Morgunblaðið - 18.02.1996, Blaðsíða 6

6 SUNNUDAGUR 18. FEBRÚAR 1996 MORGUNBLAÐIÐ
KÍNVERSKIR hermenn við æfingar. Skipulega er nú unnið að því að styrkja heraflann.
Stöðugleikinn úti
í Austur-Asíu?
Spenna fer ört vaxandi í Austur-Asíu
er gömul deilumál ganga í endumýjun
lífdaga. Kínveijar gerast sífellt herskárri
o g vígvæðing er hvergi meiri. Asgeir
Sverrisson greinir frá þróun mála á
þessu viðkvæma svæði.
MILLJÓNIR manna eru
við hungurmörk í
einu lokaðasta ríki
veraldar, Norður-
Kóreu. Spenna fer dagvaxandi í
samskiptum Kína og Taiwan.
Viðsjár aukast með Japönum og
Suður-Kóreu, hinum auðugu
skjólstæðingum Bandaríkja-
manna. Skyndilega hefur mönn-
um orðið ljóst að stöðugleiki er á
hröðu undanhaldi í Asíu og marg-
ir óttast að vopnuð átök kunni
að bijótast út.
Sú kenning hefur verið viðtek-
in að sá gífurlegi efnahagsvöxtur
sem einkennt hefur þennan
heimshluta á undanförnum árum
og stórbætt afkoma almennings
hafi í för með sér að líkur á átök-
um milli ríkja séu hverfandi. Nú
eru ýmsir teknir að efast um að
þessi skoðun, þessi vestræna
greining, eigi við rök að styðjast.
Alltjent virðast átökin ekki
lengur bundin eingöngu við
markaðina. „Svo virðist sem í ár
geti það gerst að stjórnmálaátök
reynist sérlega eldfim," segir
Gerald Segal, sérfræðingur sem
starfar hjá Alþjóðlegu herfræði-
stofnuninni í Lundúnum, í sam-
tali við Reuters-fréttastofuna.
„Þessi þróun sýnir að skynsemis-
og hagvaxtarhyggja er ekki
nauðsynlega ráðandi þáttur í
Austur-Asíu. Þetta er mun
hættulegra umhverfí en menn
höfðu ætlað,“ bætir hann við.
Skipan kalda stríðsins
Það gildir um Asíu sem aðra
heimshluta að þar hefur ástandið
gjörbreyst frá því kalda stríðinu
lauk. Deilur ríkjanna á þessum
slóðum eru ekki nýjar af nálinni.
Þær lentu hins vegar í skuggan-
um af kalda stríðinu og spenn-
unni í samskiptum Bandaríkjanna
og Sovétríkjanna. Nú þegar sú
skipan mála er á enda runnin
hefur skapast ný og flóknari
staða sem felur í sér áður óþekkta
hættu.
ítök Rússa i þessum heimshluta
hafa farið ört minnkandi frá því
að Sovétríkin liðu undir lok. Vafí
leikur hins vegar á ýmsu sem lýt-
ur að framtíðarhlutverki Banda-
ríkjanna í Austur-Asíu. í pólitísku
tilliti hafa deilur um tolla og við-
skiptahætti, einkum við Japani,
skapað úlfúð og óvissu. Á sviði
vamarmála telja ýmsir að skúld-
bindingar Bandaríkjamanna geti
ekki verið hinar sömu og áður auk
þess sem dregið hefur verið stór-
lega úr viðbúnaði á þessum slóð-
um.
Þær áhyggjur sem margir hafa
af þróun mála koma ekki síst til
sökum þess að í þessum heims-
hluta er ekki að finna öryggis-
stofnanir og -bandalög á borð við
Atlantshafsbandalagið (NATO).
Saga þe>sara ríkja er blóðug og
traust í samskiptum þeirra tak-
markað. Víða er deilt um yfirráð
yfir landi. Á sama tíma og fram-
lög til vígbúnaðarmála hafa dreg-
ist saman víðast hvar annars
staðar hafa þau aukist jafnt og
þétt í Austur-Asíu. Nú er svo
komið að hvergi fer fram vígbún-
aðarkapphlaup á borð við það sem
nú ríkir í þessum heimshluta.
Kínveijar hafa gengið rösklega
fram á þessum vettvangi á
undanförnum árum, herafli þeirra
ræður nú yfir mun fullkomnari
vopnabúnaði en áður og frekari
endurnýjun er fyrirhuguð. Gengið
hefur verið frá kaupum á full-
komnum rússneskum orrustuþot-
um og kafbátum auk þess sem
heraflinn ræður nú yfir mun
öflugari flugskeytum en áður.
