Morgunblaðið - 18.02.1996, Blaðsíða 12

12 SUNNUDAGUR 18. FEBRÚAR 1996
MORGUNBLAÐIÐ
BORÍS Jeltsín lýsir yfir framboði til endurkjörs í Jekaterínborg.
Jeltsín steypir sér út í mestu þolraun lífs síns
Sjúklingfur eða
bjargvættur?
Reuter
Borís Jeltsín Rússlandsforseti hefur ákveðið
að bjóða sig fram til endurlgors. Samkvæmt
skoðanakönnunum á hann erfítt verk fyrír
höndum, en ýmsir telja að honum muni vaxa
ásmegin. Karl Blöndal skoðaði stöðuna.
FORSETAHÖLLIN í Grozníj var jöfnuð við jörðu með dínamíti
á fimmtudag og föstudag, en það mun krefjast annarra taka
og mjúkhentari að stilla til friðar í Tsjetsjníu, sem gæti skipt
sköpum í kosningabaráttu Jeltsíns.
BORIS Jeltsín, forseti Rússlands,
lýsti yfir því á fimmtudag að hann
hefði ákveðið að bjóða sig fram til
endurkjörs og hét því að leiða Rússa
gegnum „óreiðu, áhyggjur og
óvissu“. Jeltsín er ekki vinsæll mað-
ur í Rússlandi um þessar mundir
og skoðanakannanir benda til þess
að helsti keppinautur hans, komm-
únistinn Gennadíj Zjúganov, hafi
drjúgt forskot. Hann er heldur ekki
sami maður og þegar hann hóf
hnefann á loft ofan á skriðdreka í
valdaránstilrauninni í Moskvu
1991 og bauð kommúnistum byrg-
inn. Jeltsín hefur verið heilsutæpur
og þeir umbótasinnar, sem hann
hafði í kringum sig þegar hann
settist í forsetastól, eru horfnir.
Þó segir hann höfuðástæðu fram-
boðs síns að hann vilji leiða þær
umbætur, sem hann átti frum-
kvæði að, til lykta. Hann vill fara
í sögubækurnar sem bjargvættur
Rússlands, maðurinn, sem feildi
dreka kommúnismans og reisti
Rússland á réttan kjöl.
Forsetahöllin í Grozníj er tákn-
ræn fyrir sjálfstæðisbaráttu
Tsjetsjena. Höllin var rústir einar
eftir að Rússar reyndu að kveða
sjálfstæðishreyfingu Tsjetsjena
niður í fyrra. Höllin var enn tákn
baráttunnar þegar tsjestsjenskir
mótmælendur kröfðust sjálfstæðis
fyrir framan hana fyrir viku. Ekk-
ert eitt mál hefur skaðað ímynd
Jeltsíns jafn mikið, jafnt á Vestur-
löndum sem heima fyrir, og
Tsjetsjnía,. Á fimmtudag jafnaði
rússneski herinn það sem eftir var
af höllinni við jörðu með sprengjum.
Tsjetsjnía lykillinn að
endurkjöri?
Fátt myndi reynast Jeltsín jafn
vænlegt til endurkjörs og að finna
lausn í Tsjetsjníu, en það mun ekki
verða auðvelt. Nú virðist ljóst að
Jeltsín hyggist beita pólitískum
ráðum, enda myndi hernaðarleg
lausn kosta mikið blóðbað ef eitt-
hvað er að marka atburðina í
Pervomaskoje og vart vera boðleg
í lýðræðisríki, að ekki sé talað um
þegar kosningar eru í vændum.
Jeltsín sagði þegar hann lýsti
yfir því í fæðingarborg sinni, Jekat-
erínborg, að hann hygðist bjóða sig
fram að helsta ástæðan væri sú að
hann vildi koma í veg fyrir borgara-
styrjöld í Rússlandi. Hann hefur
heitið því að binda enda á deiluna
og átökin í Tsjetsjníu, en ekki skýrt
að fullu með hvaða hætti. I ræðu
sinni sagði hann að verið væri að
kanna ýmsar leiðir, en tvennt væri
útilokað: að herinn yrði kvaddur
brott og herinn færi um og skildi
eftir sig sviðna jörð.
