðeins ein kona
sumarfrí til að þurfa ekki að vinna
í lok meðgöngu, en 54 af þeim,
sem fæddu í september.
Pjölbyijur hættu ekki vinnu
umfram þær, sem voru í fyrstu
meðgöngu. Konur, sem áður höfðu
fætt tvö eða fleiri börn, hættu
hinsvegar síður að vinna en frum-
byijur og þær, sem aðeins áttu
eitt barn fyrir. Konur eldri en 30
ára hættu ekki vinnu umfram hin-
ar yngri.
Ekki reyndist marktækur mun-
ur á fæðingarþyngd barnanna eft-
ir því hvort móðirin vann allan
meðgöngutímann eða ekki. Aftur
á móti reyndist meðgöngutíminn
ívið styttri hjá útivinnandi konum,
sérstaklega þeim sem unnu fram
á síðasta dag, en hinum. Konur í
erfíðisvinnu þurftu oftar að hætta
vinnu í meðgöngu en hinar og
fæddu einnig léttari börn. Böm
kvenna, sem ekki unnu erfiðis-
vinnu, voru að meðaltali 5,4%
þyngri en böm þeirra, sem voru í
erfíðisvinnu. Að mati rannsakenda
ætti hvíld frá vinnu síðustu mán-
uði fyrir fæðingu að stuðla að
lengri meðgöngu og meiri næring-
artilfærslu til fósturs og ætti þar
með að minnka líkur á fóstur-
fylgjuþurrð, jafnframt því að Iíkur
á eðlilegri fæðingu ættu að vera
meiri hjá konu, sem hefur hvílst
vel fyrir fæðinguna.
Lenging
fæðingarorlofs
Skv. íslenskum lögum um fæð-
ingarorlof er konum tryggt fæð-
ingarorlof í sex mánuði. Upphæð
fæðingarorlofsgreiðslu miðast við
vinnuframlag síðustu tólf mánuði
fyrir áætlaðan fæðingartíma og
geta greiðslur orlofs hafist mánuði
fyrir áætlaðan fæðingartíma. Ef
konan veikist í meðgöngu eða get-
ur ekki unnið vegna meðgöngunn-
ar þarf hún annaðhvort að nota
áunnið veikindaorlof þar sem
greiðslur frá vinnuveitenda koma
til eða hún getur sótt um sjúkra-
dagpeninga til Tryggingastofnun-
ar. Við veikindi í lok meðgöngu
má sækja um framlengt fæðingar-
orlof í einn til tvo mánuði ef kon-
an hefur ekki haft önnur laun í
veikindunum. Hafi hún notið
sjúkradagpeninga, koma þeir til
frádráttar.
Niðurstöður sýndu afrit vott-
orða í 15% mæðraskráa. Fjórðung-
ur kvennanna var skráður í veik-
indafrí, þ.e.a.s. fengu greiðslu frá
vinnuveitanda, en 39% voru frá
vinnu einhvem tíma fyrir fæðing-
una án þess að hafa laun eða aðr-
ar greiðslur og 14,7% nutu ein-
hverra bóta frá almannatrygging-
um.
Á hinum Norðurlöndunum, þar
sem reglur um fæðingarorlof eru
að sumu leyti svipaðar og á ís-
landi, hefur komið í ljós að um eða
yfír hehningur fæðandi kvenna fá
veikindavottorð í meðgöngunni,
flestar á síðasta þriðjungi með-
göngunnar. Þetta gerist jafnvel í
þeim löndum þar sem fæðingaror-
lof á síðasta mánuði meðgöngu
er auðfengið eða fastákveðið í lög-
um.
Reynir Tómas segir að ef konum
hér á landi yrði gert auðveldara
en nú tíðkast að hefja töku fæðing-
arorlofs t.d. fjórum til átta vikum
fyrir fæðingu, væri álitamál hvort
orlof eftir fæðingu ætti að styttast
að sama skapi, eins og nú er um
sumar starfsstéttir skv. kjara-
samningum. Æskilegast væri að
skerða í engu núverandi fæðingar-
orlof, heldur lengja fæðingarorlof
allra kvenna með þeim hætti að
láta það einnig taka til síðasta
mánaðar meðgöngunnar. Sömu-
leiðis yrði að huga að því hvernig
samræma ætti slíka töku veikinda-
orlofs eða sjúkradagpeninga.
Meðgöngukvillar
og þreyta
íslenska rannsóknin leiddi í ljós
að algengt virðist að konur vinni
í meðgöngu enda atvinnuþátttaka
kvenna mikil hér á landi. Þær
verða síðan að hætta vegna með-
göngukvilla eða þreytu. Næstum
tvær af hverjum þremur konum,
sem hættu vinnu, urðu að gera
það vegna meðgöngukvilla. Hinar
hættu vegna þess að þær höfðu
áður ákveðið að hætta vinnu við
tiltekna meðgöngulengd eða nýttu
sér sumarleyfi. Munur kom í ljós
á lengd vinnuframlags í meðgöngu
milli helstu starfsstétta, einkum
milli þeirra sem unnu erfiðari
vinnu og vinnu sem teljast mátti
líkamlega auðveld.