Æfingar við Taiwan
Nú hafa Kínveijar blásið til
mikilla heræfinga nærri Taiwan
og munu heil 400.000 manna
taka þátt í þeim. Samskiptin hafa
versnað jafnt og þétt en Kínveij-
ar líta á Taiwan sem hluta af
Alþýðulýðveldinu og að ráðamenn
þar séu uppreisnarmenn. í næsta
mánuði fara fram fyrstu fijálsu
forsetakosningarnar á Taiwan og
er almennt litið á það sem mikil-
vægt skref í átt til fulls sjálfstæð-
is. Þrátt fyrir mikil viðskipti milli
Kína og Taiwan hafa ráðamenn
í Kína gefið sterklega til kynna
að ráðist verði inn í Taiwan lýsi
stjórnvöld þar yfir sjálfstæði. Á
hinn bóginn telja margir sérfróðir
að Kínveijar geti tæpast hleypt
af stað slíkri herför og ráða þar
mestu efasemdir um burðargetu
flotans.
Spennan í samskiptum Kína
og Taiwan hefur ekki verið meiri
í áratugi. Taiwan hefur flotið um
í eins konar tómarúmi allt frá
árinu 1979 er Bandaríkjamenn
gjörðu kunnugt að þeir teldu
stjórnvöld í Peking hina réttu
fulltrúa kínversku þjóðarinnar
og skildu Taiwana eftir með sárt
ennið. Var þetta bein afleiðing
þeirrar stefnu sem Richard Nix-
on forseti boðaði er hann hélt í
sögulega heimsókn sína til Kína.
Bandaríkjamenn hafa hvatt
Kínveija til að gæta stillingar og
William Perry varnarmálaráð-
herra hefur látið að því liggja að
framferði kínverskra stjórnvalda
einkennist af ábyrgðarleysi.
Bandaríkjamönnum er á hinn
bóginn mikill vandi á höndum.
Taiwan er efnahagslega sterkt
ríki og vandséð er hvernig ráða-
menn í Bandaríkjunum og Evrópu
geta hundsað lýðræðislega kjör-
inn forseta landsins. Samskipti á
þeim nótum myndu á hinn bóginn
fela í sér viðurkenningu, tak-
markaða, hið minnsta. Á sama
tíma hvetja bandarískir sérfræð-
ingar til þess að tengslin við Kína
verði treyst enn frekar og vísa
m.a. til óvissu um framvindu
mála í Rússlandi.
Á meðan þessu fer fram halda
stjórnvöld á Taiwan áfram að
treysta varnargetu heraflans.
Taiwanar hafa fest kaup á 150
fullkomnum orrustuþotum af
gerðinni F-16 og 60 frönskum
Mirage-þotum til viðbótar.
Maóískt afturhvarf
Líklegt má telja að spennan í
samskiptum Kína og Taiwan ráði
úrslitum um framtíðarstöðu ríkj-
anna. Á Taiwan er sú skoðun
augljóslega í sókn að frekari skref
skuli stigin til að aðskilja eyja-
skeggja frá meginlandinu. I Kína
gætir hins vegar aukinnar þjóð-
ernishyggju og ráðamenn þar
virðast hafa ákveðið að herða tök-
in á ný.
Þessi aukna harka hefur ekki
eingöngu beinst að Taiwan. Nú
nýverið ítrekuðu Kínveijar einnig
kröfu sína um yfirráð yfir
Spratly-eyjum í Suður-Kínahafi
sem taldar eru mikilvægar í hern-
aðarlegu tilliti.
Aukin óbilgirni af hálfu kín-
verskra stjórnvalda er m.a. skýrð
með tilliti til valdabaráttu í Pek-
ing. Sýnt þykir að ráðamenn geri
nú hvað þeir geti til að treysta
stöðu sína eftir því sem sá dagur
færist nær er hinn aldni leiðtogi
Deng Xiaoping gengur á fund
feðra sinna. Mjög er horft til þess
hver staða hersins verður í fram-
tíðinni. Jiang Zemin forseti, sem
trúlega hefur mest völdin í Kína
nú um stundir, hefur lagt áherslu
á afturhvarf til pólitískrar harð-
línustefnu Maós formanns og
m.a. tjáð sig um nauðsyn þess
að herafli landsins lúti stjórn
Kommúnistaflokksins.