Ef Jeltsín tækist að koma á friði
í Tsjetsjníu yrði hann ekki að verj-
ast ásökunum um að hefja stríð í
héraðinu, heldur gæti státað af því
að hafa bundið enda á það. Það
myndi einnig auka hróður hans
meðal fijálslyndra, sem þykja
stjórnarhættir Jeltsíns orðnir heldur
þunglamalegir og um fátt í anda
lýðræðis.
Þijú stórmál munu gnæfa upp
úr í kosningabaráttunni: glæpir,
efnahagurinn og Tsjetsjnía. Einnig
verða skrifræði, spilling og mann-
réttindamál ofarlega á baugi. Jelts-
ín getur lítið gert til að draga úr
glæpum eða bæta efnahaginn á
næstu mánuðum, en lausn í Tsjetsj-
níu gæti verið innan seilingar og
því líklegt að forsetinn muni leggja
hart að sér að koma þar á friði.
„Eina tryggingin fyrir
umbótum"
Efnahagsumbætur hafa valdið
miklum harðindum og milljónir
manna búa nú við verri lífskjör, en
í tíð Sovétríkjanna, um leið og
myndast hefur stétt nýríkra Rússa.
Jeltsín talaði ekki aðeins um
Tsjetsjníu í Jekaterinborg. Hann
notaði einnig tækifærið til að heita
betri kjörum. Hann kvaðst veita
„einu trygginguna fyrir umbót-
um“, en yfirlýsingar hans undanf-
arnar vikur hafa gefið ýmsum til-
efni til að ætla að umbætur muni
verða undir þegar Jeltsín fer að
reyna að afla sér lýðhylli í kosn-
ingabaráttunni.
Ákvörðun Jeltsíns um að reka
Anatolíj Tsjúbajs, sem hafði yf-
irumsjón með efnahagsmálum,
þótti bera keim af því að nú ætti
að friðþægja kjósendur, sem hafa
fengið sig fullsadda á því að lífs-
kjör fjöldans versni á meðan þröng-
ur hópur makar krókinn.
Tilraun Jeltsíns á fimmtudag til
að kaupa stuðning námamanna,
námsmanna, kennara og eftirlauna-
þega með loforði um beinharða pen-
inga beint í vasann þóttu renna
stoðum undir þessar efasemdir og
gefa tóninn um það, sem koma
skyldi.
Jeltsín veitti ekki af einhveiju til
að slá sér upp, ef marka má skoð-
anakannanir. Þegar Jeltsín var
kjörinn forseti í júní 1991 fékk
hann 57% atkvæða, en eins og stað-
an er nú má telja útilokað að nokk-
ur frambjóðendanna nái hreinum
meirihluta í kosningunum 16. júní
og verður þá haldin önnur umferð
milli tveggja efstu manna.
Zjúganov með forskot
Samkvæmt skoðanakönnunum
hefur Zjúganov talsvert forskot á
Jeltsín. Zjúganov er fyrrverandi
háskólakennari og undir hans for-
ystu tókst kommúnistum að ná
undir sig rúmlega þriðjungi sæta í
dúmunni, neðri deild rússneska
þingsins. Zjúganov hefur hitt er-
lenda fjárfesta að máli og fullvissað
þá um að ekkert sé að óttast þótt
kommúnistar nái völdum. Andstæð-
ingar Zjúganovs segja hins vegar
að hann tali tungum tveimur og
muni hverfa frá þeim umbótum í
átt til markaðsbúskapar, sem átt
hafa sér stað í tíð Jeltsíns.