Reynir Tómas segir að það hafí
komið á óvart að níu af hverjum
tíu konum hafí hætt að vinna áður
en að fæðingu kom og það að jafn-
aði tveimur mánuðum fyrir fæð-
inguna sjálfa. „Um 10% þeirra
hætta áður en 20 vikur eru liðnar
af meðgöngu, aðallega vegna
blæðinga eða annarra veikinda.
Aðrar hætta um miðja meðgöngu,
oft vegna stoðkerfísverkjá. At-
hyglisvert var að af þeim, sem
fæddu í september og hættu vinnu
á þessum tíma, voru flestar náms-
menn eða kennarar og áttu langt
sumarfrí fyrir höndum. Þær, sem
fæddu í nóvember, hættu hinsveg-
ar nánast allar vegna þreytu og
svefnleysis auk stoðkerfisverkja."
Háttur nágrannaþjóða
Á grundvelli rannsókna, sem
sýnt hafa að mikið vinnuálag í
meðgöngu tengist aukinni tíðni
léttburafæðinga og þar með hærri
burðarmálsdauða, hafa verið gerð-
ar breytingar á fæðingarorlofí í
nágrannalöndum okkar á síðari
árum.
Þannig eiga allar konur í Dan-
mörku rétt á orlofi frá vinnu í fjór-
ar vikur fyrir áætlaðan fæðingar-
dag og sumar hafa samning um
orlof í allt að átta vikur. Stafi fóstri
hætta af vinnu móðurinnar eða
ef hún veikist sjálf má lengja orlof-
ið enn meira inn í meðgönguna.
Orlof eftir fæðinguna er sex mán-
uðir.
í Noregi er fæðingarorlof 33
vikur og möguleiki að lengja það
í 42 vikur. Einnig má taka allt að
tólf vikur fyrir fæðingu, en þá
skerðist orlof eftir fæðingu sem
því nemur.
Svíar hafa gengið lengst í lög-
gjöf um fæðingarorlof. Þar er or-
lofið 15 mánuðir, en möguleiki er
að hefja töku þess allt að tveimur
mánuðum fyrir fæðingu. Þá skerð-
ist tíminn með barninu sem því
nemur. Til eru lög þess efnis að
sé konan í erfiðisvinnu og geti
ekki fengið sig flutta til, eigi hún
rétt á að vera í orlofi 50 síðustu
dagana fram að fæðingu án skerð-
ingar á orlofí eftir fæðingu.
I Finnlandi er fæðingarorlof 55
vikur eða um 13 almanaksmánuð-
ir. Má það hefjast allt að tíu vikum
fyrir fæðinguna, en í síðasta lagi
sex vikum fyrir hana. Að auki
bætist við orlof í meðgöngunni sé
konan í erfiðisvinnu.
Aðrar rannsóknir
Nokkrar rannsóknir hafa verið
gerðar á Norðurlöndunum til að
kanna veikindaforföll kvenna í
meðgöngu. í Noregi voru 50,8%
útivinnandi kvenna frá vinnu
vegna veikinda einu sinni eða oft-
ar en einungis 29,3% í meira en
14 daga. Af þessum 29,3% fengu
flestar veikindavottorð í 36. viku
og þótti það styðja þörfina fyrir
möguleika á orlofi í meðgöngu.
Þessi athugun var gerð árið 1986
eða áður en orlofsreglur þar voru
víkkaðar. í annarri norskri athug-
un reyndist 81% kvenna hafa
fengið veikindavottorð í með-
göngu, oftast á síðasta þriðjungi
meðgöngu. í Svíþjóð eru um það
bil 70% útivinnandi kvenna frá
vinnu í meðgöngu vegna veikinda
í að meðaltali 66 daga, en 15%
þeirra höfðu möguleika á orlofi í
meðgöngu vegna erfiðrar vinnu.
í Danmörku kom fram að 43%
kvenna voru frá vinnu vegna veik-
inda í meðgöngu i að meðaltali
8,4 vikur, til viðbótar rétti á or-
lofi í fjórar til átta vikur fyrir
fæðingu.
Að mati þeirra Reynis Tómasar,
Elísabetar og Lindu er athyglis-
vert að réttur til orlofs fyrir fæð-
ingu virðist ekki draga úr forföll-
um frá vinnu í meðgöngu á Norð-
urlöndum, enda mundi þá tima-
lengd orlofs eftir fæðingu skerð-
ast. Fjarvistir frá vinnu bætast við
lögboðinn rétt.