Maó formaður beitti Taiwana
reglulega þrýstingi er honum
þótti það hæfa en hafði trúlega
takmarkaðan áhuga á því að öðl-
ast þar yfirráð á ný. Hann notaði
sér ástandið í pólitísku tilliti, m.a.
1958 er Kínveijar gerðu miklar
árásir á Taiwan með langdrægum
fallbyssum en hafði þó einkum í
huga að skapa sér aukið svigrúm
gagnvart Bandaríkjamönnum.
Uppgjör í vændum
Ovissa ríkir um framvindu
mála í Kína og margir eru
áhyggjufullir. Fjárfestar óttast
að horfið verði frá þeirri frjáls-
lyndisstefnu sem innleidd hefur
verið á skilgreindum markaðs-
svæðum í Kína og getið hefur af
sér ævintýralegan hagvöxt.
Bresk stjórnvöld hafa áhyggjur
af þeim nýju áherslum sem kín-
verskir ráðamenn virðast vera að
boða og kemur það ekki síst til
af því að Kínveijar taka við yfír-
ráðum í Hong Kong á næsta ári.
Margir telja víst að lýðræði það
sem reynt hefur verið að innleiða
þar heyri brátt sögunni til og að
allsheijar fjármagnsflótti bresti
á.
Hagvöxtur hefur á undanförn-
um árum hvergi verið meiri í
heimi hér en í Austur-Asíu. Fjöl-
margt bendir nú til að uppgjör
sé í vændum, sem muni ráða
úrslitum um pólitíska framvindu
mála í þessum mikilvæga heims-
hluta.
Á Tævan skiptast menn í tvo hópa, segir Sölvi Axelsson, flugstjóri hjá Evaair
Sumir óttast innrás og
aðrir telja öllu óhætt
MIKIL spenna hefur verið milli
Kína og Tævans undanfarið. For-
setakosningar eru í vændum í
Tævan og umræða um að tími
sé kominn til að Tævan fái al-
þjóðaviðurkenningu og sæti í
Sameinuðu þjóðunum fer vax-
andi. Kínveijar hafa mótmælt
harkalega og nóta heræfíngar til
að skelfa ráðamenn í Taipei. Sölvi
Axelsson flugstjóri starfar hjá
tævanska flugfélaginu Evaair og
sagði á föstudag að á Tævan
skiptust menn í tvo hópa, þá sem
óttuðust innrás og hina sem teldu
að öllu væri óhætt.
Sölvi segir að spennan milli
Kína og Tævans sé mikið rædd.
Her Tævans
tæknlvæddari
„Sumir minna samstarfs-
manna hafa verið í flughernum
og þeir segjast að tævanski her-
inn búi yfir miklu betri tækjum
og fullkomnari vopnum en kín-
verski herinn,“ sagði Sölvi. „Þeir
hálfpartinn hlakka til að kljást
við þá. En margir halda því fram
að Kínveijar hafi ekki bolmagn
til að gera innrás. Mannaflinn er
nægur, en þá vantar innrásar-
pramma til að ganga á land.“
Að sögn Sölva líst íbúum Tæ-
vans ekki á blikuna. Þeir telji sig
Kínveija og séu hreyknir af því.
„Þeim væri illa við að hefja
blóðug átök við Kínveija af meg-
inlandinu, enda er skyldleikinn
mikill,“ sagði Sölvi.
Sölvi hélt til Tæ-
vans fyrir ári og á
eftir þijú ár af starfs-
samningi sínum.
Hann sagði að mikill
dugnaður væri í íbú-
um Tævans og þar
ynnu menn allan
sólarhringinn, fram-
leiddu skinnur og rær
á nóttunni og ækju
sendiferðabílum á
daginn. „Orðið svefn
vantar í þeirra orða-
forða,“ sagði Sölvi.
„Þeir hafa engar auð-
lindir á bak við sig,
en eru orðnir óhugnanlega ríkir
og Kínveijar líta þá öfundaraug-
um.“
Hann sagði að enginn á Tævan
hefði átt von á þess-
um viðbrögðum Kín-
veija, bæði við heim-
sókn Lees Teng-huis,
forseta Tævans, til
Bandaríkjanna á síð-
asta ári og umræð-
unni um viðurkenn-
ingu.
„Enginn veit hvað
Kínveijar vilja,“
sagði Sölvi. „Það er
enginn grundvöllur
fyrir sameiningu nú,
en upp hefur komið
hugmynd um að
semja til hundrað ára
og þá geti orðið af
sameiningu. Ovíst er hvort sá
möguleiki verður hins vegar
nokkru sinni að alvöru.“
Sölvi Axelsson
flugstjóri.