Aðrir helstu keppinautar Jeltsíns
hafa verið á svipuðu róli og hann
í skoðanakönnunum. Þar má nefna
þjóðernissinnann Vladimír Zhir-
inovskíj og fijálslynda hagfræðing-
inn Grígoríj Javlinskíj, sem báðir
hafa notið ívið meira fylgis í könn-
unum og annar hvor þeirra gæti
jafnvel skotist framfyrir Jeltsín í
fyrstu umferðinni. Mikhail Gorb-
atsjov, fyrrverandi leiðtogi Sovét-
ríkjanna, hefur einnig gefið til
kynna að hann hyggist gefa kost á
sér, en hann virðist ekki njóta mik-
ils stuðnings. Því er hins vegar
haldið fram að Jeltsín hafi náð botn-
inum og nú sé fylgi hans að aukast
á ný.
Viðbrögð
andstæðinga
Zjúganov sagði á fimmtudag að
næði Jeltsín endurkjöri hefði það
„eyðileggingu Rússlands í för með
sér“ og lýsti honum sem „máttlaus-
um keppinaut".
Javlinski var stuttorður um fram-
boð Jeltsíns og sagði að möguleikar
hans væru „sáralitlir".
Jegor Gaidar, sem stjórnaði um-
bótum Jeltsíns árið 1992, en sagði
skilið við stjómina þegar hervaldi
var beitt í Tsjetsjníju, sagði að
ákvörðun forsetans væri „alvarleg
mistök". Gaidar gaf í skyn að fijáls-
lyndir kjósendur myndu ekki styðja
Jeltsín í annarri umferð gegn Zjúg-
anov og bætti við að framboð hans
myndi „nánast tryggja sigur komm-
únista".
Gorbatsjov kvaðst þeirrar hyggju
að möguleikar Jeltsíns væru litlir
ef kosningarnar yrðu fijálsar og
færu vel fram.
Zhirinovskíj var einn andstæð-
inga forsetans um að telja hann
eiga möguleika á endurkjöri. Hann
kvaðst búast við að Jeltsín, Zjúg-
anov og hann sjálfur myndu fá 30%
atkvæða hver í fyrstu umferðinni.
„En haldi hann áfram umbótum í
stjórninni og bipdi enda á átökin í
Tsjetsjníu gæti fylgi hans farið upp
í 40%,“ sagði Zhirinovskíj.
Borís Fjodorov, fyrrverandi ljár-
málaráðherra, lýsti yfir stuðningi
við Jeltsín með semingi og sagði
að málið snerist um það hvort
kommúnistar kæmust til valda eða
ekki.
Viktor Tsjernomyrdín forsætis-
ráðherra sagði á fimmtudag að
hann myndi leggja allt kapp á að
tryggja endurkjör Jeltsíns og bætti
við að hann hefði lagt út á „erfiða
og þyrnum stráða braut“. Tsjerno-
myrdín var um tíma orðaður við
forsetaframboð og flokkur hans,
Heimili vort Rússland, er eina
stjórnmálaaflið, sem hefur lýst yfir
stuðningi við Jeltsín til þessa.
Ræddi ekki
við fjölskylduna
Þeir, sem hafa skarað eld að sinni
köku í stjórn Jeltsíns, vilja halda
því, sem þeim hefur áskotnast, og
hafa fæstir latt hann til framboðs.
Kona hans, Naina, hafði hins vegar
kveðist vera andvíg framboði Jelts-
íns af heilsufarsástæðum. „Ég er
mjög áfram um þetta,“ sagði Naina
í samtali við fréttastofuna Postfact-
um á fimmtudag. ,,Ég hef lengi
fylgst með því hvernig hann tók
ákvörðun í hljóði. Hann ræddi þetta
ekki við fjölskylduna. Ég frétti einn-
ig af ákvörðun hans í dag.“
Erlendis hafa ekki verið mikil
opinber viðbrögð við framboði Jelts-
íns. Alain Juppé, forseti Frakk-
lands, lýsti yfir stuðningi við Jeltsín
áður en hann hélt í heimsókn til
Moskvu í síðustu viku.